Ο Θωμάς Δοξιάδης, ιδρυτής του επιδραστικού αρχιτεκτονικού γραφείου doxiadis+, μιλά για το πώς επέδρασε η γνωστή τηλεοπτική σειρά στην αισθητική των σπιτιών και των κήπων των Βορείων προαστίων της Αθήνας.
Η αισθητική μας διαμορφώνεται από τα βιβλία, τις εικόνες, τη μουσική και κάποιες φορές και τις σειρές που αγαπήσαμε. Στη δεκαετία του ’80 η μαζική εισβολή των αμερικάνικων τηλεοπτικών σειρών, όπως η Δυναστεία, επηρέασε την αισθητική πολλών κατοικιών ειδικά σε βόρεια προάστια όπως της Εκάλης που είχαν τη δυνατότητα να υλοποιήσουν τις προσλαμβάνουσες τηλεοπτικές εικόνες τους.
Η διαπίστωση αυτή έγινε από τον διακεκριμένο Έλληνα αρχιτέκτονα Θωμά Δοξιάδη κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου κι αποτέλεσε και το έναυσμα για τη συνέντευξή μας. Μιλήσαμε μαζί του, καθώς και με έναν άλλο σημαντικό αρχιτέκτονα, τον Δημήτρη Ποτηρόπουλο, για το αποτύπωμα της ποπ κουλτούρας στην αρχιτεκτονική.
Θωμάς Δοξιάδης
Ποια είναι η συνηθισμένη αρχιτεκτονική αισθητική των σπιτιών που παρουσιάστηκαν στη σειρά Δυναστεία στη δεκαετία του’80; Το στιλ της κατοικίας των Carrington είναι το λεγόμενο Federal, Νεοκλασικό με κάποια στοιχεία Γεωργιανού. Από το 1780 έως το 1880 περίπου, στις ΗΠΑ συμβολίζει τον ανθρωπισμό, τον διαφωτισμό, αλλά και την εξουσία. Το συγκεκριμένο σπίτι είναι το Filoli Εstate στο Woodside του San Francisco, χτισμένο γύρω στο 1918 για τον William Bowers Bourn II, έναν βαρώνο των χρυσωρυχείων, τύπου Σκρουτζ Μακ Ντακ. Υποθέτουμε ότι οι παραγωγοί της σειράς το επέλεξαν για να δηλώσουν όχι μόνο ότι οι Carrington έχουν χρήμα, αλλά το έχουν από παλιά, είναι δηλαδή “τζάκι”. Ο κήπος του είναι νέο-αγγλο-γαλλικός, χρησιμοποιεί με την σειρά του μορφολογίες 200-300 ετών για να υποδηλώσει τα ίδια πράγματα.
Η σειρά αυτή δημιούργησε μόδα. Στην Ελλάδα συμπίπτει με τις “καλές” εποχές των ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων, με οικονομική άνθηση και την δημιουργία επαύλεων, οι οποίες ακολουθούν ένα νέο-Νεοκλασικό στυλ. Αντιγράφοντας αυτές τις επαύλεις, καθώς οι μόδες συνήθως ενστερνίζονται πρώτα από τα ανώτερα οικονομικά στρώματα και μετά ευρύτερα, το στυλ αυτό επεκτείνεται σε όλη την Ελλάδα (όπου το επιτρέπουν οι κανονισμοί). Στις διαλέξεις μας παγκοσμίως, το ακροατήριο πάντα γελάει με τις φωτογραφίες της Δυναστείας. Σε Ευρώπη, Αμερική, Ινδία, Αυστραλία, ακόμα και Κίνα, επιβεβαιώνουν ότι η σειρά έσπειρε σε όλη τη Γη αντίγραφα της κατοικίας των Carrington.
