Τί είναι αυτό που κάνει έναν μεγάλο αρχιτέκτονα να γράφει ιστορία; Η απάντηση κρύβεται στο έργο του.
Ο λόρδος Norman Foster ίδρυσε το γραφείο του το 1967. Από την αρχή έδειξε ότι ήταν ένας άνθρωπος που ήξερε να προηγείται ακόμα και της ίδιας του της εποχής. Δεν είναι τυχαίο πως το 1968 άρχισε τη συνεργασία με τον Αμερικανό αρχιτέκτονα Richard Buckminster Fuller -που κράτησε μέχρι τον θάνατο του Fuller το 1983- με διάφορα προγράμματα που έγιναν καταλύτες για την ανάπτυξη μιας περιβαλλοντικής αρχιτεκτονικής , όπως το έργο Samuel Beckett Theatre. Δεδομένου ότι ο αρχιτέκτονας και νεωτεριστής Buckminster Fuller ήταν ο “πατέρας” της οικολογίας στην αρχιτεκτονική, καθιστά τον Foster που συνεργάστηκε μαζί του ως έναν πιονέρο της βιώσιμης και φιλικής προς το περιβάλλον αρχιτεκτονικής.
Σήμερα το γραφείο στελεχώνουν πάνω από 1.500 άτομα παγκοσμίως, από τα οποία 1.000 περίπου βρίσκονται στα κεντρικά γραφεία του Λονδίνου και τα υπόλοιπα απασχολούνται σε γραφεία-δορυφόρους σε δεκάδες χώρες στον κόσμο, όπως το Χονγκ Κονγκ, το Πεκίνο, το Σαν Φρανσίσκο, τη Νέα Υόρκη. «Βασικό στοιχείο της ταυτότητας του γραφείου είναι η έμφαση στη βιωσιμότητα και τον περιβαλλοντολογικό σχεδιασμό. Από την ίδρυση του γραφείου μας μέχρι και σήμερα, ο βιοκλιματικός σχεδιασμός (sustainability) αποτελεί βασικό άξονα της σχεδιαστικής μας φιλοσοφίας σε όλες τις κλίμακες: από το κτίριο μέχρι την πόλη” μου είχαν πει σε συνέντευξη μας η Μάρθα Τσίγκαρη και ο Μάριος Τσιλιάκος που είναι οι Ελληνες του τμήματος Applied Research + Development (ARD) group στο γραφείο Foster + Partners στο Λονδίνο.
Το αρχιτεκτονικό γραφείου Foster & Partners ως γνωστόν υπογράφει το masterplan του Ελληνικού καθώς και τον σχεδιασμό του πρώτου «πράσινου» Πύργου κατοικιών στη Μαρίνα του Αγίου Κοσμά, το Marina Tower. To masterplan του Ελληνικού είναι η μεγαλύτερη επιχείρηση παράκτιας ανάπτυξης που γίνεται αυτήν την εποχή στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο. Αυτή που ορίζει πως θα είναι το μέλλον της περιοχής. Το έργο είναι βιώσιμο σε κάθε επίπεδο, όχι μόνο περιβαντολλογικό αλλά οικονομικό και κοινωνικό αφού θα αφήσει ένα τεράστιο πάρκο που θα καλύπτει το 70% του χώρου, ανοιχτό σε όλον τον κόσμο.
O λόρδος Foster έχει ασχοληθεί με διάφορες τυπολογίες κτιρίων σε διαφορετικά μέρη του κόσμου: από αεροδρόμια μέχρι σταθμούς σε δίκτυα μεταφορών, μουσεία, πανεπιστήμια. Αυτό ήταν κάτι που έκανε πολλούς να αναρωτηθούν αν λάμβανε υπόψη το τοπικό στοιχείο. Ο ίδιος είπε σε συνέντευξη που έδωσε πρόσφατα με αφορμή την έκθεση: “Οι τάσεις είναι παγκόσμιες στις πόλεις. Για παράδειγμα, στη σχέση μεταξύ κινητικότητας και δημόσιου χώρου -είτε στη Σεούλ, είτε στη Βοστώνη, είτε στη Μαδρίτη- οι τάσεις που βλέπουμε είναι οι ίδιες. Βλέπουμε ότι τα οδικά συστήματα θάβονται εν μέρει ή εκτρέπονται και δίνεται περισσότερος χώρος στους ανθρώπους και τη φύση. Αλλά αυτό που συμβαίνει στην επιφάνεια συνδέεται με ένα συγκεκριμένο μέρος- κάθε πόλη είναι διαφορετική. Το ίδιο συμβαίνει και με ένα μεμονωμένο κτίριο. Η πρόκληση είναι να μεγιστοποιήσουμε τις διαφορές αντί να ομογενοποιήσουμε τα πάντα. Ετσι, η απάντηση είναι να ενθαρρύνουμε αυτό το τοπικό DNA, αυτή την τοπική κουλτούρα, να είμαστε ευαίσθητοι σε αυτό και να έχουμε το καλύτερο και από τους δύο κόσμους. Εν ολίγοις, κάθε έργο πρέπει να βρίσκεται στη θέση του”.
