Sponsored Content
Ο Γεώργιος Κωστάκης (1913–1990), γιος Ελλήνων της διασποράς στη Μόσχα, δεν είχε καμία καλλιτεχνική εκπαίδευση. Δούλευε οδηγός στην ελληνική πρεσβεία ως το 1940 και στη συνέχεια στην καναδική, ξεναγώντας συχνά ξένους διπλωμάτες στις αγορές έργων τέχνης της πόλης. Κάπως έτσι, τυχαία σχεδόν, αγόρασε έναν πίνακα που «άνοιξε ένα μεγάλο παράθυρο στον τοίχο» — όπως έλεγε ο ίδιος χρόνια μετά — «τόσο εκτυφλωτικό που έσβησε όλους τους άλλους πίνακες γύρω του». Από εκείνη τη στιγμή ξεκίνησε μια μανιώδης, αλλά βαθιά συνειδητή, αναζήτηση της ρωσικής πρωτοπορίας που απαγορευόταν από το σταλινικό καθεστώς.
Η συλλογή του — με έργα όπως το Μαύρο Ορθογώνιο του Μαλέβιτς (1915), η Δυναμική Πόλη του Κλούτσις (1919-1921), και η Γυναίκα που ταξιδεύει της Ποπόβα (1915) — έδωσε υπόσταση σε ένα κομμάτι της παγκόσμιας ιστορίας της τέχνης που κινδύνευε να χαθεί. Το μεγαλύτερο τμήμα της συλλογής του, 1.277 έργα της περίφημης Συλλογής Κωστάκη, αγοράστηκε από το Ελληνικό Δημόσιο και αποτέλεσαν την «προίκα» για το — τότε υπό ίδρυση — Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης.
Η πρώτη ιστορία, λοιπόν, είναι μια προσωπική πράξη θάρρους και έμφυτης αισθητικής που έγινε δημόσιο αγαθό: ένας ιδιώτης συλλέκτης που, χωρίς «τίτλους», διέσωσε ένα μεγάλο τμήμα της ιστορίας της μοντέρνας τέχνης για όλους μας.
Από τη Φλωρεντία των Μεδίκων στο «φαινόμενο Μπιλμπάο»
Η δεύτερη ιστορία είναι συλλογική. Στη Φλωρεντία, οι Μέδικοι χρηματοδότησαν Μιχαήλ Άγγελο, Μποτιτσέλι, Λεονάρντο και Γαλιλαίο, αλλά κυρίως οικοδόμησαν υποδομές πολιτισμού: Uffizi, Παρεκκλήσια των Μεδίκων, San Lorenzo, το εκτεταμένο Palazzo Vecchio, τους Κήπους Boboli. Το αποτέλεσμα; Ένα παγκόσμιο brand με 15–16 εκατ. επισκέπτες τον χρόνο, με τα Uffizi στα τρία κορυφαία μουσεία της Ιταλίας (~4,5 εκατ. επισκέπτες ετησίως) και έναν πολιτιστικό τομέα που αντιστοιχεί στο ~20% της οικονομίας της Τοσκάνης. Οι αριθμοί απλώς επιβεβαιώνουν ότι η μακρόπνοη πατρωνία μετατρέπει τις πόλεις σε ιδέες που ταξιδεύουν στους αιώνες.
Αιώνες μετά, μια βιομηχανική πόλη του Βάσκικου Βορρά γίνεται σύγχρονο παράδειγμα: το Guggenheim Bilbao. Με πάνω από 1 εκατ. επισκέπτες τον χρόνο, οικονομικό αποτύπωμα €300–400 εκατ. ετησίως και απόσβεση της επένδυσης σε πέντε χρόνια, το μουσείο δεν αναζωογόνησε απλώς μια γειτονιά· αναβάθμισε την ταυτότητα ολόκληρης της πόλης και την έβαλε στον διεθνή χάρτη του πολιτιστικού τουρισμού. Στο ίδιο πνεύμα, η Μάλαγα των τελευταίων 20–25 ετών, με πάνω από 40 μουσεία, μετακινήθηκε από απλή «πύλη της Costa del Sol» σε city-break προορισμό με εκατομμύρια επισκέπτες και οικονομία πιο ανθεκτική στις εποχικές διακυμάνσεις.
