Στην εποχή της ψηφιακής υπερπληροφόρησης τα παλιά αναλογικά μέσα γνωρίζουν θεαματική αναγέννηση σε παγκόσμιο επίπεδο.
Τη σήμερον ημέρα, για να ακούσεις μουσική αρκεί ένα «tap» στο Spotify. Η φωτογραφία, επίσης, έχει γίνει συνώνυμο του κινητού τηλεφώνου και του Instagram. Σ’ αυτό το απόλυτα ψηφιακό περιβάλλον, το τελευταίο που θα περίμενε κανείς είναι η καταγραφή μια σταθερής (και εντυπωσιακής!) αύξησης στις πωλήσεις αναλογικών προϊόντων. Το βινύλιο και το φωτογραφικό φιλμ βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτής της αναλογικής… αντεπίθεσης.
To βινύλιο ήρθε για να μείνει
Το 2023, οι δίσκοι βινυλίου ξεπέρασαν για δεύτερη συνεχή χρονιά τις πωλήσεις των CD στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σύμφωνα με την RIAA (Recording Industry Association of America), που παρακολουθεί τη μουσική βιομηχανία στις ΗΠΑ, πουλήθηκαν 43,2 εκατομμύρια δίσκοι βινυλίου, σε σύγκριση με 37,2 εκατομμύρια CD. Πρόκειται για μια θεαματική μεταστροφή: Το 2006 το βινύλιο αντιπροσώπευε μόλις το 0,2% των συνολικών φυσικών πωλήσεων μουσικής.
Η αξία των πωλήσεων βινυλίου στις ΗΠΑ ξεπέρασε τα 1,3 δις δολάρια και αποτελεί πια το 71% των φυσικών πωλήσεων μουσικής, την ίδια ώρα που οι συνολικές «φυσικές» πωλήσεις μειώθηκαν. Κι όμως, το βινύλιο συνεχίζει ανοδικά και (ακόμα μια έκπληξη!) νεανικά: Σύμφωνα με έρευνα του MRC Data (2022), το 50% των αγοραστών βινυλίου στις ΗΠΑ είναι ηλικίας κάτω των 35 ετών.
Στην Ευρώπη, η τάση είναι ανάλογη. Στη Γερμανία, τη δεύτερη μεγαλύτερη αγορά φυσικής μουσικής στον κόσμο, οι πωλήσεις βινυλίου ξεπέρασαν τα 4,3 εκατομμύρια τεμάχια το 2022. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, σύμφωνα με την BPI, οι πωλήσεις βινυλίου αυξήθηκαν κατά 11% το 2023 και ανήλθαν σε πάνω από 5,9 εκατομμύρια δίσκους. Αυτό είναι το υψηλότερο νούμερο από το 1990. Στην Ιαπωνία, μια από τις χώρες που πρωτοπορούν στην ψηφιακή τεχνολογία, το αναλογικό αναγεννάται μέσα σε μια εξαιρετικά τεχνολογικά ανεπτυγμένη κοινωνία. Το βινύλιο επανήλθε στα charts και η Sony Music Japan επαναλειτούργησε πιεστήρια το 2018, για πρώτη φορά μετά από 29 χρόνια.
Η επιτυχία του βινυλίου δεν εξηγείται μόνο με όρους ηχητικής ποιότητας. Αν και αρκετοί φανατικοί κάνουν λόγο για τον «πλούσιο» και «γεμάτο» ήχο, η γοητεία προφανώς βρίσκεται και αλλού: στην υλικότητα του δίσκου. Το τελετουργικό του να βγάλεις το δίσκο από το χάρτινο κάλυμμα και να τον βάλεις στο πικάπ, να χαζέψεις το εξώφυλλο ή να διαβάσεις στο πίσω μέρος τα κομμάτια που τον αποτελούν (ή και τους στίχους τους ακόμα) αποτελεί μια εμπειρία που δεν αντικαθίσταται. Ευτυχώς!
Ο δίσκος ως αντικείμενο είναι και σύμβολο: συλλεκτικός, με αισθητική αξία, προσδίδει κύρος και γοητεία τόσο σε καλλιτέχνες όσο και σε ακροατές. Δεν είναι τυχαίο ότι σχεδόν κάθε μεγάλο όνομα της μουσικής βιομηχανίας κυκλοφορεί πλέον το άλμπουμ του και σε βινύλιο. Ακόμα και η Τέιλορ Σουίφτ το 2022 πούλησε πάνω από 1 εκατομμύριο αντίτυπα του άλμπουμ της “Midnights” σε βινύλιο.