Ενα άλλο χαρακτηριστικό του λόρδου Foster είναι η ισόβια αγάπη του για την τεχνολογία. Ο ίδιος έχει πει: “Ως παιδί με τραβούσαν τα περιοδικά και τα βιβλία που έδειχναν τις τεχνολογίες αιχμής της εποχής, με σχέδια που αποκάλυπταν τα εσωτερικά τους στοιχεία. Οταν έκανα τα πρώτα μου σχέδια στη Σχολή Αρχιτεκτονικής του Μάντσεστερ, επέλεξα να μην περιοριστώ σε σχέδια, τομές και όψεις, τα οποία είναι δισδιάστατα. Θα έπαιρνα επίσης τα κτίρια αυτά διαλύοντάς τα, θα έβλεπα πώς λειτουργούσαν και θα τα σχεδίαζα σε τρεις διαστάσεις. Ενώ τα σχέδιά μου έχουν γίνει πιο εξελιγμένα, εξακολουθούν να προσπαθούν να εξηγήσουν την εσωτερική λειτουργία και τα συστήματα ενός κτιρίου”. Σε άλλο σημείο της συνέντευξης του για το περιοδικό του μουσείου Pompidou, είπε:
“Νομίζω ότι η τεχνολογία είναι ένα μέσο για έναν κοινωνικό σκοπό -να ενισχύσει το ηθικό σας και να σας προστατεύσει από τα στοιχεία της φύσης. Με άλλα λόγια, δεν πρόκειται απλώς για την άνεση, αλλά για τη δημιουργία ενός τρόπου ζωής, κάτι που αφορά την ευχαρίστηση”.
Επαναστάτης της αρχιτεκτονικής
Ο Foster κατάφερνε πάντα να έρχεται σε ρήξη με τις αρχιτεκτονικές νόρμες της εποχής του, διατηρώντας, ανεξάρτητα της ηλικίας που βρισκόταν, τη νεανική του ορμή: “Νομίζω ότι η άφιξη του μεταμοντερνισμού είναι η στιγμή που η μόδα και το στυλ υπονόμευσαν τον σχεδιασμό. Η προσέγγισή μας, η οποία ήταν να βλέπουμε ένα κτίριο ως μια ολοκλήρωση συστημάτων, είχε να κάνει με τις αλληλεξαρτήσεις: αλλάζεις ένα πράγμα και αυτό έχει αντίκτυπο. Αυτό που κάναμε ήταν σίγουρα ενάντια στο ρεύμα. Εκείνη την εποχή έβλεπα την ουσία του σχεδιασμού όχι ως μόδα και στυλ, αλλά ως ανταπόκριση στις ανάγκες.
Για παράδειγμα, στο Hongkong and Shanghai Banking Corporation, αντιμετωπίσαμε το τυπικό κτίριο γραφείων με τον παραδοσιακό κεντρικό πυρήνα του: τον αφαιρέσαμε, τον κατακερματίσαμε και τον απλώσαμε στις πλευρές της πλάκας του ορόφου. Ηταν μια επανάσταση, με τον ίδιο τρόπο που το δεύτερο παράδειγμα, το αεροδρόμιο London-Stansted, ανέτρεψε κυριολεκτικά το μοντέλο τερματικού σταθμού αεροδρομίου της εποχής.
Το κυρίαρχο μοντέλο τότε ήταν μια ομπρέλα από κατασκευές, υπηρεσίες, μηχανολογικές εγκαταστάσεις στην οροφή, με μεγάλους αγωγούς για τη μεταφορά του αέρα και χωρίς φυσικό φως. Βάλαμε όλα αυτά τα βαριά στοιχεία κάτω από το δάπεδο και απελευθερώσαμε την οροφή για να δέχεται το ηλιακό φως και να εξοικονομεί ενέργεια – για να κάνουμε τον τερματικό σταθμό μια πιο συναρπαστική και όμορφη εμπειρία. Το πετύχαμε αυτό μέσα από μια διαδικασία ακρόασης, αμφισβήτησης και, σε αυτή την περίπτωση, επανεφεύρεσης. Ηταν μια πρωτοποριακή πρωτοβουλία που μιμήθηκαν πολλοί άλλοι και έχει γίνει πρότυπο μοντέλο. Τα επόμενα έργα μας στον τομέα των αερομεταφορών αφορούσαν περισσότερο την εξέλιξη αυτής της ιδέας παρά την επανάστασή της, αλλά είναι εξίσου άξια λόγου”.
Αυτό το πνεύμα του να αναλαμβάνει κάθε έργο σα να είναι το πρώτο, ήταν ίσως ο λόγος που τον έκανε να συλλέξει διακρίσεις όπως το βραβείο Pritzker. Εγινε ο 21ος βραβευμένος με το βραβείο Pritzker Architecture Prize το 1999. Του έχει επίσης απονεμηθεί το Χρυσό Μετάλλιο Αρχιτεκτονικής του Αμερικανικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτόνων (1994), το Βασιλικό Χρυσό Μετάλλιο Αρχιτεκτονικής (1983) και το Χρυσό Μετάλλιο της Γαλλικής Ακαδημίας Αρχιτεκτονικής (1991). Το 1990 τιμήθηκε με τον τίτλο του Ιππότη στα πλαίσια των γενεθλίων της Βασίλισσας, ενώ το 1999 τιμήθηκε με ισόβιο τίτλο του Peerage, με την ονομασία The Lord Foster of Thames Bank.
H έκθεση στο Centre Pompidou θα διαρκέσει μέχρι τις 7 Αυγούστου 2023