Το αυτοκρατορικό αβγό που θα δημοπρατηθεί από τον οίκο Christie’s σε λίγες ημέρες ήταν δώρο του αυτοκράτορα Νικόλαου Β’ στη μητέρα του, το Πάσχα του 1913.
Ολη την παγωμένη λάμψη του ρωσικού χειμώνα αποτύπωσε ο οίκος Fabergé σε αυτό το αυτοκρατορικό αβγό, που βγαίνει σε δημοπρασία στο Λονδίνο στις 2 Δεκεμβρίου. Είναι τόσο ρεαλιστικό που νομίζει κανείς πως σε λίγο θα αρχίσει να λιώνει: το αβγό στηρίζεται πάνω σε μια βάση που μοιάζει με θραύσμα πάγου -«σαν να ανασύρθηκε μόλις από τον παγωμένο Νέβα», όπως αναφέρει ο οίκος Christie’s- διακοσμημένο με μικροσκοπικά ασημένια ρυάκια. Η γυαλιστερή επιφάνειά του λάμπει με «κρυστάλλινες» φλέβες πάχνης, δίνοντας την εντύπωση πως είναι πραγματικά παγωμένο, ενώ κάτω από το διάφανο κέλυφος κάτι λευκό αχνοφαίνεται.
Το αβγό ανοίγει σαν μενταγιόν για να αποκαλύψει ένα καλαθάκι με ανεμώνες του δάσους, σμιλεμένες από λευκό χαλαζία -τα πρώτα αγριολούλουδα που ανθίζουν όταν υποχωρούν τα χιόνια, σημάδι ότι η μακριά, παγωμένη νύχτα του ρωσικού χειμώνα τελειώνει και η άνοιξη πλησιάζει. Δωρίστηκε από τον αυτοκράτορα Νικόλαο Β΄ στη χήρα αυτοκράτειρα Μαρία Φεοδόροβνα την Κυριακή του Πάσχα του 1913, και συγκαταλέγεται στα πιο πολυτελή και ευφάνταστα από τα 50 αυτοκρατορικά αβγά που δημιούργησε ο οίκος.
Aυτοκρατορικά αβγά Fabergé
Στην οικογένεια Ρομανόφ είχε καθιερωθεί η παράδοση να προσφέρονται αβγά Fabergé, την οποία ξεκίνησε ο αυτοκράτορας Αλέξανδρος Γ΄ το 1885, χαρίζοντας κάθε χρόνο ένα στη σύζυγό του, τη Μαρία Φεοδόροβνα. Μετά τον θάνατό του την παράδοση συνέχισε ο Νικόλαος Β΄, χαρίζοντας αβγά τόσο στη μητέρα όσο και στη σύζυγό του, Αλεξάνδρα.
Για τον Carl Fabergé και τους χρυσοχόους του, η παραγγελία των αυτοκρατορικών πασχαλινών αβγών ήταν τιμητική αλλά και ιδιαίτερα απαιτητική. Η εργασία για τα αβγά της επόμενης χρονιάς ξεκινούσε αμέσως μετά την παράδοση των τρεχόντων, καθώς έπρεπε να βρεθούν δύο νέες πρωτότυπες ιδέες κάθε φορά. Ο αυτοκράτορας δεν ενημερωνόταν ποτέ εκ των προτέρων -του άρεσε και ο ίδιος να εκπλήσσεται- και τα αβγά παρουσιάζονταν τη Μεγάλη Εβδομάδα. Οι μέρες πριν την παράδοση ήταν γεμάτες άγχος. «Όλοι ανησυχούσαν μήπως συμβεί κάτι απρόοπτο την τελευταία στιγμή», έγραψε ο επικεφαλής σχεδιαστής Franz Birbaum.
Το Χειμερινό Αβγό του 1913 ήταν εκπληκτικά λεπτεπίλεπτο και σχεδιάστηκε από μια νεαρή καλλιτέχνιδα από οικογένεια Φινλανδών κοσμηματοποιών, την Alma Pihl. Πολλά μέλη της οικογένειάς της εργάζονταν για τον Fabergé σε Αγία Πετρούπολη και Μόσχα· στα 20 της, ξεκίνησε κι εκείνη να εργάζεται στον οίκο, ζωγραφίζοντας υδατογραφίες σε φυσικό μέγεθος των δημιουργιών για το αρχείο. Στον ελεύθερο χρόνο της σχεδίαζε κοσμήματα και ο θείος της, ο τεχνίτης Albert Holmström, διέκρινε το ταλέντο της και την πήρε στο εργαστήριό του. Μερικά σχέδιά της μπήκαν σε παραγωγή και πουλήθηκαν ως κοσμήματα Fabergé. Οταν, λίγα χρόνια αργότερα, ο Holmström κατασκεύασε το Χειμερινό Αβγό, δούλευε πάνω στο σχέδιο της ανιψιάς του.
