Η συνάντηση με την εικαστικό και ακαδημαϊκό Ρένα Παπασπύρου είναι ένα ραντεβού με την ιστορία της μοντέρνας Ελληνικής Τέχνης.
Στα πλαίσια της κορυφαίας εγχώριας εκδήλωσης αρχιτεκτονικής και design ΕΣΩ 2023 έρχεται και η 5η διοργάνωση των βραβείων Archisearch Lifetime Achievement Awards, τα οποία -από το 2018 που καθιερώθηκαν- τιμούν σημαντικές προσωπικότητες της εγχώριας σκηνής για τη συνολική συνεισφορά τους στην ελληνική αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική θεωρία και πράξη. Στη σκηνή της φετινής διοργάνωσης, ο αρχιτέκτονας και ακαδημαϊκός Παναγιώτης Πάγκαλος βραβεύει τρεις σπουδαίους αρχιτέκτονες και δασκάλους, τους Δημήτρη Αντωνακάκη, Δημήτρη Φιλιππίδη και Κυριάκο Κυριακίδη, ενώ ο καλλιτέχνης Ηλίας Παπαηλιάκης βραβεύει τη σημαντική ζωγράφο, εικαστικό και ακαδημαϊκό Ρένα Παπασπύρου.
Η εικαστικός δεν δουλεύει με το προφανές, αλλά με αυτό που φανταζόμαστε βλέποντάς το. Παίζει με το υποσυνείδητό μας.
-Πώς νιώθετε που θα λάβετε το Lifetime Achievement Award ;
Κάτσε να το πάρω και θα σου πω πώς θα νιώσω. Ενημερώθηκα ότι θα το λάβω με ένα τηλεφώνημα. Μου φαίνεται συγκινητικό, πολύ συμπαθητικό και νιώθω και λίγο αμήχανα γιατί δεν έχω συνηθίσει σε τέτοιες βραβεύσεις. Αυτό το βραβείο θα το πάρω για όλους όμως, για τον εκδότη Διβάνη, τους καλλιτέχνες που δουλέψαμε μαζί κι εμένα φυσικά.
-Τελικά η αναγνώριση και η επιτυχία είναι και για την Τέχνη ομαδικό επίτευγμα;
Οχι, οι εικαστικές Τέχνες είναι μοναχικό ταξίδι. Εκτός αν συνεργαστούν δύο καλλιτέχνες για ένα συγκεκριμένο έργο. Τη δεκαετία του ’70 οι Ελληνες καλλιτέχνες ανανέωσαν το εικαστικό λεξιλόγιο. Τότε εισήγαγαν στην Τέχνη άλλες μορφές έκφρασης, όπως ύλες, ήχο, performance. Είναι διαφορετικοί τρόποι έκφρασης από αυτούς που είχαμε μάθει μέχρι τότε.
-Ποιοι άνθρωποι που συναντήσατε ήταν σταθμός στη ζωή σας;
Η δεκαετία του ’70 ήταν καθοριστική, αφού μόλις είχε τελειώσει η χούντα. Να φανταστείς ενότητες έργων που έκανα εκείνη την 7ετία τις έδειξα τώρα. Τότε άνοιξε ένα χώρος Τέχνης σε ένα ασυνήθιστο μέρος, αφού οι περισσότερες γκαλερί ήταν στο Σύνταγμα ή στο Κολωνάκι, η γκαλερί Δεσμός κοντά στην πύλη του Ανδριανού, η οποία συγκέντρωσε καλλιτέχνες που ο καθένας με τον δικό του διαφορετικό τρόπο μιλούσε πάνω στην ίδια εικαστική “γλώσσα”. Σε αυτόν τον χώρο άρχισαν να συχνάζουν συγγραφείς, ποιητές και ο εκδότης Ορέστης Δουμάνης που κάλυψε τους καλλιτέχνες που έβρισκε ολοκληρωμένη την εικαστική τους πρόταση. Οπότε οι άνθρωποι της “Δεσμός” και ο Δουμάνης ήταν σταθμοί στη ζωή μου. Αργότερα ο Δάκης Ιωάννου, η Μαρία Μαραγκού, ο Αλέκος Ξύδης, ήταν άνθρωποι που ο καθένας έγινε σημαντικός για τη δουλειά και τη ζωή μου με τον τρόπο του.
-Ποιοι ήταν οι ξένοι καλλιτέχνες που σε επηρέαζαν και σε ενέπνεαν τότε;
Ο Marchel Duchamp είναι ο πατέρας όλων. Βάζοντας το ready-made την ώρα που όλοι μοχθούσαν με τα τελάρα και τις μπογιές έγινε σημείο αναφοράς για όλους τους καλλιτέχνες. Αλλά νιώθω πιο κοντά με τον Max Ernst o οποίος εφάρμοσε το περίφημο frottage όταν είχε πάει στη Νορμανδία. Εβρεχε και τρίβοντας ένα κομμάτι χαρτί πάνω στο πάτωμα έφτιαξε μια εικόνα. Οι σουρεαλιστές έχουν μια φραστική έπαρση την οποία βρίσκω πολύ γοητευτική. Εκείνη την ημέρα που ο Max Ernst ανακάλυψε το frottage ήταν η πιο ωραία μέρα στον κόσμο για αυτόν. Οπότε αυτός αποτελεί ένα σημείο αναφοράς μου. Ακόμα και από πάρα πολύ παλιά μπορούμε να ανακαλύψουμε αυτή την ιδιότητα των ανθρώπων να προβάλλουν με τη φαντασία τους, εικόνες στις ύλες που τους περιβάλλουν. Ο Ντα Βίντσι έλεγε “αν έχει μπλοκάρει η φαντασία σου κοίτα τον τοίχο απέναντι και θα σκεφτείς μια εικόνα”.
