Κανείς δεν διηγήθηκε την τρέλα της μόδας με μεγαλύτερη ακρίβεια από τον ίδιο. Κανείς δεν πλήρωσε ακριβότερα την ίδια του την κατάρρευση.
Η εποχή δείχνει να επαναδιαπραγματεύεται τη λογική της ακύρωσης (cancel culture). Δημιουργοί που είχαν περιθωριοποιηθεί για συμπεριφορές ή δηλώσεις του παρελθόντος, επιστρέφουν σταδιακά στο προσκήνιο. Η δημόσια σφαίρα, αντί για απόλυτες απορρίψεις, μοιάζει σήμερα πιο δεκτική σε αφηγήσεις που περιλαμβάνουν και τα φώτα και τις σκιές. Το ντοκιμαντέρ «High & Low – John Galliano» φωτίζει αυτή την περίπλοκη διαδρομή, αποτυπώνοντας όχι μόνο την πτώση αλλά και την προσπάθεια κατανόησης, συμφιλίωσης και (ίσως) επανένταξης.
Ο βραβευμένος σκηνοθέτης Kevin Macdonald παρουσιάζει ένα αιχμηρό, βαθιά ανθρώπινο πορτρέτο, για μια από τις πιο σύνθετες φυσιογνωμίες της μόδας. Δεν πρόκειται για ωραιοποιημένη βιογραφία. Ο Macdonald επιλέγει να ανοίξει την ταινία με το επίμαχο βίντεο του Galliano, όπου το 2011, μεθυσμένος και σαν σε παραλήρημα, εκστομίζει ρατσιστικά και αντισημιτικά σχόλια, καθισμένος στο αγαπημένο του τραπέζι στο La Perle, ένα μπαρ που (ειρωνικά ίσως) βρίσκεται στην εβραϊκή συνοικία της γαλλικής πρωτεύουσας. Σε ένα άλλο περιστατικό, ο Galliano δείχνει εμφανώς μεθυσμένος, επιτίθεται λεκτικά στους θαμώνες, εκστομίζει αντισημιτικές προσβολές και λέει, σε κανέναν συγκεκριμένα, «Αγαπώ τον Χίτλερ». Από την πρώτη σκηνή, το ντοκιμαντέρ θέτει ξεκάθαρα το διακύβευμα: πώς συγχωρείς έναν άνθρωπο που μοιάζει ασυγχώρητος;
Μετά την άμεση απομάκρυνσή του από τον οίκο Dior, ατιμάστηκε από τον παγκόσμιο τύπο (η τελευταία του συλλογή παρουσιάστηκε χωρίς αυτόν) και κρίθηκε ένοχος στο δικαστήριο για δύο κατηγορίες αντισημιτικής συμπεριφοράς. Αφού πλήρωσε πρόστιμο 6.000 ευρώ, κατέφυγε σε μια απομακρυσμένη τοποθεσία και για τέσσερα χρόνια παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας.
Η ευφυΐα της μόδας
O John Galliano είναι ένας από τους πιο εμβληματικούς σχεδιαστές μόδας. Σπούδασε στο Central Saint Martins και το 1984 παρουσίασε στο show αποφοίτησής του την κολεξιόν Les Incroyables, εμπνευσμένη από τη μεταεπαναστατική Γαλλία, μια συλλογή που αγοράστηκε εξ ολοκλήρου από το ιστορικό κατάστημα Browns. Η προσέγγισή του ήταν από την αρχή θεατρική, δραματική, φορτισμένη με ιστορικές αναφορές και συναίσθημα.
Πριν τον ανακαλύψουν οι μεγάλοι οίκοι, ο Galliano εργαζόταν σχεδόν εμμονικά για τις προσωπικές του συλλογές στο Λονδίνο, παρά το γεγονός ότι δεν είχε καθόλου χρήματα. Έραβε μόνος του τα ρούχα, δανειζόταν υφάσματα και έπαιζε τα ρέστα του σε κάθε επίδειξη. Όπως έχει αφηγηθεί ο ίδιος: «Δεν είχα χρήματα. Μηδέν. Ζούσα πάνω από το γκαράζ του στούντιο. Κρυβόμουν από τον σπιτονοικοκύρη. Επαγγελματικά, δεν ήταν η καλύτερη φάση της ζωής μου».
Η συλλογή του Princess Lucretia, το 1994, δημιουργήθηκε σχεδόν χωρίς πόρους και πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι χάρη στη μεσολάβηση του André Leon Talley που εντόπισε το ταλέντο του. Η συγκεκριμένη επίδειξη (στην οποία μεταμόρφωσε τις Kate Moss και Carla Bruni σε Ρωσίδες πριγκίπισσες) υπήρξε καθοριστική για την τοποθέτησή του στον οίκο Givenchy ενάμιση χρόνο μετά και η Anna Wintour άρχισε να δείχνει έμπρακτα τη στήριξή της στον σχεδιαστή, παρουσιάζοντας τη δουλειά του στη Vogue.
