Το φαινόμενο του height bias, της υψομετρικής προκατάληψης, είναι ριζωμένο επί χιλιετίες στα ανθρώπινα μυαλά.
Η διαπίστωση είναι τόσο σκληρή, όσο και εντυπωσιακή: Οι άνδρες με ύψος 1μ.88 και πάνω είναι μόλις το 3% των Αμερικανών, αλλά αποτελούν το 39% των CEOs στις εταιρείες Fortune 500. Δηλαδή στις μεγαλύτερες και πιο επιδραστικές εταιρείες στις ΗΠΑ. Με απλά λόγια, οι πολύ ψηλοί είναι υπερ-εκπροσωπημένοι κατά δέκα φορές και περισσότερο στην κορυφή της εταιρικής ιεραρχίας. Δεν είναι, προφανώς, θέμα εξυπνάδας. Είναι το λεγόμενο height dividend, ένα νοητό «μέρισμα ύψους» που οι ψηλοί εισπράττουν ασυναίσθητα σε όλη τους τη ζωή. Σε αντίθεση με τα καλλιεργημένα στερεότυπα αιώνων, που θέλουν τους ψηλούς «άμυαλους» και τους κοντούς «γάτες».
Tο φαινόμενο δεν είναι νέο. Ούτε περιορισμένο στις ΗΠΑ. Απλώς σήμερα μιλάμε πολύ πιο ανοιχτά γι’ αυτό γιατί η επιστήμη έχει πλέον αρκετά δεδομένα για να το περιγράψει, να το εξηγήσει και να το συνδέσει με ευρύτερα μοτίβα ανθρώπινης συμπεριφοράς. Όλα ξεκινούν από ένα φαινομενικά απλό ερώτημα: γιατί εμπιστευόμαστε περισσότερο αυτούς που βρίσκονται μερικά εκατοστά πιο πάνω από εμάς;
Η πρώτη και πιο συχνή εξήγηση έρχεται από την εξελικτική ψυχολογία, τον κλάδο που μελετά πώς οι αρχαίες ανθρώπινες συμπεριφορές επιβιώνουν (μάλλον άθελά μας) μέχρι σήμερα. Σε κοινωνίες χιλιάδων ετών, οι πιο ψηλοί άνδρες συχνά συνδέονταν με φυσική δύναμη, προστασία και κυριαρχία. Σε περιβάλλοντα όπου ο κίνδυνος ήταν καθημερινός, η φυσική παρουσία είχε αξία. Έτσι δημιουργήθηκαν ασυνείδητοι συσχετισμοί μεταξύ ύψους και ηγεσίας, οι οποίοι συνεχίζουν να λειτουργούν σαν «mental shortcuts», δηλαδή μικρές ψυχικές συντομεύσεις που κάνει ο εγκέφαλος για να παίρνει γρήγορες αποφάσεις.
Η ψυχολογική τάση έχει και όνομα
Η τάση ονομάζεται «height bias», δηλαδή «προκατάληψη υπέρ του ύψους». Είναι άτυπη, ακούσια, και συχνά ο άνθρωπος που την εφαρμόζει δεν αντιλαμβάνεται καν ότι επηρεάζει τη κρίση του. Κι όμως, αυτή η προκατάληψη κάνει κάτι πολύ απλό: βλέπει στους πιο ψηλούς ηγετικά χαρακτηριστικά πριν ακόμη τους ακούσει ή τους γνωρίσει. Πρόκειται για μια παραλλαγή αυτού που η κοινωνική ψυχολογία ονομάζει «halo effect»: όταν ένα χαρακτηριστικό (όπως το ύψος) «φωτίζει» όλα τα υπόλοιπα, κάνοντας κάποιον να φαίνεται πιο ικανός, πιο έξυπνος, πιο σταθερός ή πιο αξιόπιστος. Μελέτες που έγιναν εδώ και δεκαετίες δείχνουν ότι το ύψος έχει σταθερά αποτελέσματα στον μισθό.
Μια μελέτη του πανεπιστημίου της Φλόριντα ήδη από το 2004 με τίτλο «The Effect of Physical Height on Workplace Success and Income: Preliminary Test of a Theoretical Model» υπολογίζει πως κάθε επιπλέον ίντσα ύψους (δηλαδή περίπου 2,5 εκατοστά) συνδέεται στατιστικά με αύξηση εισοδήματος που μπορεί να φτάσει τα 500–700 δολάρια ετησίως! Μια άλλη δημοφιλής μελέτη, επίσης στις ΗΠΑ από τα πανεπιστήμια της Πενσυλβάνια και του Μίσιγκαν με τίτλο «The Effect of Adolescent Experience on Labor Market Outcomes: The Case of Height» σημείωσε ότι οι πιο ψηλοί εργαζόμενοι είχαν πιο πολλές πιθανότητες να προαχθούν σε διοικητικές θέσεις. Το ίδιο μοτίβο εμφανίζεται και στην πολιτική: από τα μέσα του 20ού αιώνα, η πλειονότητα των νικητών των αμερικανικών προεδρικών εκλογών ήταν ψηλότεροι από τους αντιπάλους τους. Η οπτική εντύπωση διαμορφώνει άποψη πολύ πιο γρήγορα από το πρόγραμμα ή τις ιδέες.
