Η σημασία του πλούτου μέσα από το έργο του επιδραστικού φιλοσόφου της σύγχρονης πολιτικής θεωρίας.
Τον 16ο αιώνα, ο πολιτικός, διπλωμάτης, ιστορικός και συγγραφέας Νικολό Μακιαβέλι έγραψε το διασημότερο έργο του «Ο Ηγεμόνας». Ένα είδος μανιφέστου που τόνιζε: «Είναι πιο σημαντικό να σε φοβούνται παρά να σε αγαπούν». Στο βιβλίο, ο ηγεμόνας-ηγέτης αποτελεί την αυθεντία. Διαθέτει τη βούληση και την εξουσία να εφαρμόσει τις αποφάσεις του στους άλλους. Είναι, επίσης, σε θέση να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο για να επιβάλλει την ηθικότητα στους ανθρώπους, με σκοπό να τους μετατρέψει από κακούς και άναρχους σε καλούς και νομοταγείς.
Ο Νικολό Μακιαβέλι γεννήθηκε στις 3 Μαΐου 1469 στη Φλωρεντία και πέθανε στον ίδιο τόπο στις 21 Ιουνίου 1527. Τα δύο δημοφιλέστερα βιβλία του, «Ο Ηγεμόνας» (1532) και «Διατριβές πάνω στην πρώτη δεκάδα του Τίτου Λίβιου» (1531), κυκλοφόρησαν μετά τον θάνατό του. Και μπορεί «Ο Ηγεμόνας» να θεωρείται το βιβλίο-εγχειρίδιο του απόλυτου χειρισμού ενός εξουσιαστή στο λαό του, στο δεύτερο όμως δημοφιλέστερο βιβλίο του «Διατριβές πάνω στην πρώτη δεκάδα του Τίτου Λίβιου», ο Μακιαβέλι επιχειρεί να αντλήσει συμπεράσματα γύρω από τη σχέση της εξουσίας ανάμεσα στο κράτος και τους πολίτες του. Οι ιστορικοί δηλώνουν πως είναι η δημοκρατικότερη γραπτή του κατάθεση. Η κτήση δύναμης και οι μέθοδοι χρήσης της εξουσίας σαγήνευαν τον Μακιαβέλι. Στα κείμενά του, όμως, κατέθετε και μια διαυγή άποψη για τη δύναμη του χρήματος.
Δέκα φράσεις του Νικολό Μακιαβέλι για το χρήμα
1. «Οι άνθρωποι λησμονούν πιο γρήγορα τον θάνατο του πατέρα τους, παρά την απώλεια της περιουσίας τους».
Πρόκειται για μία από τις πιο σκληρές και διάσημες φράσεις του. Εδώ, ο Μακιαβέλι δεν περιγράφει τι θα έπρεπε να είναι ο άνθρωπος, αλλά τι, τελικά, είναι. Με ρεαλισμό που αγγίζει τον κυνισμό, μας υπενθυμίζει ότι ο άνθρωπος είναι βαθιά προσκολλημένος στην ιδιοκτησία και την ασφάλεια που του προσφέρει το χρήμα -ίσως περισσότερο απ’ όσο θα ήθελε να παραδεχτεί.
2. «Ο ηγεμόνας, αν θέλει να διατηρήσει την εξουσία του, πρέπει να αποφύγει τη φήμη της υπερβολικής γενναιοδωρίας».
Ο Μακιαβέλι αναγνωρίζει την αξία της εικόνας: η φήμη της γενναιοδωρίας είναι χρήσιμη, αλλά η υπερβολική σπατάλη αποδυναμώνει την εξουσία. Ο πραγματικά έξυπνος ηγεμόνας είναι φειδωλός στην πράξη και πλούσιος στη φήμη. Μοιράζει εντυπώσεις, όχι περιουσίες.
