Η ναυτιλία μικρών αποστάσεων (Shortsea Shipping) διαδραματίζει καίριο ρόλο στην ελληνική οικονομία και τη λειτουργία των διατροπικών μεταφορών, συνδέοντας την ηπειρωτική Ελλάδα με τα νησιά και την υπόλοιπη Ευρώπη. Σύμφωνα με τη νέα μελέτη του ΙΟΒΕ για λογαριασμό της Ένωσης Εφοπλιστών Ναυτιλίας Μικρών Αποστάσεων (ΕΕΝΜΑ), η συνολική ετήσια συμβολή του κλάδου στο ΑΕΠ ξεπέρασε τα €914 εκατ. αγγίζοντας το ένα δισ. το 2023, ενώ η απασχόληση που συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με τον κλάδο αγγίζει τις 8.300 θέσεις πλήρους απασχόλησης.
Ωστόσο, η έκθεση κρούει τον κώδωνα του κινδύνου: ο γερασμένος στόλος, η μείωση της χωρητικότητας και οι νέες απαιτήσεις της πράσινης μετάβασης συνιστούν σημαντικές προκλήσεις για τη βιωσιμότητα του τομέα. Το κόστος συμμόρφωσης με τους περιβαλλοντικούς κανονισμούς έως το 2030 εκτιμάται στα €225 εκατ., με ενδεχόμενη αύξηση των ναύλων έως και 38,6% και προβλεπόμενη μείωση εσόδων κατά €140 εκατ.
Η μελέτη του ΙΟΒΕ επισημαίνει ότι η απουσία άμεσης δράσης για την ανανέωση του στόλου, τη δημιουργία κατάλληλων χρηματοδοτικών εργαλείων και τη διασύνδεση με άλλες μορφές μεταφορών (σιδηρόδρομοι, οδικά δίκτυα), ενδέχεται να πλήξει την ανταγωνιστικότητα του ελληνικού shortsea. Την ίδια στιγμή, παρουσιάζει συγκεκριμένες προτάσεις για στρατηγική μετάβαση του κλάδου σε ένα πιο πράσινο και ανθεκτικό μοντέλο.
Η ανάδειξη της Ελλάδας σε Προεδρία του European Shortsea Network από το 2025 και η επικείμενη προεδρία της ΕΕ το 2027 προσφέρουν μια μοναδική ευκαιρία για εθνική πρωτοβουλία στον ευρωπαϊκό σχεδιασμό για την πράσινη ναυτιλία.
Η ελληνική shortsea ναυτιλία βρίσκεται σε σταυροδρόμι: είτε θα ενισχυθεί με στοχευμένες πολιτικές και επενδύσεις, είτε θα δει τον ρόλο της να υποχωρεί — με σημαντικό κόστος για την οικονομία, τις νησιωτικές κοινότητες και το περιβάλλον.
Καταρχάς, η επιχειρηματική δραστηριότητα του κλάδου των θαλάσσιων μεταφορών αφήνει καθαρό θετικό αποτύπωμα στην εθνική οικονομία, καθώς:
· Σε €914 εκατ. εκτιμάται η συνολική ετήσια συμβολή του στο ΑΕΠ για το 2023. (συνυπολογίζοντας συνδεδεμένους κλάδους της οικονομίας).
· Αύξηση κατά περίπου €1,4 στο ελληνικό ΑΕΠ προκύπτει για κάθε €1 προστιθέμενης αξίας που παράγεται από τις θαλάσσιες μεταφορές φορτίων.
· Σε €207 εκατ. εκτιμάται η συνολική συνεισφορά στα δημόσια έσοδα.
· Σε σχεδόν 8,3 χιλ. ισοδύναμες θέσεις πλήρους απασχόλησης το 2023 εκτιμάται η συμβολή του κλάδου στην αγορά εργασίας.
