Η παρατηρητικότητα του Αμερικανού μηχανικού μάς έδωσε μια συσκευή που βρίσκεται σε κάθε μοντέρνο νοικοκυριό.
Η ανακάλυψη του φούρνου μικροκυμάτων δεν γεννήθηκε από κάποιο μεγαλεπήβολο σχέδιο, ούτε από την ανάγκη να ζεσταθεί πιο γρήγορα το φαγητό. Προέκυψε από κάτι πολύ πιο απλό και ανθρώπινο: μια σοκολάτα που έλιωσε σε μια τσέπη. Και από έναν επιστήμονα που, αντί να αγνοήσει το παράδοξο, το παρατήρησε, αναρωτήθηκε γιατί έγινε και φρόντισε να το εξελίξει.
Ενας αυτοδίδακτος εφευρέτης
Ο Πέρσι Σπένσερ δεν είχε τίποτα που να θυμίζει τον τυπικό εφευρέτη της εποχής του, ένα δυνατό κι επίμονο μυαλό που αφιέρωσε τη ζωή του στην επιστήμη. Γεννημένος το 1894 στο αγροτικό Μέιν των Ηνωμένων Πολιτειών, μεγάλωσε μέσα στη φτώχεια. Ο πατέρας του πέθανε νωρίς και η μητέρα του αναγκάστηκε να τον αφήσει σε συγγενείς. Στα 12 του χρόνια εγκατέλειψε το σχολείο για να δουλέψει σε εργοστάσιο. Δεν είχε πανεπιστημιακή μόρφωση, ούτε κάποιον ακαδημαϊκό τίτλο να τον συνοδεύει. Είχε όμως κάτι άλλο: μια σχεδόν εμμονική περιέργεια για το πώς λειτουργούν τα πράγματα.
Αυτοδίδακτος, μελετούσε φυσική, ηλεκτρονικά και μαθηματικά τα βράδια, μετά τη δουλειά. Κατατάχθηκε στο Πολεμικό Ναυτικό, όπου ήρθε σε επαφή με τα πρώτα συστήματα ασύρματης επικοινωνίας και ραντάρ. Εκεί βρήκε το πεδίο του. Στα χρόνια που ακολούθησαν, προσλήφθηκε στη Raytheon, μια εταιρεία που κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου βρισκόταν στην αιχμή της τεχνολογίας των ραντάρ.
Εκεί ακριβώς βρισκόταν και το αντικείμενο των πειραμάτων του Σπένσερ. Δούλευε πάνω στο μαγνητρόνιο, ένα βασικό εξάρτημα των ραντάρ, υπεύθυνο για την παραγωγή μικροκυμάτων. Με απλά λόγια, το μαγνητρόνιο είναι μια συσκευή που μετατρέπει την ηλεκτρική ενέργεια σε ηλεκτρομαγνητικά κύματα υψηλής συχνότητας, τα οποία επιτρέπουν στον χειριστή ραντάρ να «βλέπει» αντικείμενα από απόσταση. Εκείνη την εποχή, η βελτίωση της ισχύος και της αξιοπιστίας αυτών των συσκευών ήταν ζήτημα στρατηγικής σημασίας. Αλλά και επιβίωσης: Τα πειράματα του Σπένσερ γίνονταν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ο γρήγορος εντοπισμός ενός εχθρικού πλοίου έσωζε ζωές. Μια μέρα του 1945, λοιπόν, ενώ ο Σπένσερ στεκόταν μπροστά σε ένα ενεργό μαγνητρόνιο, ένιωσε κάτι παράξενο. Έβαλε το χέρι στην τσέπη του και διαπίστωσε ότι η σοκολάτα που είχε μαζί του για κολατσιό είχε λιώσει εντελώς! Πώς έγινε αυτό; Δεν υπήρχε φωτιά, δεν υπήρχε θερμαντικό σώμα. Υπήρχαν μόνο τα μικροκύματα που εξέπεμπε ο εξοπλισμός.
