Του Στέλιου Μορφίδη
Διαφορετική προσέγγιση τόσο στην αξιολόγηση όσο και στην διαχείριση των κόκκινων δανείων μεταξύ δανειοληπτών λιανικής και εταιρικών δανειοληπτών καθορίζει μεταξύ άλλων το τελικό έγγραφο κατευθύνσεων για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια που έδωσε σήμερα στη δημοσιότητα η ΕΚΤ. Η Κεντρική Τράπεζα μάλιστα καλεί τα τραπεζικά ιδρύματα σε όλη την Ευρωζώνη σε «πλήρη συμμόρφωση» ώστε να εφαρμόσουν ρεαλιστικές και φιλόδοξες στρατηγικές για «μια ολιστική προσέγγιση σχετικά με το ζήτημα των Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων».
Σε ότι αφορά την αξιολόγηση της οικονομικής δυνατότητας δανειοληπτών λιανικής η ΕΚΤ σημειώνει πως σε περιπτώσεις κατά τις οποίες ο δανειολήπτης έχει διαφορετικές κατηγορίες πιστωτικών διευκολύνσεων με την τράπεζα (π.χ. στεγαστικό δάνειο, πιστωτική κάρτα, καταναλωτικό δάνειο, κ.λπ.), η τράπεζα θα πρέπει να εξετάζει το ενδεχόμενο «διαχωρισμού» των διαφόρων πιστωτικών διευκολύνσεων, των υποκείμενων εξασφαλίσεων ή/και των ροών εισοδήματος. Στο πλαίσιο της αξιολόγησής της, η τράπεζα θα πρέπει να εξετάζει αυτές τις κατηγορίες, τόσο ξεχωριστά όσο και συνολικά, για τον προσδιορισμό της πλέον κατάλληλης συνολικής λύσης αναδιάρθρωσης. Θα πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη και οι ακόλουθες πτυχές.
- Εξέταση των προσωπικών οικονομικών και μη οικονομικών στοιχείων του δανειολήπτη.
- Εξέταση της συνολικής δανειακής επιβάρυνσης του δανειολήπτη, ιδίως σε ό,τι αφορά τις δεσμεύσεις αποπληρωμής μη εξασφαλισμένου χρέους και τις συνέπειες μη πληρωμής.
- Το συμφωνηθέν πρόγραμμα αποπληρωμών του δανείου θα πρέπει να ισούται με το εναπομένον διαθέσιμο εισόδημα ή να είναι μικρότερο αυτού μετά από την αφαίρεση όλων των δαπανών και υποχρεώσεων. Ανάλυση/αξιολόγηση των ιστορικών δεδομένων για να εντοπιστεί η χρονική στιγμή και οι λόγοι των οικονομικών δυσχερειών του δανειολήπτη και παροχή ενδείξεων σχετικά με τη βιωσιμότητα της προσφερθείσας λύσης αναδιάρθρωσης.
- Η αξιολόγηση του επιπέδου δαπανών του δανειολήπτη θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη πιθανές μελλοντικές αυξήσεις των δαπανών. Κατ’ ελάχιστο, οι τράπεζες θα πρέπει να είναι σε θέση να καταδεικνύουν ότι έχουν ληφθεί υπόψη τυχόν αυξήσεις σύμφωνα με τον πληθωρισμό, αλλά και ότι έχουν ληφθεί υπόψη τυχόν αυξήσεις που αφορούν συγκεκριμένα τον δανειολήπτη και την ιδιαίτερη κατάστασή του (π.χ. αύξηση των εξαρτώμενων μελών ή μελλοντικό κόστος σπουδών, κ.λπ.).
- Όταν λαμβάνονται υπόψη μελλοντικές και συγκεκριμένες μειώσεις δαπανών (π.χ. ολοκλήρωση των σπουδών των εξαρτώμενων μελών και είσοδός τους στο εργατικό δυναμικό), οι τράπεζες θα πρέπει να είναι σε θέση να καταδεικνύουν ότι ακολουθείται συντηρητική προσέγγιση για την εξέταση αυτών των δαπανών, ότι είναι εύλογες και πρακτικές στη διάρκεια της αναθεωρημένης λύσης και ότι δεν θα επιβαρύνουν παράλογα τον δανειολήπτη.
- Αξιολόγηση κατά πόσο η προτεινόμενη λύση αναδιάρθρωσης θα συμφωνεί με τις εξατομικευμένες ανάγκες του δανειολήπτη για διατήρηση ορισμένου επιπέδου διαβίωσης.
- Αξιολόγηση της τρέχουσας και μελλοντικής ικανότητας αποπληρωμής του δανειολήπτη.
Σε ό,τι αφορά την τρέχουσα ικανότητα αποπληρωμής, θα πρέπει ενδεικτικά να λαμβάνονται υπόψη τα ακόλουθα:
προσωπικά οικονομικά και μη οικονομικά στοιχεία (π.χ. εξαρτώμενα μέλη, ανάγκες νοικοκυριού, απασχόληση, εισόδημα, δαπάνες, κ.λπ.)·
συνολική δανειακή επιβάρυνση·
τρέχουσα ικανότητα αποπληρωμής·
ιστορικό προηγούμενων αποπληρωμών·
λόγοι που οδήγησαν σε ληξιπρόθεσμες οφειλές (π.χ. μείωση μισθού, απώλεια εργασίας, κ.λπ.)·
ωρίμανση και επίπεδο ληξιπρόθεσμων οφειλών.