Το φαινόμενο δεν περιορίζεται στην Αμερική
Έρευνες στην Ευρώπη δείχνουν παρόμοιες τάσεις, έστω και λιγότερο ακραίες. Στη Γερμανία, στη Βρετανία και στην Ολλανδία, οι πιο ψηλοί δηλώνουν υψηλότερα εισοδήματα και βρίσκονται συχνότερα σε ηγετικές θέσεις. Στην Αυστραλία, μελέτες σε δημόσιους οργανισμούς αποκάλυψαν ότι το ύψος επηρεάζει τόσο την πρώτη εντύπωση όσο και την ταχύτητα με την οποία κάποιος ανεβαίνει την ιεραρχία. Ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι ότι το φαινόμενο δεν αφορά μόνο τις παραδοσιακές θέσεις εξουσίας. Παρατηρείται και σε επαγγέλματα που σχετίζονται με πωλήσεις, διαπραγματεύσεις και δημόσιες σχέσεις, όπου η σωματική παρουσία μεταφράζεται εύκολα σε «αυτοπεποίθηση».
Η συμπεριφορική οικονομία έχει επίσης προσφέρει μια δική της εξήγηση. Ονομάζει το ύψος «proxy variable», δηλαδή ένα φαινομενικά άσχετο χαρακτηριστικό που ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί ως σήμα για κάτι άλλο. Επειδή η αληθινή ικανότητα είναι δύσκολο να εκτιμηθεί γρήγορα, ο ανθρώπινος νους χρησιμοποιεί εύκολα αντιληπτές ενδείξεις, όπως η ένταση της φωνής, η επαφή με τα μάτια, ή το ύψος, για να χτίσει μια πρόχειρη εικόνα. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτή η πρόχειρη εικόνα γίνεται η βάση για σημαντικές αποφάσεις.
Υπάρχει, φυσικά, και η αντίθετη ανάγνωση: οι πιο ψηλοί άνθρωποι συχνά αναπτύσσουν, από μικρή ηλικία, μια «εκπαιδευμένη» αίσθηση αυτοπεποίθησης ακριβώς επειδή η κοινωνία τούς φέρεται σαν να είναι πιο ώριμοι, πιο δυνατοί ή πιο έτοιμοι για ηγεσία. Είναι ένα φαινόμενο που θυμίζει την λογική της αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Αν οι άλλοι σε αντιμετωπίζουν σαν ηγέτη, αρχίζεις κι εσύ να συμπεριφέρεσαι σαν ηγέτης. Έτσι, το αρχικό πλεονέκτημα γίνεται ακόμη μεγαλύτερο.
Φυσικά, το ύψος δεν καθορίζει από μόνο του καμία ικανότητα. Ούτε κάνει κάποιον καλύτερο ή χειρότερο στη δουλειά του. Όμως, η κοινωνία λειτουργεί συχνά με σύμβολα. Και το ύψος, ως σύμβολο ισχύος, παραμένει απ’ ό,τι φαίνεται βαθιά χαραγμένο στη συμπεριφορά μας. Το ενδιαφέρον είναι ότι το φαινόμενο έχει αρχίσει να απασχολεί σοβαρά τις εταιρείες και τα τμήματα ανθρώπινου δυναμικού, ακριβώς γιατί μπορεί να οδηγεί σε άδικες κρίσεις, χαμένες ευκαιρίες και ανακύκλωση στερεοτύπων χωρίς ουσιαστική βάση. Οι σύγχρονες εταιρείες προσπαθούν να καταπολεμήσουν αυτό το φαινόμενο ενθαρρύνοντας αξιολόγηση βασισμένη σε δεξιότητες και όχι σε πρώτη εντύπωση. Ορισμένες έχουν ακόμη εισαγάγει «structured interviews», δηλαδή συνεντεύξεις με σταθερές, ουδέτερες ερωτήσεις που μειώνουν τον χώρo της προσωπικής προκατάληψης. Όμως τα ασυνείδητα στερεότυπα είναι δύσκολο να εξαφανιστούν, γιατί λειτουργούν πριν προλάβουμε να το καταλάβουμε.
Κι αν το μυαλό πάει αντανακλαστικά σε διάσημους ιστορικούς ηγέτες που δεν ήταν ψηλοί, όπως ο Ναπολέων, ο Μαχάτμα Γκάντι ή ακόμα και ο Ουίντσον Τσόρτσιλ και ο Ιωσήφ Στάλιν, πρόκειται απλά για εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον γενικό κανόνα.
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image