Διαφέρουν τα αδέλφια μεταξύ τους; Συχνά, υπό συγκεκριμένες συνθήκες και στην ελληνική κοινωνία, η σειρά γέννησης φαίνεται ότι σχετίζεται με την διαμόρφωση της προσωπικότητά μας.
Το αν η σειρά γέννησης των αδελφών διαμορφώνει τον χαρακτήρα τους είναι μια ερώτηση που προβληματίζει γονείς και επιστήμονες για δεκαετίες. Όμως, η απάντηση είναι λιγότερο ξεκάθαρη απ’ όσο νομίζουμε. Συχνά, στον οικογενειακό και φιλικό κύκλο, γινόμαστε μάρτυρες ενός παρόμοιου μοτίβου με το παρακάτω. Το πρωτότοκο παιδί χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη υπευθυνότητα, συνέπεια, τελειομανία. Το πιο μικρό, είναι πιο ανέμελο και χαλαρό. Παρότι μεγαλώνουν στο ίδιο σπίτι, με τους ίδιους γονείς, παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές στον χαρακτήρα τους. Μήπως η σειρά γέννησης έχει κάποια σχέση;
Μια επιστημονική συζήτηση χωρίς τέλος
Όπως εξηγεί η Rodica Damian, αναπληρώτρια καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Χιούστον, πολλές προηγούμενες μελέτες ήταν περιορισμένες είτε λόγω μικρού δείγματος είτε λόγω του ότι βασίζονταν σε αυτοαναφορές. Επιπλέον, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που καθιστούν δύσκολη την απομόνωση της επίδρασης της σειράς γέννησης.
Ο αριθμός των αδελφών παίζει ρόλο: το να είσαι πρωτότοκος σε οικογένεια με δύο παιδιά είναι διαφορετικό από το να είσαι το μεγαλύτερο για παράδειγμα από επτά στο σύνολο. Επίσης, το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο, το φύλο και η ηλικία κάθε παιδιού διαμορφώνουν τις εμπειρίες του. Οπότε, η εμπειρία του «μεγαλύτερου παιδιού» διαφέρει σημαντικά από οικογένεια σε οικογένεια. Συνεπώς, δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να πούμε ότι η σειρά γέννησης έχει καθολική και διαρκή επίδραση στην προσωπικότητα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι άνευ σημασίας -μπορεί να παίζει ρόλο σε συγκεκριμένα πολιτισμικά ή οικογενειακά περιβάλλοντα. Η Julia Rohrer, ερευνήτρια προσωπικότητας στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας, εξηγεί: «Πολλοί πιστεύουν ακόμη θεωρίες που είτε είναι ξεπερασμένες είτε δεν επιβεβαιώθηκαν ποτέ. Για παράδειγμα, το “σύνδρομο της πρωτότοκης κόρης” είναι διαδεδομένο επειδή στις γυναίκες συχνά αποδίδονται ρόλοι του “φροντιστή”, ενώ τα πρωτότοκα παιδιά αναλαμβάνουν την ευθύνη των μικρότερων. Σε κάποιες περιπτώσεις, αυτό αντανακλά την πραγματικότητα. Σε άλλες, όχι».
Τι λένε τα δεδομένα
Η ομάδα της Rohrer ανέλυσε δεδομένα από τρεις μεγάλες έρευνες στο Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ και τη Γερμανία, με χιλιάδες συμμετέχοντες η καθεμία. Κατέληξαν ότι η σειρά γέννησης δεν επηρεάζει μόνιμα τα βασικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας. Επιβεβαιώθηκε, όμως, μία σταθερή συσχέτιση. Η μελέτη έδειξε ότι τα πρωτότοκα παιδιά αποδίδουν ελαφρώς καλύτερα σε τεστ νοημοσύνης. Προηγούμενες έρευνες είχαν διαπιστώσει ότι οι επιδόσεις μειώνονται λίγο-λίγο όσο προχωράμε προς τα νεότερα αδέλφια.
Σε ορισμένες κοινωνίες, η σειρά γέννησης συνδέεται με συγκεκριμένα προνόμια. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, η αρχή της πρωτοκαθεδρίας (ιδίως υπέρ των αρσενικών) είχε ισχύ ακόμη και για τη βασιλική διαδοχή μέχρι το 2013. Το νομικό αυτό υπόβαθρο ενίσχυε την πεποίθηση ότι η σειρά γέννησης συνδέεται με αξία ή εξουσία. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της τηλεοπτικής σειράς Succession, όπου ένας χαρακτήρας φωνάζει στο φινάλε «Είμαι ο μεγαλύτερος γιος!» διεκδικώντας την ηγεσία της οικογενειακής επιχείρησης -αν και τεχνικά δεν είναι ο πρωτότοκος.
Η ηλικία ως παραπλανητικός παράγοντας
Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι πολλές διαφορές που αποδίδονται στη σειρά γέννησης είναι στην πραγματικότητα απλώς διαφορές ηλικίας. Το μεγαλύτερο παιδί είναι πιο ώριμο επειδή είναι, απλώς, μεγαλύτερο. «Καθώς μεγαλώνουμε, γινόμαστε πιο υπεύθυνοι και αποκτάμε περισσότερο αυτοέλεγχο», εξηγεί η Damian. «Άρα το πρωτότοκο παιδί θα φαίνεται πάντα πιο “σοβαρό” από το μικρότερο». Επίσης, τα μικρότερα παιδιά μπορεί να φαίνονται πιο κοινωνικά ή ανέμελα – όχι γιατί είναι έτσι εκ φύσεως αλλά γιατί βρίσκονται σε διαφορετική φάση ανάπτυξης.
Και τα μοναχοπαίδια;
Τα μοναχοπαίδια αντιμετωπίζονται συχνά με καχυποψία, ως κακομαθημένα ή εγωιστικά. Όμως οι μελέτες δείχνουν ότι δεν υπάρχει συστηματική συσχέτιση με ναρκισσισμό ή μειωμένη ενσυναίσθηση. Σύμφωνα με μελέτη των καθηγητών Michael Ashton και Kibeom Lee (2025), η οποία βασίστηκε σε δείγματα 700.000 ανηλίκων και 70.000 ενηλίκων αντίστοιχα, τα μοναχοπαίδια δεν ξεχωρίζουν σημαντικά στα βασικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας. Μικρές διαφορές εντοπίστηκαν μεταξύ πρωτότοκων και μικρότερων παιδιών -οι τελευταίοι έτειναν να “σκοράρουν” ελαφρώς υψηλότερα σε «ειλικρίνεια-ταπεινότητα» και «καταδεκτικότητα». Όμως, οι διαφορές αυτές είναι μικρές και γίνονται ακόμη μικρότερες όταν συγκρίνονται άτομα από οικογένειες με παρόμοιο αριθμό παιδιών. «Οι πιο σημαντικές αποκλίσεις εμφανίζονται μεταξύ ατόμων από οικογένειες με ένα μόνο παιδί και εκείνων από πολύ μεγάλες οικογένειες -εκεί οι συνθήκες διαφέρουν ριζικά» εξηγούν οι συγγραφείς.
Είναι τελικά η σειρά γέννησης απλώς ένας μύθος που δεν λέει να πεθάνει; Η Rohrer δεν συμφωνεί: «Δεν θα τη χαρακτήριζα “κούφια θεωρία”. Η επιστημονική βιβλιογραφία προχωρά, απλώς τα συμπεράσματα είναι πιο σύνθετα απ’ όσο πιστεύαμε».
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image