Οι επιδείξεις του ξεχώριζαν: ήταν θεατρικές, με έντονα αφηγηματικά στοιχεία, διαφορετικές απ’ οτιδήποτε άλλο υπήρχε τότε. Το ταλέντο του δεν πέρασε απαρατήρητο. Η Wintour, διέκρινε την ιδιοφυΐα του και μεσολάβησε προσωπικά για να τον προτείνει ως creative director στον οίκο Givenchy το 1995· ήταν η πρώτη φορά που ένας Βρετανός αναλάμβανε την υψηλότερη καλλιτεχνική θέση σε γαλλικό maison υψηλής ραπτικής. Το 1996, η ίδια τον ώθησε προς τον πιο εμβληματικό ρόλο της καριέρας του, εκείνον του καλλιτεχνικού διευθυντή του οίκου Dior.
Ο ρόλος μιας ζωής
Ο Galliano μετέτρεψε τον οίκο Dior σε σκηνή θεάματος. Οι επιδείξεις του ήταν φαντασμαγορικές: γεμάτες ιστορικές και πολιτισμικές αναφορές, με επιρροές από τον κινηματογράφο, την όπερα και την παγκόσμια κουλτούρα. Ήταν η εποχή που η μόδα γινόταν mainstream, κι εκείνος ήταν στο επίκεντρο. Η τεχνική του στο «cut on the bias», που ο Galliano δανείστηκε από την παράδοση της Vionnet, (έκοβε υφάσματα όπως σατέν, μετάξι και σιφόν διαγώνια, ώστε να πέφτουν σαν υγρό ύφασμα πάνω στο σώμα), τα μυθικά φινιρίσματα και οι παραστάσεις που έστηνε επί σκηνής, έκαναν κάθε show του πολυαναμενόμενο. Ήταν ο σχεδιαστής που κατάφερε να συνδέσει το όνομά του με την άνοδο των supermodels και με την pop κουλτούρα, από την Kate Moss, που της έδωσε το βάπτισμα του πυρός αφού ήταν η πρώτη φορά που περπάτησε στην πασαρέλα, μέχρι την Madonna, η οποία υιοθέτησε το στυλιστικό του σύμπαν.
Στο δημιουργικό του απόγειο, ο Galliano παρήγαγε περισσότερες από 30 συλλογές ετησίως, τόσο για τον Dior όσο και για το ομώνυμο brand του. Κατά τη διάρκεια της θητείας του στον οίκο Dior, η εταιρεία παρουσίασε σημαντική αύξηση στα έσοδά της. Tο 2003, τα κέρδη της Dior Couture αυξήθηκαν κατά 41% . Επιπλέον, το 2012, η εταιρεία ανακοίνωσε ότι τα έσοδά της είχαν διπλασιαστεί, φτάνοντας τα 118 εκατομμύρια δολάρια.
High & Low
Ίσως κανένα άλλο ντοκιμαντέρ μόδας δεν έχει χρησιμοποιήσει αρχειακό υλικό τόσο εύστοχα για να απεικονίσει την τρελή ιδιοφυΐα μιας φιγούρας την οποία ο κριτικός μόδας, Tim Blanks, κάποτε αποκάλεσε «τον Cecil B. DeMille της μόδας». Σε αυτήν την συναρπαστική αυτοψία της πτώσης της καριέρας του, ο ίδιος, καθισμένος μπροστά στην κάμερα, καθαρός από εθισμούς εδώ και μια δεκαετία, προσπαθεί να εξηγήσει. Μιλά για την κατάρρευσή του μετά τον θάνατο του στενού συνεργάτη του, Steven Robinson, για την εξάρτηση από το αλκοόλ και τα χάπια και για το σημείο χωρίς επιστροφή: όταν τελείωναν τα shows του κατέρρεε, κλεινόταν σε δωμάτια, παρακολουθώντας ξανά και ξανά τις επιδείξεις του, μόνος του.
Η δημιουργία του ντοκιμαντέρ ήταν ένα είδος κάθαρσης για τον σχεδιαστή. «Δεν με αποθαρρύνουν η ηθική ασάφεια και οι περίπλοκοι χαρακτήρες. Και αυτό ήταν που με έκανε να ενδιαφερθώ για τον John, δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις», δήλωσε ο σκηνοθέτης.
