Ο γαλλικός όρος έγινε διεθνής ειρωνεία για την εύπορη αριστερά που ζει με προνόμια ενώ μιλά για ισότητα, μια έννοια που σήμερα παραμένει επίκαιρη με την ίδια ένταση.
Ο όρος «gauche caviar» (γκος καβιάρ) αποτελεί έναν από τους πιο αναγνωρίσιμους γαλλικούς, πολιτικούς νεολογισμούς του 20ού αιώνα. Κυριολεκτικά σημαίνει «η αριστερά του χαβιαριού» και περιγράφει εκείνους που εκφράζουν αριστερό πολιτικό λόγο, ενώ ζουν μέσα σε οικονομική άνεση και κοινωνικά προνόμια. Η έκφραση γεννήθηκε στη μεταπολεμική Γαλλία, όταν διαμορφώθηκε μια νέα γενιά διανοουμένων και καλλιτεχνών που υπερασπίζονταν τα εργατικά στρώματα, αλλά ζούσαν σε αστικές συνοικίες, σε έναν κύκλο κοσμικών δεξιώσεων, καλού κρασιού και χαβιαριού. Έτσι, η έκφραση «gauche caviar» καθιερώθηκε ως ειρωνικό σχόλιο για την αντίφαση ανάμεσα στη ρητορική περί ισότητας και στον τρόπο ζωής που αντικειμενικά απείχε από την καθημερινότητα των λαϊκών τάξεων.
Άρχισε να αποκτά δημόσια παρουσία στα τέλη της δεκαετίας του 1970, σε μια Γαλλία όπου οι συζητήσεις γύρω από τον ρόλο της προοδευτικής διανόησης είχαν ήδη ωριμάσει. Αν και η αντίφαση ανάμεσα σε αριστερή ρητορική και μεγαλοαστικό τρόπο ζωής υπήρχε από τη μεταπολεμική περίοδο, ο όρος καθιερώθηκε ως πολιτικός χαρακτηρισμός μόλις στα χρόνια πριν και μετά την άνοδο του Φρανσουά Μιτεράν. Δημοσιογραφικά σχόλια και σατιρικά έντυπα της εποχής χρησιμοποίησαν την έκφραση για να στηλιτεύσουν μια μερίδα αριστερών καλλιτεχνών, διανοουμένων και στελεχών που συνδύαζαν προοδευτικό λόγο με κοσμικό, προνομιούχο lifestyle. Έτσι, πέρασε από τους κύκλους της παρισινής διανόησης στη δημόσια πολιτική γλώσσα, ως όρος που συνόψιζε με ακρίβεια την απόσταση ανάμεσα στον λόγο και στην πράξη της ευκατάστατης αριστεράς.
Ο όρος ενισχύθηκε περισσότερο μέσα από ένα περιστατικό που συχνά φημολογείται στα πολιτιστικά και δημοσιογραφικά χρονικά της εποχής: ένα κοσμικό δείπνο στις αρχές της δεκαετίας του 1960, σε παρισινή έπαυλη, όπου καλλιτέχνες και διανοούμενοι που υποστήριζαν τα λεγόμενα προοδευτικά κινήματα λέγεται πως γιόρταζαν με σαμπάνια, χαβιάρι και τζαζ. Αν και το συγκεκριμένο γεγονός δεν έχει πλήρη ιστορική τεκμηρίωση, αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τα σατιρικά έντυπα της εποχής, τα οποία χρησιμοποίησαν την αντίθεση αυτή για να καυτηριάσουν τον τρόπο ζωής της παρισινής διανόησης.
Η ευρωπαϊκή και διεθνής εξέλιξη του όρου
Τις επόμενες δεκαετίες, το «gauche caviar» μετατράπηκε σε όρο ευρύτερης πολιτικής και κοινωνικής χρήσης. Στη Γαλλία της δεκαετίας του 1960 και του 1970 ταυτίστηκε με την αριστερή διανόηση της Nouvelle Vague: τους σκηνοθέτες, συγγραφείς και φιλοσόφους που μιλούσαν για επανάσταση αλλά ζούσαν σε ακριβά διαμερίσματα και σύχναζαν στα καφέ του Saint-Germain.