καταλληλότητα του μεγέθους του ακινήτου για τις στεγαστικές ανάγκες του δανειολήπτη.
Σε ό,τι αφορά τη μελλοντική ικανότητα αποπληρωμής, θα πρέπει ενδεικτικά να λαμβάνονται υπόψη τα ακόλουθα:
εισόδημα
έτη έως τη σύνταξη σε σχέση με τη διάρκεια του δανείου
στάδιο του κύκλου ζωής
εξαρτώμενα μέλη και ηλικία τους
καθεστώς/προοπτικές απασχόλησης
τομέας κλάδου
αποταμιεύσεις και περιουσιακά στοιχεία
δάνεια και άλλες υποχρεώσεις
μελλοντική ικανότητα αποπληρωμής
ελάχιστο επίπεδο διαβίωσης
σχετικοί δείκτες της αγοράς εργασίας
γνωστές μελλοντικές μεταβολές της κατάστασης του δανειολήπτη
Επιπλέον, θα πρέπει να ισχύουν τα ακόλουθα:
- Για την κεφαλαιοποίηση ληξιπρόθεσμων οφειλών, η τράπεζα θα πρέπει να αξιολογεί και να είναι σε θέση να παρέχει στοιχεία ότι τα αποδεδειγμένα επίπεδα εισοδήματος και δαπανών του δανειολήπτη είναι επαρκή ώστε να έχει την οικονομική δυνατότητα να εξυπηρετήσει τις αναθεωρημένες αποπληρωμές του δανείου για τη διάρκεια του αναθεωρημένου προγράμματος αποπληρωμών και ότι η αναθεωρημένη ρύθμιση πληροίται από τον δανειολήπτη για έξι μήνες πριν από την κεφαλαιοποίηση των ληξιπρόθεσμων οφειλών.
- Για την επιμήκυνση της διάρκειας του δανείου, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ηλικία του δανειολήπτη. Προς τον σκοπό αυτό, εάν ο δανειολήπτης υπόκειται σε ηλικία υποχρεωτικής συνταξιοδότησης, τυχόν παράταση της διάρκειας του ενυπόθηκου δανείου θα θεωρείται βιώσιμη όταν η τράπεζα αξιολογήσει και μπορεί να καταδείξει και να παρέχει στοιχεία ότι ο δανειολήπτης έχει την οικονομική δυνατότητα να εξυπηρετήσει τις αναθεωρημένες αποπληρωμές του δανείου έως τη λήξη του δανείου, με τη σύνταξή του ή με άλλες πηγές αποδεδειγμένου εισοδήματος. Αξιολόγηση της οικονομικής δυνατότητας των εγγυητών (κατά περίπτωση).
Είδη εγγράφων τεκμηρίωσης
Κατ’ ελάχιστο, για την αναδιάρθρωση ενός δανείου λιανικής θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα ακόλουθα στοιχεία:
προσωπικά οικονομικά και μη οικονομικά στοιχεία του δανειολήπτη (π.χ. εξαρτώμενα μέλη, ανάγκες νοικοκυριού, απασχόληση, εισόδημα, δαπάνες, κ.λπ.)
συνολική δανειακή επιβάρυνση
η πιο πρόσφατη ανεξάρτητη έκθεση αποτίμησης ενυπόθηκων ακινήτων που εξασφαλίζουν την υποκείμενη διευκόλυνση
στοιχεία για τυχόν άλλη εξασφάλιση που καλύπτει τις υποκείμενες δανειακές διευκολύνσεις (π.χ. πάγια δαπάνη, ασφάλεια ζωής, εγγυήσεις τρίτου μέρους)
οι πιο πρόσφατες αποτιμήσεις τυχόν άλλων εξασφαλίσεων που καλύπτουν τις υποκείμενες δανειακές διευκολύνσεις
εξακρίβωση των μεταβλητών στοιχείων του τρέχοντος εισοδήματος
υποθέσεις που χρησιμοποιούνται για την απομείωση μεταβλητών στοιχείων
σχετικοί δείκτες της αγοράς εργασίες
Εταιρικοί δανειολήπτες
Σε ό,τι αφορά την αξιολόγηση της οικονομικής δυνατότητας των εταιρικών δανειοληπτών η ΕΚΤ καλεί τα τραπεζικά ιδρύματα:
- Σε περιπτώσεις κατά τις οποίες ο δανειολήπτης διαθέτει διαφορετικές κατηγορίες πιστωτικών διευκολύνσεων με την τράπεζα (π.χ. δάνειο μικρομεσαίας επιχείρησης, δάνειο μεγάλης επιχείρησης, κ.λπ.), η τράπεζα θα πρέπει να εξετάζει το ενδεχόμενο «διαχωρισμού» των διαφόρων πιστωτικών διευκολύνσεων, των υποκείμενων εξασφαλίσεων ή/και των ροών εσόδων. Στο πλαίσιο της αξιολόγησής της, η τράπεζα θα πρέπει να εξετάζει αυτές τις κατηγορίες, τόσο ξεχωριστά όσο και συνολικά, για τον προσδιορισμό της πλέον κατάλληλης συνολικής λύσης αναδιάρθρωσης.
