Το ερώτημα, που αναβίωσε σε ένα πρόσφατο άρθρο του Economist, κρατάει από πολύ μακρινά, ενώ υπήρξε το κεντρικό θέμα της κλασικής ρομαντικής κομεντί “Όταν ο Χάρι γνώρισε τη Σάλι”.
Στην ταινία “Οταν ο Χάρι γνώρισε τη Σάλι”, τίθεται από νωρίς ένα από τα πιο διαχρονικά και πολυσυζητημένα ερωτήματα: μπορούν οι άνδρες και οι γυναίκες να είναι πραγματικά φίλοι; Ο Χάρι, με τον χαρακτηριστικό του κυνισμό, εκφράζει την άποψη πως αυτό είναι αδύνατο, γιατί -όπως λέει- «το σεξ πάντα μπαίνει εμπόδιο». Κατά τη γνώμη του, όσο κι αν δύο άνθρωποι διαφορετικού φύλου προσπαθήσουν να χτίσουν μια πλατωνική σχέση, η σεξουαλική έλξη αργά ή γρήγορα θα εμφανιστεί και θα διαταράξει τη φιλία. Απέναντί του, η Σάλι εκπροσωπεί μια πιο ρομαντική και ιδεαλιστική θεώρηση. Πιστεύει ότι άνδρες και γυναίκες μπορούν να είναι φίλοι, χωρίς απαραίτητα να υπάρχει σεξουαλική διάσταση ή επιθυμία. Αναφέρει πως είχε πολλούς άντρες φίλους στο παρελθόν και πως αυτές οι σχέσεις ήταν ειλικρινείς και ουσιαστικές.
Αυτή η συζήτηση δεν είναι απλώς μια διαφωνία· είναι ο πυρήνας ολόκληρης της ταινίας. Το ερώτημα της δυνατότητας φιλίας μεταξύ των φύλων λειτουργεί σαν καμβάς πάνω στον οποίο ξεδιπλώνεται η σχέση των δύο πρωταγωνιστών: μια σχέση που ξεκινά ως τυχαία γνωριμία, γίνεται φιλία και τελικά δοκιμάζει τα όρια ανάμεσα στο φιλικό και το ερωτικό. Ο διάλογος αυτός παραμένει μέχρι σήμερα ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους στην ιστορία του κινηματογράφου, γιατί αποτυπώνει με απλό τρόπο ένα ερώτημα που πολλοί άνθρωποι συνεχίζουν να αναρωτιούνται: μπορεί ποτέ η φιλία να είναι αθώα, όταν υπάρχει πιθανότητα έλξης;
Τι λένε οι ψυχολόγοι
Η φιλία μεταξύ άνδρα και γυναίκας αποτελεί ένα από τα πιο διαχρονικά και αμφιλεγόμενα ερωτήματα της ψυχολογίας και της κοινωνίας. Από την παιδική ηλικία, η φιλία είναι η πρώτη σημαντική διαπροσωπική σχέση που διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε με τους άλλους και επηρεάζει ακόμη και τις μετέπειτα ερωτικές μας επιλογές. Όταν όμως η φιλία αφορά άτομα διαφορετικού φύλου, η συζήτηση περιπλέκεται. Ενώ οι φιλίες μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου θεωρούνται κοινωνικά αποδεκτές, η φιλία μεταξύ άνδρα και γυναίκας συχνά αντιμετωπίζεται με καχυποψία ή αμφιβολία, καθώς τα έντονα συναισθήματα που τη χαρακτηρίζουν μπορεί εύκολα να ερμηνευτούν ως ερωτικά, αντί για καθαρά φιλικά, από τη μία ή και τις δύο πλευρές.