Το κοινό νήμα από τη Φλωρεντία ως το Μπιλμπάο και τη Μάλαγα είναι σαφές: όταν ο πολιτισμός αποκτά υποδομή, αποκτά και δύναμη. Η καλή αρχιτεκτονική δεν είναι διακόσμηση· είναι μηχανή δημόσιου χώρου, είναι εργαλείο οικονομίας και κοινωνικής συνοχής.
Η ιστορία που ξεκινά σήμερα στη Θεσσαλονίκη
Η τρίτη ιστορία γράφεται τώρα. Το Υπουργείο Πολιτισμού είχε ήδη δρομολογήσει παρεμβάσεις που αλλάζουν τον αστικό ρυθμό: φωτισμός των Τειχών, επαναλειτουργία οθωμανικών κρηνών στην Άνω Πόλη, αναβάθμιση της Πλατείας Διοικητηρίου, το Μετρό — με τον σταθμό Βενιζέλου ήδη σε ρόλο αξιοθέατου —, το νέο Μουσείο Φωτογραφίας του MOMus (με την έκθεση Frida Kahlo σε συνεργασία με το Casa Azul), αλλά και το νέο μουσείο για τα ευρήματα του Μετρό στο στρατόπεδο Παύλου Μελά.
Πάνω σε αυτό το υπόστρωμα, έρχεται να προστεθεί το εμβληματικό έργο στο ΦΙΞ: το νέο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης του MOMus, το νέο σπίτι της Συλλογής Κωστάκη και της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης. Δεν μιλάμε μόνο για αίθουσες εκθέσεων, αλλά ένα σύγχρονο μουσείο που «ανοίγει» στην κοινωνία τη δυτική είσοδο της πόλης, για ένα χώρο που θα είναι διαρκώς ζωντανός με καφέ, art shop, και εκπαιδευτικά εργαστήρια· που θα κάνουν το ΦΙΞ καθημερινό προορισμό.
Και, βεβαίως, μιλάμε για περιεχόμενο: μια συλλογή διεθνούς ακτινοβολίας που αφηγείται την πιο τολμηρή στιγμή της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας, από τον Μαλέβιτς και την Ποπόβα μέχρι τον Ροντσένκο. Ένα μουσείο που μπορεί να «συνομιλήσει» με τα αντίστοιχα του εξωτερικού και να φέρει στη Θεσσαλονίκη επισκέπτες που ταξιδεύουν για να δουν μεγάλα αρχιτεκτονικά έργα και μεγάλες συλλογές.
Αν κάτι διδάσκουν οι δύο προηγούμενες ιστορίες, είναι ότι επενδύσεις στον πολιτισμό δεν μετριούνται μόνο σε εισιτήρια. Μετρώνται σε αυτοπεποίθηση πόλης, σε ζωντανές γειτονιές, σε εργασία για τους ανθρώπους της φιλοξενίας, της εστίασης, του εμπορίου και των δημιουργικών βιομηχανιών. Μετρώνται σε χρόνο παραμονής των επισκεπτών, σε εκπαιδευτικά προγράμματα για τα σχολεία, σε διεθνείς συμπράξεις με πανεπιστήμια και ιδρύματα.
Οι τρεις ιστορίες συναντιούνται εδώ: στο σημείο όπου το πάθος ενός ιδιώτη και η διορατικότητα του Υπουργείου Πολιτισμού γράφουν το επόμενο κεφάλαιο της πόλης, και αυτό το κεφάλαιο ξεκινά σήμερα, ώστε σε λίγα χρόνια δεν θα μιλάμε μόνο για «μια ωραία μεσογειακή πόλη», αλλά θα μιλάμε για το «Φαινόμενο της Θεσσαλονίκης»: μια πόλη που αξιοποίησε την κληρονομιά της, επένδυσε στον σύγχρονο σχεδιασμό και μετέτρεψε τον πολιτισμό σε κοινό μέλλον.
Κεντρική φωτογραφία: Ο Γεώργιος Κωστάκης στο σαλόνι του διαμερίσματός του στη Μόσχα το 1974, Κωστάκης Γιώργος, 1974 | 24.3 x 30 εκ, Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης | Δωρεά Κωστάκη – Αρχείο
Κείμενο: Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος, Πρόεδρος MOMUS.