Τα αντικαταθλιπτικά χορηγούνται σε εκατομμύρια ανθρώπους που υποφέρουν από κατάθλιψη με σκοπό την «αναχαίτιση» των συμπτωμάτων τους, ωστόσο στην εποχή μας η κατάχρηση δημιουργεί μια σειρά νέων προβλημάτων.
Αν κοιτάξει κανείς τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας σχετικά με την κατάθλιψη, εύκολα σοκάρεται καθώς ένα ποσοστό που αγγίζει το 5% του ενήλικου πληθυσμού επιβεβαιώνει πως η κατάθλιψη είναι πια κοινή ψυχική διαταραχή. Παγκοσμίως οι εκτιμήσεις αναφέρουν ότι περίπου 280.000.000 άνθρωποι έχουν κάποιο είδος κατάθλιψης. Τα αντικαταθλιπτικά χάπια πέραν της κατάθλιψης μπορούν να χορηγηθούν σε περιπτώσεις όπως είναι η διαταραχή πανικού, το μετατραυματικό stress (PTSD) ή η γενικευμένη διαταραχή άγχους, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, οι διατροφικές διαταραχές, οι διαταραχές σωματοποίησης (όταν δηλαδή ένα ψυχικό πρόβλημα εκδηλώνεται με σωματικά συμπτώματα) αλλά και η προεμμηνορυσιακή δυσφορική διαταραχή μεταξύ άλλων.
Τι κάνουν τα αντικαταθλιπτικά;
Ο βασικός στόχος των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων είναι η βελτίωση και διόρθωση της δράσης των νευροδιαβιβαστών. Αξίζει να τονίσουμε σε όποιον πιθανόν δεν γνωρίζει ότι οι νευροδιαβιβαστές είναι βιοχημικές ενώσεις, που απελευθερώνονται από τους νευρώνες ώστε να επιτευχθεί η νευρωνική επικοινωνία. Παρόλα αυτά η έκκριση και η λειτουργία των νευροδαβιβαστών -οι γνωστότεροι εκ των οποίων είναι η σεροτονίνη, η ντοπαμίνη και η νοραδρεναλίνη- μπορεί να διαταραχθούν για διάφορους λόγους αρκετές φορές. Οι προαναφερθέντες νευροδιαβιβαστές ευθύνονται για τη διαμόρφωση της διάθεσης και της συμπεριφοράς. Σε περίπτωση που υπάρχει προβληματική λειτουργία τους στον ανθρώπινο οργανισμό εκδηλώνονται διαταραχές της διάθεσης, παθολογικό άγχος και άλλα προβλήματα. Η χρήση των αντικαταθλιπτικών έχει ως στόχο την «επιδιόρθωση» αυτής της διαταραχής της ισορροπίας των νευροδιαβιβαστών, η οποία εκδηλώνεται με διάφορα ενοχλητικά συμπτώματα.
Πότε ξεκίνησε η χρήση των αντικαταθλιπτικών;
Τα αντικαταθλιπτικά παρασκευάστηκαν πρώτη φορά κατά τη δεκαετία του 1950 από επιστήμονες στην Ελβετία οι οποίοι έψαχναν να βρουν σκευάσματα τα οποία θα βοηθούσαν να αντιμετωπιστεί η σχιζοφρένεια. Το 1959 εγκρίθηκε η χρήση της ημιπραμίνης ως θεραπεία κατά της κατάθλιψης ανοίγοντας τον δρόμο για την παραγωγή των πρώτων αντικαταθλιπτικών. Έπειτα κυκλοφόρησαν πολλά ακόμη, φτάνοντας μέχρι και τις μέρες μας, κατά τις οποίες σκευάσματα σαν το Prozac, το Ladose και το Seroxat φιγουράρουν πολύ ψηλά στη λίστα των ευπώλητων φαρμάκων.
Τύποι αντικαταθλιπτικών φαρμάκων
Τα SSRI είναι τα πιο συχνά συνταγογραφούμενα αντικαταθλιπτικά φάρμακα καθώς καλύπτουν στις περισσότερες χώρες ένα ποσοστό της τάξεως του 60-70% επί του συνόλου της αγοράς. Σε αυτά ανήκουν σκευάσματα όπως τα Ladose, Prozac, Zoloft, Cipralex, Seropram, Seroxat και Dumyrox. Πρόκειται στην ουσία για επιλεκτικούς αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs) και θεωρούνται αντικαταθλιπτικά νεότερης γενιάς, που χορηγούνται και συνταγογραφούνται ευρέως κυρίως επειδή έχουν λιγότερες παρενέργειες σε σύγκριση με τα παλαιότερα.
