Ας αναζητήσουμε την παπαρούνα όχι μόνο για το στεφάνι του Μάη, αλλά και για να επανασυνδεθούμε με τη φύση και την παράδοσή μας.
Κάθε Πρωτομαγιά, το ίδιο ιεροτελεστικό κάλεσμα: να πλέξουμε στεφάνι με τα πρώτα λουλούδια της άνοιξης. Ένα έθιμο αρχέγονο, φορτισμένο με συμβολισμούς αναγέννησης και σύνδεσης με τη φύση. Αναζητώντας τα λουλούδια για το φετινό στεφάνι, ξεκίνησα όπως πάντα με έναν βασικό στόχο: να βρω παπαρούνες.
Εκτυφλωτικά κόκκινες, άγριες, σχεδόν απείθαρχες αλλά και ευαίσθητες, οι παπαρούνες ήταν πάντα το ανεπίσημο σήμα κατατεθέν του μαγιάτικου στεφανιού. Θυμάμαι να τις μαζεύω από πρανή δρόμων, από χωμάτινα μονοπάτια, ακόμα και μέσα από ρωγμές στα πεζοδρόμια. Σήμερα, όμως, αυτές οι αυθόρμητες, εφήμερες βασίλισσες της άνοιξης είναι σχεδόν άφαντες. Δεν είναι απλώς μια απουσία λουλουδιού αλλά μια σιωπηλή απώλεια μέσα στον αστικό ιστό που στερεύει από ζωή, μνήμη και ελπίδα.
Τα αγαπημένα λουλούδια της ελληνικής ανοιξιάτικης εξοχής
Η κοινή παπαρούνα με το επιστημονικό όνομα Papaver rhoeas, ανήκει στην οικογένεια Papaveraceae. Με τα έντονα κόκκινα πέταλά της, αποτελεί σύμβολο γονιμότητας και αναγέννησης. Σαν φυτό έχει βαθιές ρίζες στη ελληνική παράδοση. Στην αρχαιότητα, ήταν αφιερωμένη στη θεά Δήμητρα και συνδεόταν με τα Ελευσίνια Μυστήρια. Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι τη χρησιμοποιούσαν για τις φαρμακευτικές της ιδιότητες, ενώ στη λαϊκή παράδοση θεωρούνταν φυτό με υπνωτικές και καταπραϋντικές ιδιότητες και φυσικά στην παρασκευή στεφανιών την Πρωτομαγιά, συμβολίζοντας την αναγέννηση της φύσης.
Σαν μονοετές φυτό ανθίζει την άνοιξη κοντά στη γιορτή του Πάσχα. Δεν απαιτεί ιδιαίτερη φροντίδα, αλλά η ανθοφορία της διαρκεί μόνο λίγες ημέρες. Σπέρνεται κυρίως από Μάρτιο έως Μάιο, απευθείας στο έδαφος. Προτιμά ηλιόλουστες και ζεστές περιοχές και αναπτύσσεται ακόμα και σε φτωχά εδάφη. Οι τρυφεροί βλαστοί και τα φύλλα της χρησιμοποιούνται σε παραδοσιακές συνταγές, ενώ οι σπόροι της, γνωστοί ως παπαρουνόσποροι, είναι πλούσιοι σε έλαια και χρησιμοποιούνται στην αρτοποιία και τη ζαχαροπλαστική.
Τι γίνεται λοιπόν με τις παπαρούνες;
Η αστικοποίηση και η αλλαγή χρήσεων γης έχουν οδηγήσει στη μείωση του πληθυσμού της ιδιαίτερα στην Αθήνα και την κοντινή εξοχή. Οι ανοιχτοί χώροι που φιλοξενούσαν αυτοφυή φυτά έχουν αντικατασταθεί από κτίρια και υποδομές. Επιπλέον, η χρήση ζιζανιοκτόνων και η απουσία παραδοσιακών γεωργικών πρακτικών (όργωμα, αναμόχλευση εδαφους) έχουν επηρεάσει αρνητικά τη βιοποικιλότητα, περιορίζοντας την παρουσία της παπαρούνας και άλλων αγριολούλουδων.
Τελευταία ο νόμος για την προστασία από τις φωτιές επιτρέπει και προτρέπει την απομάκρυνση της άγριας βλάστησης νωρίς την άνοιξη, εποχή κρίσιμη για την ολοκλήρωση βιολογικών κύκλων ζωής πολλών φυσικών οργανισμών.
Το αποτέλεσμα είναι η μείωση της αυτοφυούς χλωρίδας με αρνητικές συνέπειες στην βιοποικιλότητα, στην υγεία των εδαφών αλλά και στην αισθητική και συναισθηματική μας εμπειρία στην ύπαιθρο. Επιπλέον η κλιματική αστάθεια με τις πρόωρες ζέστες, τις έντονες ξηρασίες ή τις ασυνήθιστες βροχοπτώσεις διαταράσσει τον βιολογικό κύκλο της παπαρούνας ενώ επηρεάζει τη βλαστικότητα των σπόρων, που μπορεί να παραμένουν σε λανθάνουσα κατάσταση στο έδαφος για χρόνια.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Η υιοθέτηση φιλικών προς τη βιοποικιλότητα πρακτικών είναι υπόθεση όλων μας. Από την καλλιέργεια ενός μικρού παρτεριού με μεσογειακά αγριολούλουδα και παπαρούνες μέχρι τη συνειδητή απομάκρυνση ξερών χόρτων από τις αυλές και τις κατοικίες μας, η φύση μάς καλεί να συμμετάσχουμε. Η σπορά λιβαδικών μιγμάτων σε αστικούς χώρους είτε πρόκειται για ένα μπαλκόνι, έναν κήπο, ή μια γωνιά γειτονιάς δεν είναι πράξη διακόσμησης. Είναι πράξη αποκατάστασης. Είναι ένα μικρό, αλλά κρίσιμο, αντίβαρο στην υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος. Οι παπαρούνες, σύμβολο της άγριας ελληνικής άνοιξης, μπορούν να ξαναγίνουν οι αγγελιοφόροι ενός πιο ζωντανού, πιο ανθεκτικού τοπίου. Ακόμη και η “απλή” διαχείριση της καύσιμης ύλης, όπως τα ξερά χόρτα κοντά στις κατοικίες, όταν γίνεται με γνώση και σεβασμό, ενισχύει την ασφάλεια αλλά και τη φυσική αναγέννηση. Το δίλημμα δεν είναι ασφάλεια ή φύση. Είναι συνύπαρξη, σχεδιασμός και πρόληψη.
Η φροντίδα για το περιβάλλον αρχίζει εκεί που ζούμε στη γλάστρα, στο παρτέρι, στο σχολείο, στη γειτονιά. Κι εκεί αποκτά νόημα. Η βιοποικιλότητα δεν είναι αφηρημένη έννοια. Είναι οι μέλισσες, τα αγριολούλουδα, οι παπαρούνες που κάποτε χρωμάτιζαν τα παιδικά μας καλοκαίρια. Είναι η ίδια η μνήμη του τόπου μας. Και αξίζει να τη διατηρήσουμε.
Η Μαριάννα Ράππου είναι Garden Coach, Γεωπόνος και Αρχιτέκτων Τοπίου / Instagram:@mariannarappou
Εισαγωγική φωτογραφία: Getty Images / Ideal Image