Όταν το 1921 ο Giovanni Alessi ίδρυσε την Fratelli Alessi Omegna, κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί την επιρροή που θα ασκούσαν στο μέλλον τα χρηστικά αντικείμενα της ιταλικής εταιρίας.
Ο Giovanni υπήρξε ένας επιχειρηματίας με αφοσίωση στην κατασκευαστική ποιότητα στα προϊόντα της παραγωγής του, ακολουθώντας τις προδιαγραφές των καλύτερων εργοστασίων της εποχής -και ειδικότερα εκείνων της Αυστρίας και της Αγγλίας. Βασικά υλικά των συλλογών του, ο χαλκός, ο ορείχαλκος και τα κράματα μετάλλων με ασήμι που τα συνόδευαν η σχολαστική λεπτομέρεια στην κατασκευή και το τέλειο φινίρισμα.
Η πραγματικά ανοδική πορεία της Alessi, ξεκινάει όμως μετά από δέκα περίπου χρόνια, από τη στιγμή που ο γιός του ιδρυτή εντάσσεται στην εταιρεία και αναλαμβάνει επικεφαλής του σχεδιαστικού τμήματος. Ο Carlos Alessi συνέδεσε το όνομά του με τα περισσότερα προϊόντα που παρουσιάστηκαν από το 1935 έως και το 1945. Η ανάπτυξη εκείνη την περίοδο επιταχύνθηκε με γοργούς ρυθμούς, το προσωπικό αυξήθηκε και για πρώτη φορά, δημιουργήθηκε ένα σοβαρό τμήμα πωλήσεων με αποδέκτες της λιανικής. Δυστυχώς όμως, ο πόλεμος και η ασταθής κοινωνικοπολιτική κατάσταση στο τέλος εκείνης της δεκαετίας, ανέκαμψε την ανοδική της πορεία. Παράλληλα, η Alessi όπως και πολλές ακόμα ιταλικές εταιρείες, αναγκαστικά αφιερώθηκαν στην παραγωγή πολεμικού υλικού.
Οι σημαντικές αλλαγές μετά τον πόλεμο
Όταν το εργοστάσιο επέστρεψε στην κανονική του λειτουργία, ο Carlos ανέλαβε τα ηνία της διαχείρισης της και ο αδελφός του Ettore, που είχε ήδη ενταχθεί στο δυναμικό, έγινε επικεφαλής της παραγωγής και του σχεδιαστικού τμήματος. Η χειροτεχνική μέχρι πρότινος διαδικασία πέρασε σε βιομηχανική κλίμακα, προβάλλοντας ένα απόλυτα σύγχρονο σχεδιαστικό προφίλ που σύντομα τοποθέτησε την Alessi στην πρώτη σειρά των κορυφαίων εταιρειών του κλάδου εκείνης της περιόδου και μάλιστα σε μια νέα, αναδυόμενη, πολυπληθή ιταλική σχολή.
Η συνεργασία με εξωτερικούς σχεδιαστές υπήρξε μια κίνηση αποφασιστικής εξωστρέφειας, καθώς μέχρι τότε ο σχεδιασμός των συλλογών είχε αποκλειστικά την υπογραφή των μελών της οικογένειας. Αρχικά, αυτές οι νέες συνεργασίες αφορούσαν αντικείμενα για τις ανάγκες των ξενοδοχείων, αλλά στη συνέχεια και πολλών best seller αντικειμένων καθημερινής χρήσης. Είναι δύσκολο, για παράδειγμα, να πιστέψει κανείς, ότι ο μινιμαλιστικός δίσκος σερβιρίσματος Arran, με την υπογραφή του Enzo Mari, παρουσιάστηκε το 1961, καθώς μοιάζει σαν να σχεδιάστηκε στις μέρες μας από έναν νέο δημιουργό.
Η παραγωγή του εργοστασίου εμπλουτίστηκε με πολλές νέες συλλογές, αλλά και επανερμηνείες παραδοσιακών αντικειμένων, γνωστών στην ιταλική αστική κοινωνία όπως η σειρά «Ceselleria Alessi», βασισμένη στο στυλ των κλασσικών ασημικών που βασικό της υλικό ήταν πια το ανοξείδωτο ατσάλι και σύντομα σημείωσε τεράστια εμπορική επιτυχία. Αποτέλεσμα αυτής της απήχησης υπήρξε η σταδιακή αύξηση του ενδιαφέροντος από το διεθνές κοινό και το 1964, επισφραγίστηκε με το σημαντικό βραβείο «Mercurio d’Oro Award for Industry», σε ένα διαγωνισμό που συμμετείχαν πάνω από 100 εταιρείες συνολικά.