Βασικά θέματα, τα οποία έχουν διττή θεώρηση είτε ως προκλήσεις είτε ως ευκαιρίες για βελτίωση παθογενειών του κλάδου της shortsea ναυτιλίας, είναι:
· Η μείωση του στόλου των εθνικών μεταφορών (αριθμητικώς και σε χωρητικότητα) και η μέση ηλικία του στόλου. Την περίοδο 2004-2025, ο αριθμός των φορτηγών πλοίων κάτω των 5 χιλ. κ.ο.χ. μειώθηκε κατά 31,3% και των 5-20 χιλ. κ.ο.χ. κατά 64,1%, ενώ στα δεξαμενόπλοια κάτω των 5 χιλ. κ.ο.χ. σημειώθηκε μείωση 42,0% και των 5-20 χιλ. κ.ο.χ. μείωση 27,8%.
· Η γήρανση του στόλου, καθώς πάνω από το 70% του στόλου είναι άνω των 30 ετών (φορτηγά και δεξαμενόπλοια) κάτι που επιτάσσει άμεση αντικατάσταση με νεότερα πλοία ή εκσυγχρονισμό των υπαρχόντων. Πιο συγκεκριμένα, μικρότερη ηλικία όρος σημειώνεται στα δεξαμενόπλοια (σχεδόν 40% είναι μεταξύ 15-24 ετών), ενώ σχεδόν όλα τα πλοία γενικού φορτίου έχουν ηλικία άνω των 30 ετών. Βέβαια, πρέπει να σημειωθεί ότι ο υψηλός ηλικιακός μέσος όρος δεν επιτρέπει σημαντικές τεχνολογικές αναβαθμίσεις του στόλου και περιορίζει τη συμμόρφωση με νέες περιβαλλοντικές απαιτήσεις, οπότε προκρίνεται ως απαραίτητη πλέον η στρατηγική ανανέωσης του στόλου, ειδικά στα πλοία γενικού φορτίου.
· Η επάνδρωση των πλοίων με υψηλού επιπέδου και μεγάλης εμπειρίας ανθρώπινο δυναμικό. Το ποσοστό Ελλήνων ναυτικών είναι υψηλότερο στα εμπορικά πλοία που εκτελούν παράκτιους πλόες (90,8% ανώτατο, 75,1% κατώτατο και 76,4% υγειονομικό προσωπικό) και μεσογειακούς πλόες (68,9%, 16,9% και 20,0% αντίστοιχα), σε σύγκριση με τα ποντοπόρα πλοία (71,5%, 3,2% και 4,9% αντίστοιχα).
· Επιπτώσεις από την υιοθέτηση των νέων «πράσινων» Κανονισμών σε οικονομικούς όρους στην πορεία της shortsea ναυτιλίας προς την πράσινη μετάβαση. Να σημειωθεί ότι αυτή η πορεία είναι σε μεγάλο βαθμό επιβεβλημένη πλέον με δεδομένη την πράσινη μετάβαση της ευρωπαϊκής οικονομίας, και κατά συνέπεια και της ναυτιλίας, σε πρότυπο χαμηλών εκπομπών. Η shortsea ναυτιλία δεν θα μπορέσει να ενδυναμώσει τη συμβολή της στην ελληνική οικονομία χωρίς την υιοθέτηση στοχευμένων στρατηγικών για την προσαρμογή του στόλου της αλλά και των σχετικών λιμενικών υποδομών. Πρέπει όμως συγχρόνως να σημειωθεί ότι η shortsea ναυτιλία θα δεχθεί έντονες πιέσεις στην πορεία προς την πράσινη μετάβαση:
Πιο συγκεκριμένα οι πιέσεις αυτές αποτυπώνονται οικονομικά ως εξής:
· Σε €225 εκατ. έως το 2030 υπολογίζεται το συνολικό κόστος συμμόρφωσης με τα νέα μέτρα για τον εγχώριο κλάδο της shortsea ναυτιλίας. Σημαντική σημείωση που πρέπει να γίνει εδώ είναι ότι το αυξημένο κόστος μεταφράζεται σε επιπλέον επιβάρυνση των ναύλων έως και κατά 38,6%, με το μεγαλύτερο μέρος να οφείλεται στην επέκταση του ETS.