Τα SNRI αντικαταθλιπτικά είναι επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης και της νοραδρεναλίνης (SNRIs) και σε αυτή την κατηγορία ανήκουν σκευάσματα όπως το Efexor και το Cymbalta. Παράλληλα υπάρχουν η νοραδρεναλίνη και ειδικά σεροτονινεργικά αντικαταθλιπτικά χάπια (τα λεγόμενα NASSAs) με χαρακτηριστικότερο σκεύασμα το Remeron αλλά και οι αναστολείς επαναπρόσληψης νορεπινεφρίνης και ντοπαμίνης (τα λεγόμενα NDRI) όπως το Wellbutrin. Είναι χαρακτηριστικό ότι το τελευταίο χρησιμοποιείται ευρέως και από όσους προσπαθούν να κόψουν το κάπνισμα.
Τι παρενέργειες υπάρχουν;
Ανάμεσα στις συχνότερες παρενέργειες που έχουν καταγραφεί μετά την συχνή χρήση αντικαταθλιπτικών συγκαταλέγονται η σεξουαλική δυσλειτουργία, ο λήθαργος, το συναισθηματικό μούδιασμα, ο αυξημένος κίνδυνος γενετικών ανωμαλιών όταν λαμβάνονται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ενώ σε ηλικιωμένους, συναντώνται συχνότερα εγκεφαλικά επεισόδια, πτώσεις, επιληπτικές κρίσεις, καρδιακά προβλήματα και αιμορραγία μετά από επέμβαση.
Ποιο είναι το πιο διαδεδομένο αντικαταθλιπτικό στον κόσμο;
Το Prozac βγήκε σε κυκλοφορία το 1988 από την αμερικανική εταιρεία Lilly. Μέχρι το 1999, οι πωλήσεις του άγγιζαν ιλιγγιώδη νούμερα. Το Prozac έκτοτε θεωρείται φάρμακο ορόσημο για τη σύγχρονη ψυχιατρική, αφού έγινε το πλέον δημοφιλές αντικαταθλιπτικό του πλανήτη. Το 2022 ο καθηγητής Παθολογίας στο Stanford, Paul Mischel, MD και ο μεταδιδακτορικός μελετητής Junfeng Bi, PhD, δημοσίευσαν μια έρευνα που διεξήγαγαν στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό Cell Report, σύμφωνα με την οποία το κοινό αντικαταθλιπτικό φλουοξετίνη (το οποίο είναι γνωστό ως Prozac στις Η.Π.Α.) είχε ευεργετικές ιδιότητες σε εργαστηριακά ποντίκια με γλοιοβλάστωμα (όγκος εγκεφάλου). Πρόκειται για μια σπουδαία ανακάλυψη η οποία μπορεί να αποτελέσει ένα επαναστατικό υπερόπλο στην καταπολέμηση του καρκίνου του εγκεφάλου.
Η κατάθλιψη σπάει το ένα ρεκόρ μετά το άλλο
Το 2004 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είχε δηλώσει ότι το 2030 η κατάθλιψη θα γινόταν η ψυχική νόσος με τα υψηλότερα ποσοστά αναπηρίας σε ολόκληρο τον κόσμο. Από τις αρχές του 2000 τα ποσοστά ανθρώπων που διαγνώστηκαν με κατάθλιψη εκτοξεύθηκαν σε όλο τον κόσμο όπως αντίστοιχα και η παραγωγή αντικαταθλιπτικών σε όλον τον πλανήτη. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η κατανάλωση των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων από το 1998 μέχρι το 2007 αυξήθηκε από 40 εκατομμύρια σε 187 εκατομμύρια ημερήσιες δόσεις (αύξηση 368 %) και από το 2002 μέχρι το 2011 από 94.7 σε 218.3 εκατομμύρια δόσεις (αύξηση 130.6 %). Η οικονομική κρίση, η πανδημία αλλά και η ενεργειακή κρίση επηρέασαν ψυχολογικά ένα σημαντικό ποσοστό ανθρώπων οι οποίοι με τη σειρά τους στράφηκαν στην κατανάλωση αντικαταθλιπτικών αναζητώντας έναν σύμμαχο απέναντι στην κατάθλιψη. Επιπλέον το 2020 ένας αριθμός 22.000.000 ενήλικων Αμερικανών που αποτελούν το 8.4% της χώρας βίωσε ένα καταθλιπτικό επεισόδιο.