Συνεργασία με τους σπουδαιότερους αρχιτέκτονες και σχεδιαστές
Τη δεκαετία του 1970 ο Alberto Alessi, εγγονός του ιδρυτή, σε ηλικία 25 ετών προσχώρησε στο δυναμικό της εταιρείας. Η εξωστρέφεια που ήδη την χαρακτήριζε, με δική του προτροπή ισχυροποιήθηκε με την προσθήκη πολλών ακόμα νέων εξωτερικών συνεργασιών και τη δημιουργία της ερευνητικής ομάδας Exhibition Design. Ονόματα που καθόρισαν αργότερα το διεθνές σχεδιαστικό σκηνικό, όπως οι Ettore Sottsass, Richard Sapper, Achille Castiglioni και Alessandro Mendini, συνέβαλλαν καθοριστικά στην μετατροπή της Alessi σε ένα «εργοστάσιο ιδεών».
Στα χρόνια που ακολούθησαν, παρουσιάστηκαν εμβληματικά αντικείμενα που σημείωσαν μεγάλη επιτυχία και απόκτησαν θέση σε μουσεία μοντέρνας τέχνης. Για παράδειγμα η πρώτη καφετιέρα στην ιστορία της Alessi. Μια δημιουργία του Sapper με τίτλο 9090, που διέθετε πέρα από τον ιδιαίτερο σχεδιασμό της, λειτουργικές καινοτομίες όπως η διευρυμένη βάση της για μεγιστοποίηση του ύψους της θερμότητας που αναπτύσσει, αλλά και έναν ευρηματικό μοχλό που επέτρεπε να την ανοίξει κάποιος με μια απλή κίνηση. Υπήρξε μάλιστα το πρώτο αντικείμενο της ιταλικής εταιρείας που εκτέθηκε στη συλλογή του Moma στη Νέα Υόρκη.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο Alessandro Mendini, ένας από τους βασικότερους συνεργάτες της Alessi, τοποθετήθηκε επικεφαλής μιας νέας ερευνητικής επιχείρησης με τίτλο Tea & Coffee Piazza και στόχο της, η ανακάλυψη νέων ταλέντων από τον χώρο της αρχιτεκτονικής και του βιομηχανικού σχεδιασμού. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, ανακαλύφθηκαν δύο ακόμα σπουδαία ονόματα, που χαρακτήρισαν ποικιλοτρόπως την ιταλική σχολή σχεδιασμού, εκείνα των Aldo Rossi και Michael Graves. Στη δεκαετία του 1980, τα ιταλικά εργοστάσια ανταγωνίστηκαν με δυναμικό τρόπο την παγκόσμια μαζική παραγωγή και ειδικότερα η Alessi, κατάφερε να κυριαρχήσει απόλυτα στο σύγχρονο design. Ανέδειξε νέες σχεδιαστικές τάσεις, έφερε στην επιφάνεια τους δημιουργούς βγάζοντας τους πλήρως από την αφάνεια και καθιστώντας τους κυρίαρχους των εξελίξεων.
Παράλληλα, η εικόνα της παραγωγής γενικότερα άλλαξε, καθώς από τα ερευνητικά βιομηχανικά εργαστήρια με τις αυστηρές αισθητικές προδιαγραφές, περάσαμε σε εκείνα που η έρευνα χάριζε περισσότερο χώρο στην προσωπική έκφραση και επέτρεπε τη συμμετοχή του δημιουργού με νέες ιδέες ακόμα και στη διαδικασία της παραγωγής. Εκείνη την εποχή, που χαρακτηρίστηκε από δημιουργική υπέρ-προσπάθεια, η συλλογή της Alessi, σημαδεύτηκε μεταξύ άλλων και από το σετ μαχαιροπίρουνων «Dry» του Achille Castiglioni. Το συγκεκριμένο σετ που υπήρξε για πολλά χρόνια το μοναδικό της ιταλικής εταιρείας, διέθετε εντυπωσιακά μινιμαλιστική φόρμα και μοναδική εργονομία.
