Τι μήνυμα στέλνουμε στον παραλήπτη με την επιλογή μας, τι περιμένει εκείνος από εμάς, και πώς οι επιστημονικές έρευνες μπορούν να μας βοηθήσουν να λάβουμε μια απόφαση που δεν είναι πάντα τόσο απλή.
Το δώρο των εορτών δεν το διαλέγουμε σε ουδέτερο χρόνο. Το διαλέγουμε στο τέλος μιας χρονιάς γεμάτης αποφάσεις, εκκρεμότητες, μικρές και μεγάλες επιλογές που έχουν ήδη καταναλώσει το μεγαλύτερο απόθεμα της ενέργειας και της προσοχής μας. Κι όμως, και σε αυτή την πράξη αναμένουμε να υπάρχει φροντίδα, σκέψη, συναίσθημα -ίσως και μια μικρή απόδειξη ότι προσέξαμε τον άλλον μέσα στην πολύβουη καθημερινότητά μας.
Δεν είναι παράξενο που μας δυσκολεύει η επιλογή δώρου -ειδικά την εορταστική περίοδο που διανύουμε. Η επιστήμη τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να μελετά το δώρο όχι ως κοινωνικό έθιμο, αλλά ως γνωστική και συναισθηματική διαδικασία. Και τα ευρήματα είναι αποκαλυπτικά: το πρόβλημα δεν είναι ότι δεν ξέρουμε τι να διαλέξουμε· είναι ότι σκεφτόμαστε το δώρο από λάθος θέση.
Όταν αυτός που προσφέρει και αυτός που λαμβάνει δεν βλέπουν το ίδιο πράγμα
Έρευνες από το Yale School of Management δείχνουν ότι εκείνοι που επιλέγουν τα δώρα, τα αντιλαμβάνονται διαφορετικά από εκείνους που τα λαμβάνουν. Ο δωρητής στέκεται σε μια απόσταση. Βλέπει το δώρο ως ιδέα, ως σύμβολο, που «λέει κάτι» για τη σχέση. Ο παραλήπτης, αντίθετα, το βλέπει από κοντά -μέσα στο σπίτι του, στην καθημερινότητά του, στον χρόνο του. Αυτό που για τον έναν είναι όμορφο ή πρωτότυπο, για τον άλλον μπορεί να είναι απλώς δύσχρηστο. Όχι από αχαριστία, αλλά από διαφορετική οπτική. Η επιστήμη το περιγράφει ως ψυχολογική απόσταση: ο δωρητής σκέφτεται αφηρημένα, ο παραλήπτης συγκεκριμένα. Γι’ αυτό και συχνά τα πιο απλά, λειτουργικά δώρα εκτιμώνται περισσότερο από τα εντυπωσιακά -επειδή χωρούν ευκολότερα στη ζωή (και τη ρουτίνα) του άλλου ή απλά του δίνουν λύση σε κάποιο μικρό ή μεγαλύτερο «πρόβλημά» του.
Επιπλέον, ένα χρηστικό δώρο μπορεί να χαρακτηρίζεται «πολύ πεζό» από εκείνον που καλείται να το διαλέξει, αλλά για εκείνον που το λαμβάνει αποτελεί μια διαρκή υπενθύμιση της φροντίδας του άλλου. Κι έτσι εκείνος που κάνει το χρηστικό δώρο επιτυγχάνει να βρίσκεται συχνότερα στη σκέψη του δωρολήπτη, παρά αν το φανταχτερό αντικείμενο καταχωνιαζόταν σε κάποιο ντουλάπι.
Σε σκέφτηκα – σκέφτηκα εσένα
Υπάρχει κάτι καθησυχαστικό στο γεγονός ότι η νευροεπιστήμη επιβεβαιώνει αυτό που διαισθανόμαστε. Το να δίνεις κάνει καλό -όχι μεταφορικά, αλλά κυριολεκτικά. Μελέτες δείχνουν ότι η πράξη της προσφοράς ενεργοποιεί περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ανταμοιβή και την κοινωνική σύνδεση, συχνά πιο έντονα απ’ ό,τι όταν αγοράζουμε κάτι για τον εαυτό μας. Το δώρο λειτουργεί ως ένας μικρός κοινωνικός δεσμός. Δεν είναι απλώς «ανταλλαγή», είναι επιβεβαίωση σχέσης. Ίσως γι’ αυτό τα δώρα που περιέχουν χρόνο, εμπειρία ή προσωπική αναφορά αφήνουν πιο έντονο αποτύπωμα από εκείνα που βασίζονται αποκλειστικά στην τιμή ή στο brand. Το ουσιαστικό μήνυμα δεν είναι «κοίτα τι σου πήρα», αλλά «σε σκέφτηκα – σκέφτηκα εσένα».
Όταν το δώρο γίνεται σχόλιο
Δεν λειτουργούν όλα τα δώρα με τον ίδιο τρόπο, βέβαια. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι ορισμένες κατηγορίες δώρων μπορεί να έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιθυμητό.