Τη δεκαετία του 1980, επί Μιτεράν ο όρος απέκτησε ακόμη πιο έντονο πολιτικό φορτίο, καθώς νέα στελέχη του Σοσιαλιστικού Κόμματος προέρχονταν από αστικές οικογένειες και υιοθετούσαν έναν τρόπο ζωής που οι αντίπαλοι χαρακτήριζαν «γαλαζοαίματο σοσιαλισμό». Σταδιακά, από τη δεκαετία του 1990 και έπειτα, η έκφραση πέρασε από την πολιτική σφαίρα στην ποπ κουλτούρα: χρησιμοποιήθηκε για δημοσιογράφους, ηθοποιούς και influencers που συνδύαζαν σοσιαλιστικού τύπου λόγο με κοσμοπολίτικο lifestyle. Σήμερα, ο όρος έχει αποκτήσει παγκόσμια διάσταση και χρησιμοποιείται όπως οι αντίστοιχες αγγλόφωνες εκφράσεις» «σοσιαλιστής της σαμπάνιας» και «φιλελεύθερος της λιμουζίνας». Στα social media λειτουργεί πλέον ως meme, με σαρκαστικά σχόλια για διάσημους που μιλούν για ισότητα μέσα από βίλες ή πολυτελή ταξίδια.
Gauche caviar αλά ελληνικά
Στην Ελλάδα, η χρήση του όρου έγινε πιο έντονη την τελευταία δεκαπενταετία, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της ανόδου και διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ. Η δημόσια συζήτηση εστίασε σε περιστατικά που θεωρήθηκαν ασυμβίβαστα με το προφίλ μιας «λαϊκής αριστεράς»: ταξίδια στελεχών σε πολυτελείς προορισμούς, η υπόθεση του κυβερνητικού αεροσκάφους το 2017, αλλά και η δημόσια συζήτηση για ακίνητα ή ιδιωτικά σχολεία παιδιών πολιτικών προσώπων, που δήλωναν αντίθεση με τις «ελιτίστικες» πρακτικές. Κριτική είχε ασκηθεί και νωρίτερα σε στελέχη της παραδοσιακής κεντροαριστεράς, όταν κοσμικές εμφανίσεις ή επιχειρηματικές σχέσεις θεωρήθηκαν ασύμβατες με τα κοινωνικά τους προτάγματα.
Σήμερα, ο όρος κάνει συχνά την εμφάνισή του στα social media, όπου κάθε απόσταση ανάμεσα σε ρητορική υπέρ των λαϊκών στρωμάτων και lifestyle υψηλής άνεσης ερμηνεύεται ως «ελληνική gauche caviar». Χαρακτηριστικό διεθνές παράδειγμα αποτελεί η υπόθεση του Pablo Iglesias, ηγέτη των Podemos στην Ισπανία, ο οποίος το 2018 αγόρασε, μαζί με την Irene Montero, κατοικία αξίας 600.000 ευρώ με πισίνα και ξενώνα, εκτός Μαδρίτης, ενώ παλαιότερα είχε επικρίνει πολιτικούς για την «αποκοπή τους από τον λαό». Το περιστατικό έμεινε ως εμβληματικό παράδειγμα του τι σημαίνει να κατηγορείται κάποιος, δικαίως ή αδίκως, για «gauche caviar»: για μια αριστερή ταυτότητα που έρχεται σε αντίθεση με τα προνόμια της προσωπικής του ζωής.
Ο όρος στις μέρες μας δεν λειτουργεί μόνο ως πολιτική κατηγορία, αλλά και ως κοινωνικός καθρέφτης μιας εποχής όπου ο δημόσιος λόγος εξετάζεται διαρκώς υπό το πρίσμα της αυθεντικότητας. Η ειρωνεία παραμένει η ίδια: όσο περισσότερο θολώνουν τα όρια ανάμεσα στις κοινωνικές αξίες και στο προνομιούχο lifestyle, τόσο πιο έντονα αναδύεται ο όρος στη δημόσια συζήτηση. Στο τέλος, η «αριστερά του χαβιαριού» είναι μια υπενθύμιση ότι η πολιτική συνέπεια δεν είναι ποτέ δεδομένη, αλλά βρίσκεται υπό διαρκή δοκιμασία.
Εξωτερική φωτογραφία: AFP Forum