Τι πρέπει να κρατήσουμε και τι να αφήσουμε πίσω από αυτή την αρχιτεκτονική αισθητική της δημοφιλούς σειράς των 80ς; Το αισθητικό στυλ είναι συναρπαστικό θέμα. Συνήθως εκφράζει συγκεκριμένες αξίες. Για παράδειγμα, το Νεοκλασικό ταυτίζεται με μηνύματα για δυνατές βάσεις στο παρελθόν, διαχρονικότητα, σταθερότητα, εξουσία. Το Μοντέρνο με το μέλλον, το ανοιχτό στην εξέλιξη και στην αλλαγή, το κοινωνικά προοδευτικό. Όταν όμως ένα στυλ γίνει μόδα είναι καταδικασμένο, γιατί οι μόδες νομοτελειακά έχουν ημερομηνία λήξης. Οι άνθρωποι βαριούνται και θέλουν το καινούργιο, το επόμενο, κι έτσι τα στυλ διαδέχονται το ένα το άλλο. Πολλές φορές ένα στυλ μπορεί να κρύβει από κάτω του το αντίθετό του, σαν τον λύκο που ντύνεται πρόβατο. Για παράδειγμα, στην εποχή μας κάποια πράγματα έχουν οικολογική αισθητική, ενώ στην πραγματικότητα δεν βελτιώνουν την περιβαλλοντική συμπεριφορά τους. Στα κτίρια έχουμε ήδη αφήσει πίσω εδώ και καιρό την αισθητική της Δυναστείας. Τελευταία μετεξέλιξή του στην Αθήνα ήταν η κολωνάτη εκδοχή του στυλ “Βωβού”, μετά περάσαμε σε έναν πιο Ελβετικό μοντερνισμό, τώρα είμαστε μεταξύ της ροηκότητας της Zaha Hadid και της ένταξης στην τοπογραφία. Στα τοπία και στους κήπους άργησε η αλλαγή. Μέχρι και πριν 5-10 χρόνια θα έλεγα πολλές νέες δημιουργίες ήταν σε στυλ “Δυναστεία” ή στο παραπλήσιο στυλ “Miami – Dubai”.
Τι μπορούμε να έχουμε ως αρχιτεκτονικά αισθητικά πρότυπα σήμερα; Κατά την άποψή μας -αν και μοιάζει πρωταρχικ – το στυλ στην αρχιτεκτονική είναι δευτερεύον. Πρώτα έρχονται οι αξίες που πρέπει να υπηρετεί μια νέα δημιουργία, το χωρικό και πολιτιστικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται και οι ανάγκες των χρηστών της. Για παράδειγμα, ξεκινώντας το 2000 να δημιουργούμε τοπία και κήπους στις Κυκλάδες δεν χρησιμοποιήσαμε κάποιο υφιστάμενο στυλ. Συνδυάσαμε την ανάγκη επανασύνδεσης ανθρώπου και φύσης, τις αρχές οικολογίας τοπίου, τις χρηστικές ανάγκες του πελάτη, και την υφιστάμενη αισθητική του τόπου και από την σύνθεση αυτή, που ονομάζουμε δημιουργία της Συμβίωσης, προέκυψε μια νέα αισθητική “κυκλαδικού” τοπίου, η οποία ευτυχώς στην συνέχεια έπιασε και πλέον την βλέπει κανείς να χρησιμοποιείται εκτεταμένα. Παρομοίως το 2006 για ξενοδοχειακό συγκρότημα στην Τήνο σχεδιάσαμε και τα κτίρια και τον περιβάλλοντα χώρο ώστε να αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο που μοιάζει σαν φυσική εξέλιξη του Τηνιακού τοπίου. Τα αισθητικά μας πρότυπα κατά την άποψή μας πρέπει να είναι αξιακά. Στην Γη και στην Ελλάδα του 2030 οδηγούμαστε από πολλές αξίες για ένα καλύτερο μέλλον, όπως η οικολογία, και πολλά πολύτιμα πετράδια που έχουμε κληρονομήσει και πρέπει να τιμήσουμε, όπως τα τοπία μας και η αρχιτεκτονική μας κληρονομιά. Καλό είναι όμως το όμορφο και το σωστό να μην γίνεται απλώς επιφάνεια, μόδα, γιατί πάντα “μόδα είναι, θα περάσει”.