Από τον Philippe Starck έως Stefano Giovannoni και τον Michele De Lucchi, οι σύγχρονοι σχεδιαστές, νεότεροι και παλαιότεροι, αφέθηκαν ελεύθεροι να δημιουργήσουν με την προτροπή και την υποστήριξη του ιταλικού οίκου, που κυριολεκτικά τους πρόσφερε όλες τις δυνατότητες ώστε οι ιδέες τους να παραχθούν. Τα αντικείμενα απόκτησαν τολμηρές φόρμες, σε κάποιες περιπτώσεις έμοιαζαν με μικρά γλυπτά, πολλά από αυτά μπήκαν στο στόχαστρο των συλλεκτών. Ακόμα και σήμερα, ο στίφτης Juicy Salif του Philippe Starck παραμένει ένα εμβληματικό σκεύος καθημερινής χρήσης, αν και έχουν περάσει 35 χρόνια από την ημερομηνία που αρχικά παρουσιάστηκε. Ένα αντικείμενο που ποτέ δεν κρύβεται σε κάποιο συρτάρι, αντίθετα εκτίθεται ως διακοσμητικό στοιχείο στα οικιακά ράφια.
Συλλεκτικές προτάσεις με εικαστικό ενδιαφέρον
Ένα από τα σπουδαιότερα και καθοριστικά project της avant-garde σκηνής του ιταλικού design, παραμένει από το 1992 η συλλογή της Alessi, 100% make-up, που κυκλοφόρησε σε 999 αντίτυπα, συνοδεία μιας συλλεκτικής έκδοσης με τα χειρόγραφα σχέδια των 100 δημιουργών που συμμετείχαν. Καλλιτεχνικός διευθυντής και πάλι, ο «βλάσφημος» όπως κατά καιρούς έχει χαρακτηριστεί, Alessandro Mendini, γνωστός για την μεταμοντέρνα προσέγγιση του, που αναμίγνυε συχνά την επί τούτου kitsch αισθητική με το χιούμορ. Πρωταγωνιστικό στοιχείο-καμβάς, ένα βάζο με αφαιρετική φόρμα, που υπό την εποπτεία του Mendini, κλήθηκαν να εκφραστούν δημιουργικά στην επιφάνεια του, οι διασημότεροι σύγχρονοι σχεδιαστές και καλλιτέχνες της εποχής.
Η συνεχής προσπάθεια που οδήγησε την Alessi να ανοίξει την πόρτα σε νέες σχεδιαστικές γλώσσες και πρωτοποριακά υλικά, αποτυπώνεται σε δεκάδες στις μέρες μας αντικείμενα καθημερινής χρήσης με υψηλό σχεδιασμό. Από το 2010, η έρευνα του ιταλικού εργοστασίου, έχει επικεντρωθεί σε δύο βασικές παραμέτρους, εκείνες του «Ηθικού» και του «Ριζοσπαστικού». Στην πρώτη περίπτωση, η προσέγγιση έχει να κάνει με την ανάδειξη της νέας καθημερινής απλότητας, τα προϊόντα είναι σχεδιασμένα με τέτοιο τρόπο που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από το ευρύτερο δυνατό φάσμα ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων και των ατόμων με αναπηρία, ενώ παράγονται με το μικρότερο δυνατό αποτύπωμα άνθρακα στο περιβάλλον. Στη δεύτερη περίπτωση, αυτό που κυριαρχεί είναι η αναζήτηση πρωταγωνιστικών διακοσμητικών μορφών, με έντονη παρουσία και συχνά εικαστικές αναφορές. Σχετικά πρόσφατα και για μια ακόμα φορά η Alessi εξέπληξε το διεθνές κοινό, καθώς στις αρχές του 2025, παρουσίασε στην εβδομάδα design του Μιλάνου, μια συλλογή τεφροδόχων με τίτλο «The Last Pot», σχεδιασμένες από δέκα σπουδαίους αρχιτέκτονες και designers, σε μια προσπάθεια εξερεύνησης της έννοιας του σχεδιασμού αλλά και της μνήμης.
Φωτογραφίες www.alessi.com
Εισαγωγική φωτογραφία: www.salonemilano.it