Η εξελικτική ψυχολογία προσφέρει μία ερμηνεία για το γιατί συχνά ανακύπτει το ερώτημα αν μπορεί να υπάρξει καθαρή φιλία μεταξύ των δύο φύλων. Σύμφωνα με αυτήν, οι άνδρες και οι γυναίκες έχουν αναπτύξει διαφορετικές στρατηγικές στις διαπροσωπικές τους σχέσεις λόγω των διαφορετικών εξελικτικών πιέσεων που αντιμετώπισαν. Οι άνδρες τείνουν να βλέπουν τις φιλικές σχέσεις με γυναίκες ως δυνητικές ευκαιρίες για ερωτική ή σεξουαλική επαφή -συχνά υπερεκτιμώντας το ενδιαφέρον των γυναικών φίλων τους. Από την άλλη πλευρά, οι γυναίκες εστιάζουν περισσότερο στην ασφάλεια και τη συναισθηματική υποστήριξη που μπορεί να προσφέρει ένας άνδρας φίλος, με τη σεξουαλική διάσταση να είναι λιγότερο έντονη -εδώ εντοπίζεται και το φαινόμενο της φιλίας μεταξύ γυναικών και gay ανδρών). Αυτό το χάσμα οδηγεί σε ασυμμετρία στις προσδοκίες και τα συναισθήματα, με τους άνδρες να δυσκολεύονται περισσότερο να είναι «μόνο φίλοι» με μια γυναίκα, ενώ οι γυναίκες συχνά βλέπουν τη σχέση αυτή αποκλειστικά ως φιλική.
H θεωρία της κοινωνικής ανταλλαγής & η θανάσιμη έλξη
Η θεωρία της κοινωνικής ανταλλαγής εξετάζει τη φιλία ως μία σχέση όπου τα άτομα αξιολογούν τα οφέλη και τα κόστη. Στις φιλικές σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών, τα οφέλη περιλαμβάνουν τη συναισθηματική υποστήριξη, τη διεύρυνση του κοινωνικού κύκλου και την αμφισβήτηση των στερεοτύπων φύλου. Ωστόσο, υπάρχουν και κόστη, όπως η πιθανότητα παρεξήγησης προθέσεων, η ζήλια από ρομαντικούς συντρόφους και η κοινωνική αποδοκιμασία. Η επιτυχία μιας τέτοιας φιλίας εξαρτάται από το αν και οι δύο θεωρούν ότι τα οφέλη υπερτερούν του κόστους.
Η θεωρία της έλξης υποστηρίζει ότι η φυσική και συναισθηματική έλξη μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τις διαπροσωπικές σχέσεις. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι άνδρες είναι πιο πιθανό να νιώσουν έλξη προς τις γυναίκες φίλες τους και να πιστεύουν ότι το ίδιο ισχύει και αντίστροφα, ενώ οι γυναίκες τείνουν να υποτιμούν το ενδεχόμενο να υπάρχει ερωτικό ενδιαφέρον από τον άνδρα φίλο τους. Αυτό το φαινόμενο οδηγεί συχνά σε παρεξηγήσεις και ασυμμετρία στις προσδοκίες και τα συναισθήματα μεταξύ των δύο φύλων. Η κοινωνικοπολιτισμική προσέγγιση τονίζει τον ρόλο των κοινωνικών κανόνων και στερεοτύπων στη διαμόρφωση των φιλικών σχέσεων. Σε πολλές κοινωνίες, η φιλία μεταξύ ανδρών και γυναικών θεωρείται ύποπτη ή «επικίνδυνη», ενώ συχνά προβάλλεται ως προθάλαμος ρομαντικής σχέσης. Τα στερεότυπα αυτά ενισχύονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία, επηρεάζοντας τη συμπεριφορά των ατόμων και την ερμηνεία των πράξεων των φίλων του αντίθετου φύλου.
Οι διαφορές στη δομή και τη συναισθηματική ένταση των φιλικών σχέσεων είναι επίσης σημαντικές. Οι φιλικές σχέσεις μεταξύ γυναικών είναι συχνά πιο βαθιές, συναισθηματικές και βασίζονται στην αμοιβαία υποστήριξη και εμπιστοσύνη, ενώ οι ανδρικές φιλικές σχέσεις εστιάζουν περισσότερο στη συντροφικότητα και τις κοινές δραστηριότητες. Αυτό το χάσμα μπορεί να δημιουργήσει σύγχυση όταν οι άνδρες βιώνουν για πρώτη φορά το επίπεδο συναισθηματικής εγγύτητας που προσφέρει μια γυναικεία φιλία, κάτι που συνήθως λαμβάνουν μόνο μέσα από ρομαντικές σχέσεις.