Δώρα που σχετίζονται με αυτοβελτίωση -σώμα, συνήθειες, παραγωγικότητα- συχνά ερμηνεύονται ως έμμεση κριτική. Το μήνυμα που λαμβάνει ο παραλήπτης δεν είναι «νοιάζομαι», αλλά «κάτι πάνω σου χρειάζεται αλλαγή». Ακόμη κι αν αυτό δεν ειπώθηκε ποτέ ρητά. Οι γιορτές δεν είναι ουδέτερος χρόνος. Είναι φορτισμένες συναισθηματικά. Και μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η πρόθεση του δωρητή συχνά υποχωρεί μπροστά στην ερμηνεία του παραλήπτη. Η επιστήμη εδώ απλώς επιβεβαιώνει μια κοινωνική αλήθεια: δεν έχει σημασία τι θέλαμε να πούμε, αλλά τι ακούστηκε.
Γιατί οι high achievers δυσκολεύονται να κάνουν τα «σωστά» δώρα
Υπάρχει, όμως, και ένας λιγότερο προφανής λόγος που η επιλογή δώρων μας βαραίνει -ειδικά ορισμένους περισσότερο από άλλους. Είναι η λεγόμενη decision fatigue, η κόπωση από τις αποφάσεις. Οι άνθρωποι που παίρνουν πολλές αποφάσεις καθημερινά -στελέχη, επιχειρηματίες, δημιουργικοί επαγγελματίες- δεν εξαντλούνται μόνο σωματικά· εξαντλούνται γνωστικά. Η έρευνα δείχνει ότι η ποιότητα των αποφάσεών μας μειώνεται όσο αυξάνεται ο αριθμός των επιλογών που έχουμε ήδη κάνει μέσα στη μέρα.
Έτσι, όταν φτάνουμε στις γιορτές, το δώρο δεν είναι μια ευχάριστη ανάπαυλα. Είναι μια ακόμη απόφαση που πρέπει να ληφθεί σωστά. Και συχνά αυτό οδηγεί είτε σε αναβλητικότητα είτε σε βιαστικές επιλογές που δεν εκφράζουν πραγματικά εκείνον που τις κάνει. Όχι επειδή δεν νοιάζεται, αλλά επειδή έχει ήδη κουραστεί, δηλαδή έχει καταναλώσει το απόθεμα ενέργειάς του που αφορά τη λήψη αποφάσεων.
Οδηγός επιβίωσης για τα δώρα των εορτών
Ίσως το ζητούμενο για να επιλέξουμε το καλύτερο δυνατό δώρο για κάποιον είναι να αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε τη διαδικασία:
Ας ξεκινήσουμε από την πρόθεση και όχι από την αγορά. Ας αναρωτηθούμε τι θέλουμε να εκφράσουμε -φροντίδα, αναγνώριση, κοινό χρόνο- και να αφήσουμε αυτό το στοιχείο να περιορίσει τις επιλογές μας. Η έρευνα δείχνει ότι λιγότερες επιλογές δεν σημαίνουν φτωχότερες αποφάσεις, αλλά καθαρότερες αποφάσεις.
Ας σκεφτούμε τον άλλον όχι ως ιδέα, αλλά μέσα στην καθημερινότητά του. Όχι τι θα μας άρεσε να προσφέρουμε, αλλά τι θα ήταν εύκολο να δεχτεί.
Να θυμόμαστε ότι το πιο ισχυρό στοιχείο ενός δώρου δεν είναι το αντικείμενο καθ’ αυτό, αλλά η αίσθηση ότι κάποιος αφιέρωσε χρόνο και προσοχή. Η φροντίδα του να ταιριάξει το δώρο στο προφίλ του παραλήπτη, το καθιστά πολλαπλάσια πιο ικανοποιητικό για εκείνον. Μοιάζει με μια φιλοφρόνηση: «νοιάζομαι για σένα, γι’ αυτό σε ξέρω καλά» και το δώρο είναι η απόδειξη για το γεγονός αυτό.
Αν στο δώρο που ταιριάζει στον παραλήπτη μπορούμε (χωρίς να είναι αυτοσκοπός) να ενσωματώσουμε μια «πινελιά» από την προσωπικότητά μας και την αισθητική μας, κάτι που να δηλώνει ήσυχα και με τακτ ότι στην επιλογή αντικατοπτρίζεται το προσωπικό μας γούστο, τότε μπορούμε να μιλήσουμε για το τέλειο δώρο, καθώς αυτό θα είναι απολαυστικό και για τις δύο πλευρές.
Γιατί, τελικά, το δώρο δεν κρίνεται από το περιτύλιγμα ή την απόδειξη. Κρίνεται από εκείνη τη μικρή στιγμή κατανόησης: όταν ο άλλος αισθανθεί ότι, έστω για λίγο, υπήρξε στο επίκεντρο της σκέψης μας, πως αυτό που του χαρίζουμε ανταποκρίνεται στο αίτημα της ενίσχυσης της σχέσης μας μαζί του· ότι δημιουργεί ένα αφήγημα αυτής της σχέσης. Και αυτό είναι που το καθιστά το τέλειο δώρο.
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image