3. «Για να αποκτήσει κανείς φήμη γενναιοδωρίας, πρέπει να ξοδεύει πολλά, κι αυτό οδηγεί στην καταστροφή».
Για τον Μακιαβέλι, η διατήρηση της εξουσίας είναι τέχνη. Και η διατήρηση της δύναμης, μια καθημερινή άσκηση που σκοπό της έχει τη μακροημέρευση της δύναμης του ηγεμόνα.
4. «Ένας ηγεμόνας που στηρίζεται μόνο στον πλούτο και όχι σε δικό του στρατό, δεν μπορεί να διατηρήσει την εξουσία του».
Για τον Μακιαβέλι, η πολιτική σταθερότητα χτίζεται πάνω σε στέρεα θεμέλια: στρατιωτική αυτάρκεια, λαϊκή υποστήριξη και διορατικότητα -όχι σε τραπεζικούς λογαριασμούς.
5. «Ένας ηγεμόνας οφείλει να ασχολείται μόνο με τα ζητήματα πολέμου· ο πλούτος χωρίς ισχύ δεν φτάνει».
Στο κλασικό δίλημμα «πλούτος ή δύναμη», ο Μακιαβέλι παίρνει ξεκάθαρη θέση. Η δύναμη είναι ο τελικός προορισμός κάθε αληθινού ηγέτη. Ο ηγεμόνας δεν στηρίζεται στον χρυσό, αλλά στην ικανότητα επιβολής και προστασίας. Το χρήμα, όμως, μπορεί να αποκτηθεί μέσω των κατακτήσεων ή μέσω μιας οργανωμένης σταθερότητας που ο στρατός συντηρεί και ο ηγεμόνας απολαμβάνει.
6. «Η απληστία για το χρήμα είναι μία από τις αιτίες που κάνουν τους ανθρώπους να μισούν τους ηγεμόνες τους».
Ο Μακιαβέλι νοιάζεται για την εξουσία. Ο ικανός ηγεμόνας είναι εξουσιαστής, όχι ένας κυνηγός πλούτου ή ένας νάρκισσος που επιδεικνύει την ευμάρειά του.
7. «Όταν μια πόλη αρχίσει να εκτιμά τον πλούτο περισσότερο από την ελευθερία της, θα χάσει και τα δύο».
Ποιος θα μπορούσε να διαφωνήσει με αυτό;
8. «Είναι σοφότερο για έναν ηγεμόνα να έχει τη φήμη του φιλάργυρου παρά του σπάταλου».
Ο Μακιαβέλι γνωρίζει πως η σπατάλη δημιουργεί φθόνο, ότι η επίδειξη του πλούτου φθείρει την αίσθηση της υπακοής και δημιουργεί πρότυπα που ξεφεύγουν από την ατζέντα που θέλει να επιβάλει ο ηγεμόνας.
9. «Ο πλούτος, όταν δεν συνοδεύεται από στρατιωτική δύναμη και πολιτική στήριξη, οδηγεί στην απώλεια του κράτους».
Ο πλούτος εκμαυλίζει, διαφθείρει, σπάει τις ταυτοτικές ισορροπίες που πρέπει να έχει το κράτος που διοικεί και ελέγχει ο ηγεμόνας.
10. «Οι συμμαχίες που εξασφαλίζονται με χρήμα είναι εύθραυστες· όταν σταματήσει η πληρωμή, σταματά κι η πίστη».
Για τον Μακιαβέλι, η εξουσία που δεν θεμελιώνεται στη νομιμότητα και τον φόβο είναι ευάλωτη. Για εκείνον η εξουσία που “αγοράστηκε” είναι ήδη εκτεθειμένη στην απώλεια.
Για τον Μακιαβέλι, το χρήμα δεν είναι ο αυτοσκοπός. Για εκείνον, η εξουσία δεν αγοράζεται αλλά κατακτιέται με κάθε μέσο.
Eξωτερική φωτογραφία: Wikipedia