Παράλληλα η αγορά των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων άγγιξε στα 12.450 εκατομμύρια το 2019, ενώ οι προβλέψεις για το τέλος του 2026, μιλούν για ένα ποσό που αναμένεται να φτάσει στα 13.540 εκατομμύρια. Η συνολικά αγορά στα φαρμακεία ξεπέρασε το ποσό των 4,4 δισεκατομμυρίων δολαρίων με την πανδημία να προκαλεί μια εκρηκτική άνοδο στα ποσοστά της συνταγογράφησης.
Τι συμβαίνει στην Ελλάδα;
Την ίδια ώρα τα στοιχεία του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) του 2021, έφεραν την Ελλάδα (μαζί με την Πορτογαλία) στην 4η θέση σε όλο τον κόσμο σε περιστατικά κατάθλιψης με ποσοστό συχνότητας 5,7% στον γενικό πληθυσμό. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ποσοστά τετραπλασιάστηκαν κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, από 3,3% το 2008 σε 12,3% το 2013, ενώ ο αυτοκτονικός ιδεασμός ξεκίνησε με 2,4% το 2008, διπλασιάστηκε το 2009 στο 5,2%, ανήλθε στο 6,7% το 2011, ενώ μειώθηκε στο 2,6% το 2013. Παράλληλα τον Ιανουάριο του 2023 δημοσιεύθηκε μια έρευνα του Υπουργού Υγείας της χώρας μας η οποία κατέδειξε ότι τα τελευταία τρία χρόνια το ποσοστό των Ελλήνων που παλεύουν με μια ψυχική διαταραχή αυξήθηκε από το 5% στο 22,8% του γενικού πληθυσμού. Το 6% πάσχει από βαριά κατάθλιψη, ενώ το 15% από αγχώδεις διαταραχές.
Τα δεδομένα του ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) δείχνουν πως η χρήση αντικαταθλιπτικών διπλασιάστηκε την περίοδο 2000-2017. Με βάση στοιχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας τον Οκτώβριο του 2022 έρευνα της διαΝΕΟσις κατέδειξε ότι το ποσοστό των ανθρώπων που έπασχε από κατάθλιψη ανήλθε στο 12%. Το συγκεκριμένο ποσοστό είναι κατά πολύ αυξημένο συγκριτικά με τα ευρήματα των Ερευνών Υγείας της ΕΛΣΤΑΤ για τα έτη 2019 και 2014 (3,8% και 4,7% αντίστοιχα). Το 2020 στη χώρα μας δαπανήθηκαν 122 εκατομμύρια ευρώ για αντικαταθλιπτικά φάρμακα, με την αύξηση της χρήσης τους στην Ελλάδα να σημειώνει μια ιλιγγιώδη αύξηση 248% σε σχέση με το 2000. Την ίδια στιγμή ρεπορτάζ του Euronews αναφέρει πως η καθορισμένη ημερήσια δόση (DDD) κατανάλωσης αντικαταθλιπτικών στην Ελλάδας, αυξήθηκε από τις 19 μονάδες το 2000 στις 66 μονάδες το 2020, σημειώνοντας αύξηση 347%.
Οι αριθμοί ζαλίζουν κι οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την κατάχρηση των αντικαταθλιπτικών σε όλο τον πλανήτη. Είναι πολύ σημαντικό να αναφέρουμε εδώ ότι όλες οι δοκιμές που έφτασαν μέχρι τη ρυθμιστική αρχή φαρμάκων της Αμερικής μεταξύ 1979 και 2016 βρέθηκαν στο μικροσκόπιο εξονυχιστικών εξετάσεων από ανεξάρτητους επιστήμονες, για να αποδειχθεί ότι τα αντικαταθλιπτικά είχαν σημαντικό όφελος πέρα από το φαινόμενο του εικονικού φαρμάκου μόνο στο 15% των ασθενών.
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image