Για πολλούς, το περιστατικό θα ήταν απλώς ένα ατύχημα της ημέρας. Για τον Σπένσερ, ήταν μια ερώτηση. Αν τα μικροκύματα μπορούσαν να λιώσουν σοκολάτα, τι άλλο θα μπορούσαν να κάνουν; Άρχισε να πειραματίζεται. Στην αρχή έφερε καλαμπόκι κοντά στο μαγνητρόνιο. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, οι κόκκοι έσκασαν και έγιναν ποπ κορν. Δοκίμασε ένα αυγό, το οποίο θερμάνθηκε τόσο γρήγορα ώστε εξερράγη μπροστά στα μάτια των συναδέλφων του. Το συμπέρασμα ήταν απλό και επαναστατικό: τα μικροκύματα μπορούν να θερμαίνουν τρόφιμα από μέσα προς τα έξω, πολύ πιο γρήγορα από τις παραδοσιακές μεθόδους. Ο Σπένσερ αμέσως ανέφερε το θέμα στους υπεύθυνους της εταιρείας και ζήτησε την άδειά τους να κάνει επίσημα πειράματα και να απεμπλακεί από τις έρευνες για τα ραντάρ. Κατάλαβε ότι, αν αυτό που είχε αντιληφθεί μπορούσε να γίνει μια εύχρηστη συσκευή, θα μπορούσε να αλλάξει την καθημερινότητα όλων των ανθρώπων. Όπως κι έγινε.
Radarange, ο πρώτος φούρνος
Η Raytheon αντιλήφθηκε αμέσως τη σημασία της ανακάλυψης και κατοχύρωσε την πατέντα. Ο Σπένσερ το 1947 παρουσίασε τον πρώτο φούρνο μικροκυμάτων, τον περίφημο Radarange. Ήταν όμως κάθε άλλο παρά οικιακή συσκευή. Ζύγιζε πάνω από 300 κιλά, είχε ύψος σχεδόν όσο ένας ενήλικας άνδρας, κόστιζε μια μικρή περιουσία και απαιτούσε ειδική εγκατάσταση. Χρησιμοποιήθηκε κυρίως σε εστιατόρια, πλοία και στρατιωτικές εγκαταστάσεις.
Η συσκευή χρειάστηκε περισσότερο από μία δεκαετία για να μικρύνει, να φθηνύνει και να γίνει πιο πρακτική. Στη δεκαετία του 1960 άρχισαν να εμφανίζονται οι πρώτοι φούρνοι μικροκυμάτων για οικιακή χρήση, ενώ τη δεκαετία του 1970 η μαζική παραγωγή και η αλλαγή του τρόπου ζωής (με λιγότερο χρόνο και ανάγκη για περισσότερη ταχύτητα στην προετοιμασία του φαγητού από τις εργαζόμενες γυναίκες) τους έκαναν όλο και πιο δημοφιλείς. Παρά τις αρχικές επιφυλάξεις και τους μύθους γύρω από την «ακτινοβολία», η επιστημονική γνώση και η καθημερινή εμπειρία τους καθιέρωσαν.
Όσο για τον Σπένσερ, μπορεί να προβιβάστηκε γρήγορα σε κορυφαίες διοικητικές θέσεις στην εταιρεία, αλλά δεν αμείφθηκε για την μοναδική του ανακάλυψη. Μάλλον, εισέπραξε μια ταπεινή αμοιβή δύο δολαρίων(!), όσο πλήρωνε η εταιρεία όλες τις πατέντες που της παρουσίαζαν διάφοροι εξωτερικοί ερευνητές κατά καιρούς και αποφάσιζε να τις χρησιμοποιήσει. Ο ίδιος, βέβαια, αργότερα είπε ότι δεν τον ενδιέφερε να γίνει πλούσιος απ’ αυτή του την εφεύρεση και αν δεν υπήρχε η τεχνογνωσία της εταιρείας δεν θα μπορούσε να μετατρέψει την ιδέα του σε μηχανή.
Σήμερα, ο φούρνος μικροκυμάτων είναι σχεδόν αόρατος μέσα στην καθημερινότητά μας. Ζεσταίνει το φαγητό, ξεπαγώνει, εξοικονομεί χρόνο. Υπολογίζεται ότι σε λειτουργία σήμερα υπάρχουν περισσότεροι από 300 εκατομμύρια φούρνοι μικροκυμάτων σε σπίτια, αλλά και σε επαγγελματικούς χώρους. Λίγοι, όμως, θυμούνται ότι πίσω από αυτή την απλή κίνηση (ένα κουμπί και λίγα λεπτά αναμονής) κρύβεται μια λιωμένη σοκολάτα και ένας αυτοδίδακτος μηχανικός.
Εισαγωγική φωτογραφία: Getty Images / Ideal Image