- Εξέταση της συνολικής δανειακής επιβάρυνσης του δανειολήπτη όπως προσδιορίζεται στο εθνικό γραφείο πιστωτικού μητρώου, ιδίως για τις δεσμεύσεις αποπληρωμής ανεξασφάλιστου χρέους του δανειολήπτη και τις επιπτώσεις μη πληρωμής. Ανάλυση/αξιολόγηση ιστορικών στοιχείων για να εντοπιστεί η χρονική στιγμή και οι λόγοι των οικονομικών δυσχερειών του δανειολήπτη και παροχή ενδείξεων σχετικά με τη βιωσιμότητα του επιχειρηματικού μοντέλου.
- Ανάλυση/αξιολόγηση:
– του επιχειρηματικού μοντέλου της εταιρείας (π.χ. ανάλυση SWOT, ανάλυση του χρηματοοικονομικού δείκτη βάσει προβολών, ανάλυση του κλαδικού τομέα)
– των ιστορικών οικονομικών στοιχείων της εταιρείας, τα οποία μπορεί να βοηθήσουν στον εντοπισμό του γεγονότος που προκάλεσε τις δυσχέρειες και να παρέχουν ενδείξεις για τη βιωσιμότητα του επιχειρηματικού μοντέλου.
- Εξέταση της πρόβλεψης για τις ταμειακές ροές που παρέχει ο δανειολήπτης, λαμβάνοντας υπόψη τα ακόλουθα:
– την πρόβλεψη για τις ταμειακές ροές, που θα πρέπει να καλύπτει με επαρκή λεπτομέρεια όλα τα επαναλαμβανόμενα στοιχεία προκειμένου να διασφαλίζεται η μέγιστη κάλυψη·
– το επιχειρηματικό μοντέλο/επιχειρηματική δραστηριότητα του δανειολήπτη ή το παρελθοντικό και μελλοντικό οικονομικό περιβάλλον·
– εξονυχιστικό έλεγχο και αξιολόγηση του εύλογου των προβολών και υποθέσεων·
– τις διευκολύνσεις του δανειολήπτη με άλλες τράπεζες, σημαντικές δαπάνες, κεφαλαιακές δαπάνες, διαθέσεις, συνεισφορά στο κεφάλαιο, άλλα οφειλόμενα ποσά (πρόστιμα, φόροι, κοινωνική ασφάλιση, ασφάλιση, συνταξιοδοτικά κεφάλαια), κ.λπ.
- Ανάλυση δείκτη ταμειακής ροής:
– με βάση τις πιο πρόσφατες οικονομικές καταστάσεις (ελεχθείσες κατάστασεις ή έκθεση διαχείρισης)·
– με βάση την πρόβλεψη για τις ταμειακές ροές.
- Το συμφωνηθέν πρόγραμμα αποπληρωμών του δανείου θα πρέπει να ισούται με τις προβλεπόμενες διαθέσιμες ελεύθερες ταμειακές ροές σύμφωνα με την πρόβλεψη για τις ταμειακές ροές ή να είναι μικρότερο από αυτές.
- Αξιολόγηση της οικονομικής δυνατότητας των εγγυητών (κατά περίπτωση).
Είδη εγγράφων τεκμηρίωσης
Κατ’ ελάχιστο, κατά την αναδιάρθρωση δανείου μη λιανικής, θα πρέπει να λαμβάνονται τα ακόλουθα στοιχεία:
οι πιο πρόσφατες ελεγμένες οικονομικές καταστάσεις ή/και οι λογαριασμοί διαχείρισης
επαλήθευση των μεταβλητών στοιχείων του τρέχοντος εισοδήματος
υποθέσεις που χρησιμοποιούνται για την απομείωση μεταβλητών στοιχείων
συνολική δανειακή επιβάρυνση
επιχειρηματικό σχέδιο ή/και πρόβλεψη ταμειακών ροών, ανάλογα με το μέγεθος του δανειολήπτη και τη ληκτότητα του δανείου
η πιο πρόσφατη ανεξάρτητη έκθεση αποτίμησης ενυπόθηκων ακινήτων που καλύπτουν την υποκείμενη διευκόλυνση
στοιχεία για τυχόν άλλη εξασφάλιση που καλύπτει τις υποκείμενες δανειακές διευκολύνσεις (π.χ. πάγια έξοδα, ασφάλεια ζωής)
οι πιο πρόσφατες αποτιμήσεις τυχόν άλλων εξασφαλίσεων που καλύπτουν τις υποκείμενες δανειακές διευκολύνσεις
ιστορικά οικονομικά στοιχεία
σχετικοί δείκτες της αγοράς (ποσοστό ανεργίας, ΑΕΠ, πληθωρισμός, κ.λπ.)