Εμπειρικές έρευνες έχουν προσπαθήσει να απαντήσουν στο ερώτημα αν μπορεί να υπάρξει καθαρή φιλία μεταξύ άνδρα και γυναίκας. Μία χαρακτηριστική μελέτη του Πανεπιστημίου Wisconsin–Eau Claire έδειξε ότι οι άνδρες ήταν σαφώς πιο πιθανό να αισθάνονται έλξη για τις φίλες τους και, πολλές φορές, να πιστεύουν ότι και εκείνες νιώθουν το ίδιο, ακόμη κι αν αυτό δεν ίσχυε. Αντίθετα, οι γυναίκες ήταν πιο πιθανό να βλέπουν τη σχέση αυτή αποκλειστικά ως φιλική, χωρίς ρομαντικές ή σεξουαλικές προεκτάσεις. Παρόλα αυτά, η ύπαρξη έλξης δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν μπορεί να υπάρξει φιλία. Πολλοί ερευνητές επισημαίνουν ότι η ύπαρξη έλξης δεν αποκλείει την πλατωνική σχέση, αλλά απαιτεί σαφή όρια και επικοινωνία.
Ενώ ο σύντροφος ζηλεύει
Η φιλία μεταξύ ανδρών και γυναικών μπορεί να προκαλέσει ζήλια στους ρομαντικούς συντρόφους, ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχουν σαφή όρια ή όταν κάποιος από τους δύο φίλους έχει κρυφό ερωτικό ενδιαφέρον. Οι γυναίκες τείνουν να νιώθουν μεγαλύτερη ανασφάλεια αν ο σύντροφός τους έχει στενή φίλη, σε σύγκριση με τους άνδρες. Η διαχείριση της ζήλιας και η ειλικρινής επικοινωνία είναι κρίσιμα στοιχεία για τη διατήρηση υγιών φιλικών σχέσεων.
Τι λένε οι αρχαίοι μας πρόγονοι
Η ιστορική και πολιτισμική διάσταση της φιλίας μεταξύ των φύλων δεν μπορεί να αγνοηθεί. Η άποψη του Αριστοτέλη ότι η βαθιά και αληθινή φιλία είναι εφικτή μόνο μεταξύ ανδρών, λόγω της αντίληψης ότι η γυναίκα δεν ήταν ισότιμη, επηρεάζει μέχρι και σήμερα τη θεωρία μας για τη φιλία. Η επικράτηση των ετεροφυλοφιλικών αξιών και της μικροαστικής ηθικής συνέβαλε στο να θεωρείται η φιλία μεταξύ ανδρών και γυναικών ως κάτι μη φυσιολογικό ή ως προθάλαμος ερωτικής σχέσης. Ωστόσο, υπάρχουν διαφορές ακόμη και μεταξύ των ανδρών: άλλοι πλησιάζουν μια γυναίκα με ερωτικές επιδιώξεις και, όταν αυτές δεν ευοδωθούν, γίνονται φίλοι της, ενώ άλλοι επιδιώκουν εξαρχής τη φιλία, επειδή εκτιμούν και θαυμάζουν τη γυναίκα ως άνθρωπο.
Συνοψίζοντας, η φιλία μεταξύ άνδρα και γυναίκας είναι εφικτή, αλλά συχνά υπό προϋποθέσεις: αμοιβαία κατανόηση και σεβασμό των ορίων, συνειδητοποίηση και διαχείριση της ενδεχόμενης έλξης, επικοινωνία και ειλικρίνεια για τις προθέσεις κάθε πλευράς, καθώς και αντιμετώπιση κοινωνικών στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Οι ψυχολογικές θεωρίες και τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι, παρά τις προκλήσεις, πολλές τέτοιες φιλίες μπορούν να ανθίσουν και να προσφέρουν μοναδικά οφέλη, εφόσον υπάρχει αμοιβαίος σεβασμός, επικοινωνία και σαφή όρια.
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image