-Η έμπνευση έρχεται δουλεύοντας, ή είναι τυχαίο φαινόμενο;
Πάντοτε δούλευα όπως όλος ο κόσμος. Έμπαινα μέσα και ξεκινούσα. Αλλη φορά ήταν καλύτερη, άλλη χειρότερη. Εργαζόμενος πάνω στη δημιουργία, όσο διαχειρίζεσαι ένα θέμα κάποια στιγμή αυτό θα μπορεί να διαμορφωθεί πάρα πολύ καλά. Υποθέτω ότι αυτό είναι η έμπνευση. Σαν όρος μου ακούγεται πολύ ρομαντικός. Η έμπνευση έρχεται με δυσκολία, πετώντας και κρατώντας πράγματα όπως κάθε άνθρωπος που δουλεύει με σοβαρό τρόπο και θέλει να φέρει ένα αποτέλεσμα περίπου εκεί που θέλει.
-Οταν εργάζεστε, απομονώνεστε;
Δεν θα το έλεγα γιατί η δουλειά του εικαστικού είναι πάρα πολλές ώρες. Θα απομονωθείς για κάποιες ώρες όταν θες να κάνεις κάτι που δεν θα θέλεις να σε σταματήσουν για οποιονδήποτε λόγο, αλλά μέσα στο -τουλάχιστον- οχτάωρο δουλειάς δεν είναι δυνατό να μην χτυπήσει το τηλέφωνο!
-Σας έχουν κάνει αναθέσεις έργων, όπως το μετρό στο Χαλάνδρι…
Οι αναθέσεις ήταν λίγες μπροστά στη δουλειά που έχω κάνει μόνη μου και εκθέτοντας. Από την άλλη, αν κάποιος αναθέσει ένα έργο σε εμένα δέχεται να το κάνω όπως το θέλω εγώ, οπότε αυτό αφαιρεί ένα μέρος του άγχους της ανάθεσης.
-Οταν περνάτε από το μετρό στο Χαλάνδρι τι λέτε στον εαυτό σας;
Οτι πρέπει να φτιάξω το φως.
-Σε ποια φάση της ζωής σας πήγατε Παρίσι και ποια ανάγκη σάς οδήγησε εκεί;
Πήγα στο Παρίσι όταν τελείωσα την ΑΣΚΤ. Δηλαδή το 1964. Πήγα στην Ecole des Beaux Arts. Φυσικά εκείνη την εποχή για τους καλλιτέχνες ήταν το Παρίσι. Μετά προέκυψε το Λονδίνο ή το Βερολίνο. Οπως ήταν η Ρώμη πάρα πολύ παλιότερα για όλους τους καλλιτέχνες, μάλιστα υπήρχε το “prix de Rome”. Για τη δική μου τη γενιά ήταν το Παρίσι το μέρος που έπρεπε να πας αν ήθελες να δεις τι συμβαίνει. Κι αυτό γιατί τότε η οπτική ενημέρωση που ελάμβαναν οι Ελληνες καλλιτέχνες ήταν από ελάχιστη έως καθόλου. Η έγχρωμη εικόνα ήταν πάρα πολύ ακριβή και δεν υπήρχε η ποιότητα της οπτικής πληροφορίας που έχουμε σήμερα. Τώρα, εκτός από την υφή, μπορείς να δεις τα χρώματα επισκεπτόμενος ένα μουσείο σε οποιοδήποτε σημείο του κόσμου και να δεις τα εκθέματα. Φυσικά δεν έχεις την αίσθηση του μεγέθους σε σχέση με το σώμα σου και την υφή κι αυτό είναι καλό γιατί σημαίνει ότι η ύλη και η επαφή δεν έχουν χάσει ακόμα τη δύναμη τους.
-Πώς ήταν στη θρυλική Γαλλική Καλών Τεχνών;
Πολύ ωραία. Έπρεπε να φύγω όμως γιατί είχε τελειώσει η υποτροφία μου και δεν μπορούσα να την ανανεώσω γιατί είχε έλθει η δικτατορία και αυτά όλα είχαν ανατραπεί πια.
-Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας φτιάξατε κάτι που βγήκε πρόσφατα, έτσι δεν είναι;
Είχα προγραμματίσει μια έκθεση στις 5 Μαΐου που ανέτρεψε το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου. Τον έκλεισαν τον χώρο, οπότε η έκθεση δεν έγινε. Μετά οι εικαστικοί αποφασίσαμε ως ένδειξη διαμαρτυρίας να μην εκθέσουμε. Συνέχισα να παράγω τρεις ενότητες δουλειάς που τις έδειξα τώρα. Μια στην γκαλερί Τσέλιου και ένα άλλο μέρος στην έκθεση με τον τίτλο “Το Πέρασμα του κομήτη” που έκανα στον Δήμο Αθηνών.
-Στην καραντίνα τι κάνατε;
Πέρασα πολύ ωραία. Γιατί έκανα ένα μεγάλο έργο κι έβγαινα κάθε μέρα για να ξεκολλήσω αυτό που είχα κολλήσει την προηγούμενη. Σε ένα κτίριο που βρισκόταν στη γωνία Βρυάξιδος και Ασπασίας. Βγήκε κι ένα βιβλίο για αυτό το έργο. Λέγεται “Η άγνωστη όψη”. Κόλλαγα ένα χαρτί Α4 και μετά το ξεκολλούσα κρατώντας το ίχνος του. Το έργο εκτέθηκε στη Στέγη Ωνάση και curators ήταν οι Τζιρτζιλάκης, Παναγιωτάκης και Μαρίνος.