Αυτή η τάση για δίσκους έχει συμπαρασύρει όλη την βιομηχανία του ήχου. Εκτός από την ζήτηση σε αναλογικά πικάπ (λογικό, πού θα παίζονταν τόσα βινύλια;) υπάρχει μια εκρηκτική τάση για την «ανακάλυψη» όλων των παλιών μηχανημάτων, των ενισχυτών και equalizer, τα οποία επεξεργάζονταν τον ήχο για να τον βελτιώσουν. Ακόμα και σύγχρονοι DJ πειραματίζονται, πλέον, με το να αλλάζουν μόνοι τους τη ροή του προγράμματος, όπως παλιά, από το να καταφεύγουν σε προ-κατασκευασμένες playlists.
Η επιστροφή του αγαπημένου φιλμ
Το βινύλιο δεν είναι το μόνο υλικό που επανήλθε στη μόδα. Οι αριθμοί δείχνουν ότι το φωτογραφικό φιλμ δεν είναι απλώς ζωντανό, μπαίνει και πάλι δυναμικά στη μόδα. Οι πωλήσεις φωτογραφικού φιλμ έχουν αυξηθεί θεαματικά από το 2017 και μετά, τόσο σε επαγγελματίες όσο και σε ερασιτέχνες. Η Kodak Alaris ανέφερε αύξηση 35% στις παραγγελίες φιλμ παγκοσμίως το 2022, γεγονός που την οδήγησε στην επανεκκίνηση της παραγωγής της κλασικής σειράς Gold 200 σε φορμά 120mm.
Η Fujifilm διατήρησε σε κυκλοφορία μοντέλα που είχε ανακοινώσει πως θα αποσύρει. Αυτό παρέσυρε και νέους παίκτες, όπως οι Cinestill, Lomography και Revolog, να προσφέρουν εξειδικευμένα φιλμ με καλλιτεχνικές ιδιότητες, στοχεύοντας σε μια νέα γενιά δημιουργών.
Η άνοδος του φιλμ συνοδεύεται και από επανάκαμψη της στιγμιαίας φωτογραφίας. Η Fujifilm Instax ξεπέρασε τις 10 εκατομμύρια πωλήσεις το 2022, με τα προϊόντα να απευθύνονται κυρίως σε νέους 18–30 ετών. Η νέα Polaroid αναπτύσσει συνεχώς νέες κάμερες και φιλμ, ενισχύοντας το ρεύμα που συνδέει την αναλογική φωτογραφία με τη νεανική κουλτούρα.
Γιατί, όμως, επιστρέφουμε ως άνθρωποι στο αναλογικό, στην εποχή που έχουμε μπροστά μας την άνεση, την ευκολία, την ταχύτητα του ψηφιακού; Αυτή η τάση συνδέεται με βαθύτερες ψυχολογικές και πολιτιστικές τάσεις: Η αναλογική εμπειρία μεταφέρει ρεαλισμό. Αντισταθμίζει τη «γυαλάδα» του ψηφιακού. Από την μαγεία της τελειότητας πήγαμε στην μαγεία την ατέλειας. Επίσης, το βινύλιο και το φιλμ απαιτούν χρόνο. Δεν μπορείς κάνεις «skip», ούτε «delete», σε πολλές περιπτώσεις ούτε και «fast forward». Το πιο ενδιαφέρον, όμως, είναι η αποθέωση της δεξιοτεχνίας. Ειδικά στο φιλμ, χρειάζεται τεχνική γνώση, εξάσκηση και δημιουργική πρόθεση. Αυτό έχει γίνει ελκυστικό σε νέους καλλιτέχνες που αποζητούν τη διαδικασία, όχι μόνο το αποτέλεσμα.
Όλα δείχνουν πως η αναλογική αναγέννηση δεν είναι φευγαλέα μόδα. Παρά τις υψηλότερες τιμές, τις δυσκολίες προμήθειας και την περιορισμένη διανομή, η ζήτηση για αναλογικά προϊόντα παραμένει αυξητική. Το 2024, νέοι τίτλοι και νέες κάμερες αναμένεται να κυκλοφορήσουν τόσο σε δίσκο όσο και σε φιλμ. Ίσως, τελικά, αυτή η πολιτισμική επιστροφή να μην είναι αντίδραση στο νέο, αλλά συμπλήρωμα: δεν προσφέρουν ένα υποκατάστατο του ψηφιακού, μάλλον το συμπληρώνουν. Η συνύπαρξη των δύο κόσμων αποτελεί μια νέα ισορροπία, όπου το βινύλιο και το φιλμ αποκτούν ξανά θέση όχι μόνο στο ράφι, αλλά και στην καρδιά των χρηστών.
Εξωτερική φωτογραφία: Getty Images / Ideal Image