· Σε €140 εκατ. (-17,0% των συνολικών εσόδων) το 2030 υπολογίζεται η απώλεια εσόδων των επιχειρήσεων του κλάδου της shortsea ναυτιλίας από τη χαμηλότερη κίνηση, μετά την αφαίρεση των ποσών που αντιστοιχούν στις νέες επιβαρύνσεις, καθώς η εφαρμογή των μέτρων θα επιφέρει μείωση στη ζήτηση των υπηρεσιών της έως και 17% το 2030.
· Σε €200 εκατ. το 2030 πλησιάζουν οι απώλειες από τα επιβαλλόμενες μέτρα σε όρους ΑΕΠ, λαμβάνοντας υπόψη τις έμμεσες και προκαλούμενες επιδράσεις με το μεγαλύτερο μέρος της επίδρασης (€140 εκατ. το 2030) να αφορά την άμεση επίδραση των μέτρων στον κλάδο, ενώ τα έσοδα για το Δημόσιο υπολογίζονται μειωμένα κατά €35 εκατ. το 2030.
· Σε 1,2 χιλ. το 2030 πλησιάζουν οι απώλειες σε θέσεις εργασίας στο σύνολο της εθνικής οικονομίας.
Συνοψίζοντας τα ευρήματα η μελέτη, και λαμβάνοντας υπόψη ότι η πράσινη μετάβαση των μεταφορών δημιουργεί σημαντικές προκλήσεις, αλλά και αξιοσημείωτες ευκαιρίες για την εγχώρια shortsea ναυτιλία, προτείνει πολιτικές που θα απεικονιστούν σε ένα στιβαρό στρατηγικό σχέδιο για την ενίσχυση της shortsea ναυτιλίας. Οι θαλάσσιες μεταφορές έχουν μικρότερη ένταση εκπομπών σε σύγκριση με άλλους τρόπους μεταφοράς και για τούτο η πράσινη μετάβαση του τομέα μπορεί να συνδεθεί αποτελεσματικά με φιλόδοξους στόχους για την ανάπτυξη της shortsea ναυτιλίας και της πολυτροπικότητας των μεταφορών. Απαιτούνται ωστόσο περαιτέρω δράσεις για καλύτερη διασύνδεση της shortsea ναυτιλίας με άλλους τρόπους μεταφοράς στην Ελλάδα (σιδηροδρομικό και οδικό δίκτυο), μέσα κι από την ανάπτυξη των σχετικών υποδομών πολυτροπικότητας.
Συγκεκριμένες προτάσεις που θα αποτελέσουν τη βάση του στρατηγικού σχεδίου μετάβασης είναι:
· Δημιουργία χρηματοδοτικών μηχανισμών για τη χρηματοδότηση των απαιτούμενων επενδύσεων σε πλοία και υποδομές που επιβάλλει η πράσινη μετάβαση, καθώς η χρηματοδότησης με αμιγώς πόρους από την επιχειρηματική κοινότητα της shortsea ναυτιλίας δεν είναι. Οι νέοι αυτοί μηχανισμοί δύνανται να αντλήσουν πόρους από τα επιπλέον δημόσια έσοδα που συλλέγονται από την ένταξη του κλάδου στο ETS.
· Το κόστος συμμόρφωσης με τις νέες περιβαλλοντικές απαιτήσεις μπορεί να μειωθεί και με επιπλέον πρωτοβουλίες μεταξύ των οποίων μέτρα για την ελαχιστοποίηση της διαφοράς τιμής των νέων τεχνολογιών και των συμβατικών καυσίμων, όπως η δυνατότητα για «συμβάσεις άνθρακα» (carbon contracts for differences), μέσω των οποίων εξασφαλίζεται μια κατώτατη τιμή στα νέα καύσιμα για τους παραγωγούς, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο που αντιμετωπίζουν για την ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών και προωθώντας την ανάπτυξη του σχετικού παραγωγικού δυναμικού. Με αυτές τις συμβάσεις επιτυγχάνεται ταχύτερα η αποκλιμάκωση του κόστους παροχής των καυσίμων λόγω οικονομιών κλίμακας και ωρίμανσης των αγορών.