Το ντοκιμαντέρ δεν αποφεύγει τις δύσκολες ερωτήσεις. Από πού προήλθαν τα αντισημιτικά του σχόλια; Ο ίδιος μοιάζει να μην έχει απάντηση. Ο ψυχίατρός του μιλά για «τυχαίο πολιτισμικό δηλητήριο». Ένας ραβίνος που τον βοήθησε στην «εκπαίδευσή» του επισημαίνει την άγνοιά του για το ολοκαύτωμα. Ο τότε CEO του Dior, Sidney Toledano, αναρωτιέται αν η προκατάληψη είχε ενσωματωθεί στην καθολική του ανατροφή. Ακόμα και η δημόσια συγγνώμη του παραμένει αμφίβολη: ο Philippe Virgitti, ένα από τα θύματα του παραληρήματός του, δηλώνει ότι δεν έλαβε ποτέ προσωπική απολογία.
Η επιστροφή
Tο 2011 η Kate Moss αψηφώντας το σκάνδαλο τού ζήτησε να σχεδιάσει το νυφικό της. Η πρώτη του επίσημη θέση, ωστόσο, μετά την αποχώρηση από τον Dior ήταν ως resident designer στον οίκο Oscar de la Renta, το 2013. Την επόμενη χρονιά διορίστηκε ως creative director στο οίκο Margiela, μετά από μεσολάβηση της Condé Nast. Οι συλλογές του τράβηξαν κάποια προσοχή, αν και οι ενδυματολογικές του θεατρικότητες, για τις οποίες ήταν γνωστός, μετριάστηκαν ώστε να ταιριάζουν με την avant-garde προσέγγιση του οίκου. Από την ένταξη του Galliano στο Maison Margiela το 2014, ο οίκος παρουσίασε σημαντική ανάπτυξη. Το 2023, τα έσοδα αυξήθηκαν κατά 23% σε σχέση με το προηγούμενο έτος και τα ετήσια έσοδα του οίκου, κατά τη διάρκεια της θητείας του Galliano, αυξήθηκαν από περίπου 100 εκατ. σε 500 εκατ. ευρώ.
Η τελευταία couture επίδειξή του για τον οίκο, με τον τίτλο Artisanal, περιγράφηκε από τους κριτικούς ως «ιστορική». Η συλλογή, η οποία συνδύαζε τους κόσμους του Μπαλζάκ και του Ουγκό, ήταν ένας μεγάλος φόρος τιμής στην δεκαετή συνεργασία του με τον οίκο και ταυτόχρονα ένας αποχαιρετισμός. Το Women’s Wear Daily έγραψε πως ήταν μια στιγμή που «θα γραφτεί στα βιβλία της ιστορίας». Επαινέθηκε για τις καινοτόμες τεχνικές, την αφήγηση και τον συναισθηματικό αντίκτυπο που προκάλεσε. Στο τέλος του show οι καλεσμένοι χειροκροτούσαν όρθιοι για πέντε λεπτά.
Η ιδιοφυΐα του John Galliano (η λέξη «ιδιοφυΐα» ακούγεται στο ντοκιμαντέρ πολλές φορές) δεν περιοριζόταν μόνο στην ομορφιά, αλλά και στη δραματουργική ένταση που ενέπνεε στις συλλογές του. Τα μοντέλα του δεν περπατούσαν απλώς στην πασαρέλα· υποδύονταν ρόλους, ενσαρκώνοντας τις μικρές ιστορίες που συνόδευαν κάθε του παρουσίαση. Τον λάτρευαν. Η άνοδός του συνέπεσε με την εποχή των supermodels και την εκρηκτική μεταμόρφωση της μόδας σε πολυδισεκατομμυριούχα βιομηχανία. Ωστόσο, η μόδα μπορεί να είναι ένας αδηφάγος κόσμος που διογκώνει κάθε υπαρκτή τάση προς τον εθισμό ή την αυτοκαταστροφή.
Σε αντίθεση με την περίπτωση του Alexander McQueen, ο Galliano επέζησε. Θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί η κατάρρευσή του, αν το συγκεκριμένο σύστημα έδειχνε μεγαλύτερη φροντίδα για την ψυχική υγεία αυτών των χαρισματικών αλλά βασανισμένων δημιουργών; Και ενώ το ερώτημα παραμένει αναπάντητο, ο Galliano είπε στον Macdonald ότι δεν έκανε το ντοκιμαντέρ για να τον συγχωρήσουν, αλλά μάλλον για να τον «καταλάβουν λίγο περισσότερο».
Η περίπτωση του Galliano παραμένει ανοιχτή: δεν πρόκειται για μια καθαρή ιστορία εξιλέωσης, ούτε για μια εύκολη επιστροφή. Είναι το πορτρέτο ενός δημιουργού που έπεσε και σηκώθηκε, σε μια εποχή που ακόμα μαθαίνει πώς να διαχειρίζεται την πτώση.
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image