Mια εντυπωσιακή απόκλιση από την παράδοση
Τα περισσότερα αυτοκρατορικά αβγά αντλούν έμπνευση από την ιστορία της τέχνης -Ροκοκό, Μπαρόκ, νεοκλασικισμό- φέρουν μινιατούρες με πορτρέτα της αυτοκρατορικής οικογένειας, τοπιογραφίες παλατιών ή μικρογραφίες αγαλμάτων. Το Χειμερινό Αβγό, αντίθετα, αντλεί έμπνευση από την απλότητα της φύσης, από τα αφηρημένα σχήματα της πάχνης σε ένα παγωμένο τζάμι -πιθανότατα μια ιδέα που συνέλαβε η Pihl ένα ήσυχο, παγερό πρωινό στο εργαστήριο.
Εξίσου εντυπωσιακή είναι και η επιλογή των υλικών: ο διάφανος χαλαζίας της βάσης και του κελύφους δεν είναι το πιο πολυτελές υλικό, όμως χάρη στη δεξιοτεχνία του οίκου αποδίδει πειστικά ταυτόχρονα πάγο και γυαλί, μετατρέποντας ένα απλό ορυκτό σε πολύτιμο έργο τέχνης. Το «λιωμένο νερό» στη βάση είναι από πλατίνα, ενώ η λάμψη του συνόλου οφείλεται στην προσεκτική τοποθέτηση περισσότερων από 4.000 διαμαντιών. Η «έκπληξη» στο εσωτερικό είναι κι αυτή ένα ξεχωριστό έργο τέχνης και επίτευγμα βοτανικής μίμησης: οι ανεμώνες είναι τοποθετημένες χαλαρά σε ένα πλεκτό καλαθάκι από πλατίνα και ροζ διαμάντια. Κάποια άνθη είναι ανοιχτά, άλλα μισόκλειστα. Τα πέταλα είναι σμιλεμένα από λευκό χαλαζία, οι ανθήρες από πράσινο demantoid και τα φύλλα από ωχρό πράσινο νεφρίτη.
Η χήρα αυτοκράτειρα κράτησε το δώρο της λιγότερο από τέσσερα χρόνια. Μετά την παραίτηση του Νικόλαου το 1917, τα περισσότερα αβγά μεταφέρθηκαν στο Οπλοστάσιο του Κρεμλίνου από την προσωρινή κυβέρνηση. Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση το Χειμερινό Αβγό πέρασε στα χέρια των μπολσεβίκων και, όπως πολλά ακόμη αντικείμενα, πωλήθηκε από το νέο σοβιετικό καθεστώς σε «καπιταλιστές» όταν το κράτος χρειαζόταν απεγνωσμένα συνάλλαγμα. Κατέληξε στην κατοχή Άγγλου συλλέκτη και αργότερα άλλαξε αρκετές φορές χέρια, προτού δημοπρατηθεί από τον Christie’s στη Γενεύη το 1994 και στη Νέα Υόρκη το 2002, φτάνοντας τα 9.579.500 δολάρια -και στις δύο περιπτώσεις σημειώνοντας παγκόσμιο ρεκόρ για έργο Φαμπερζέ.
Συνολικά κατασκευάστηκαν 50 αυτοκρατορικά πασχαλινά αβγά, από τα οποία σώζονται τα 43. Το συγκεκριμένο αβγό, που συμβολίζει την ανανέωση και την ανάσταση, έχει ιδιαίτερη βαρύτητα: το 1913, χρονιά που ο αυτοκράτορας το χάρισε στη μητέρα του, ήταν η τριακοσιοστή επέτειος της δυναστείας των Ρομανόφ -και το τελευταίο ειρηνικό έτος της ρωσικής αυτοκρατορίας. Την επόμενη χρονιά ξέσπασε ο πόλεμος, ακολούθησαν η επανάσταση και ο εμφύλιος, και η δολοφονία του Νικόλαου, της συζύγου και των παιδιών του στη Σιβηρία.
*Το Χειμερινό Αβγό εκτίθεται από τις 27 Νοεμβρίου έως τις 2 Δεκεμβρίου 2025 στον οίκο Christie’s στο Λονδίνο.
Φωτογραφίες: Courtesy of Christie’s – www.christies.com