· Παράταση της ευνοϊκής φορολογικής διαχείρισης των καυσίμων ναυτιλίας (μηδενικός φόρος ETD) και παροχή έκπτωσης στα λιμενικά τέλη με στόχο τη στήριξη της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής shortsea ναυτιλίας.
· Ο μηχανισμός pooling του FuelEU επίσης μπορεί να συνεισφέρει σε μείωση του κόστους συμμόρφωσης, παρέχοντας στους πλοιοκτήτες ορισμένη ευελιξία στην επίτευξη των στόχων. Ειδικότερα, μέσω του συγκεκριμένου μηχανισμού, οι εκπομπές μπορούν να συγκεντρωθούν μεταξύ δύο ή περισσότερων πλοίων που έχουν λάβει επαλήθευση από τον ίδιο φορέα για την επίτευξη της συμμόρφωσής τους. Ο μηχανισμός μπορεί να περιλαμβάνει και πλοία που ελέγχονται από διαφορετικές εταιρείες.
· Περιθώρια βελτίωσης υπάρχουν ως προς το διοικητικό βάρος των νέων μέτρων, το οποίο μπορεί να αποδειχθεί ιδιαιτέρως «οδυνηρό» για τα μικρότερα πλοία. Σ’ αυτό το πλαίσιο, προτείνεται να εξεταστεί η δυνατότητα απλοποίησης των διαδικασιών MRV, ETS και FuelEU για πλοία κάτω από ένα όριο κ.ο.χ.
· Εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού σε δεξιότητες που απαιτούνται για την ομαλή εφαρμογή των νέων τεχνολογιών στην καθημερινή λειτουργία των επιχειρήσεων shortsea ναυτιλίας. Το πρόγραμμα «Blue Skills» στους τομείς του υδρογόνου, της αμμωνίας και των μπαταριών μπορεί να προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες προς αυτή την κατεύθυνση. Ωφέλιμη για την ανάπτυξη των σχετικών δεξιοτήτων είναι και η συμμετοχή σε σχετικά ερευνητικά προγράμματα, όπως το πρόγραμμα Innovative energy storage systems on-board vessels του χρηματοδοτικού μηχανισμού Horizon Europe.
Για την προώθηση αυτών των πολιτικών, σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσει το Shortsea Promotion Center Greece (SPC Greece), το οποίο λειτουργεί υπό την Ένωση Εφοπλιστών Ναυτιλίας Μικρών Αποστάσεων και είναι ιδρυτικό μέλος του European Shortsea Network (ESN). Το ESN είναι ένα ευρωπαϊκό δίκτυο που έχει ως στόχο τη συνεργασία και την ανταλλαγή γνώσεων για την προώθηση και την ενίσχυση της shortsea ναυτιλίας σε όλη την Ευρώπη και μέλη εθνικά SPCs σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ το SPC Greece ενισχύει τη θέση του στο δίκτυο έχοντας την Προεδρία από τον Ιανουάριο του 2025 και για δύο χρόνια. Με επικείμενη και την ανάληψη της προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ από την Ελλάδα το δεύτερο εξάμηνο του 2027, το SPC Greece μπορεί να αναλάβει περισσότερο ενεργούς ρόλους συνεργαζόμενο με ελληνικούς και ευρωπαϊκούς θεσμικούς φορείς και εκμεταλλευόμενο ευκαιρίες για ανάπτυξη από κοινού πρωτοβουλιών ενίσχυσης της πράσινης μετάβασης της shortsea ναυτιλίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Διαβάστε ακόμη
«Ηλεκτρονικό μάτι» ανοίγει φακέλους σε τράπεζες και φορείς για να βρει μαύρο χρήμα
Ερυθρά Θάλασσα: Από τους Χούθι, στα ακίνητα των $40 εκατ. – Το νέο big thing στην αγορά κατοικιών
Ο χρόνος μετρά… κέρδη για τη Rolex στην Ελλάδα
Για όλες τις υπόλοιπες ειδήσεις της επικαιρότητας μπορείτε να επισκεφτείτε το Πρώτο Θέμα