Οι μηχανισμοί και τα αίτια πίσω από μια εικόνα που βλέπουμε ολοένα και συχνότερα.
Κάθε καλοκαίρι, όταν η θερμοκρασία ανεβαίνει στις πόλεις πάντα μου έρχεται στο μυαλό ένα φαινόμενο που προκαλεί φόβο, απορίες και δημόσιες συζητήσεις: η ξαφνική πτώση κλάδου δέντρου (Sudden Branch Drop ή SBD). Πρόκειται για μια απρόβλεπτη αποκόλληση μεγάλων κλάδων από φαινομενικά υγιή δέντρα, κυρίως σε ζεστές ημέρες που επικρατεί άπνοια. Παρά τις συχνές αναφορές στα μέσα ενημέρωσης, το φαινόμενο παραμένει ένα «μαύρο κουτί» για την επιστήμη της δενδροκομίας, με λίγα επιβεβαιωμένα δεδομένα και πολλές εικασίες.
Η πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά του φαινομένου ανάγεται στη δεκαετία του 1970 στην Καλιφόρνια, ενώ αργότερα παρατηρήθηκε σε πολλές χώρες με θερμό και ξηρό καλοκαίρι, όπως η Αυστραλία και το Ηνωμένο Βασίλειο (kew Gardens). Εκεί υπάρχουν στα πάρκα προειδοποιητικές πινακίδες που υποδεικνύουν την προσοχή στα μεγάλα δέντρα λόγω της ξαφνικής πτώσεις κλάδων. Στην Ελλάδα, παρότι το θέμα δεν έχει μελετηθεί εκτενώς, υπάρχουν αναφορές από αστικά δίκτυα πρασίνου σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
Οι πιθανές αιτίες
Οι μηχανισμοί που οδηγούν στο φαινόμενο SBD δεν έχουν επιβεβαιωθεί πλήρως. Υπάρχουν, ωστόσο, επιστημονικά τεκμηριωμένες υποθέσεις. Μια βασική ερμηνεία σχετίζεται με τη συσσώρευση εσωτερικών τάσεων στο ξύλο, ειδικά όταν η υγρασία των ιστών μειώνεται απότομα λόγω υψηλών θερμοκρασιών και έντονης ηλιακής ακτινοβολίας. Ορισμένοι επιστήμονες θεωρούν ότι δημιουργούνται μάζες αερίων μέσα στους αγγειακούς ιστούς, διαταράσσοντας την υδραυλική ισορροπία του δέντρου.
Αλλες θεωρίες αναφέρονται στην απότομη αύξηση βάρους των κλάδων μετά από βραχυχρόνιες βροχοπτώσεις σε θερμές περιόδους. Η κοινή συνισταμένη όμως είναι πως καμία υπόθεση δεν έχει επαρκώς τεκμηριωθεί με πειραματικά δεδομένα μεγάλης κλίμακας. Αυτό αφήνει τους πολίτες και όσους διαχειρίζονται φυτικό υλικό σε αμηχανία, καθώς το φαινόμενο συμβαίνει χωρίς εμφανή προειδοποιητικά σημάδια.
Υπάρχουν τρόποι προφύλαξης;
Η φυσική ερώτηση που ακολουθεί είναι «Πώς μπορούμε να το προλάβουμε;». Εδώ, η απάντηση είναι απογοητευτικά ρεαλιστική: δεν μπορούμε να το προλάβουμε με βεβαιότητα. Οι τακτικοί έλεγχοι (οπτικοί ή με όργανα) δεν ανιχνεύουν σημάδια SBD. Ούτε η αφαίρεση υποτιθέμενων «επικίνδυνων» κλάδων εγγυάται την πλήρη ασφάλεια, καθώς οι κλάδοι που τελικά πέφτουν είναι, τις περισσότερες φορές, εμφανώς υγιείς.
Στη Μεγάλη Βρετανία, μετά την έντονη ξηρασία του 2018, δημιουργήθηκαν οδηγοί διαχείρισης κινδύνου, όπως ο οδηγός VALID (Visual, Advanced, Limited, or Detailed)) που αποθαρρύνουν ακόμα και την τοποθέτηση προειδοποιητικών πινακίδων, εκτός εάν υπάρχει αποδεδειγμένο ιστορικό SBD σε συγκεκριμένα δέντρα. Αποδείχτηκε πως η τοποθέτηση γενικών προειδοποιητικών πινακίδων όχι μόνο δεν μειώνει τον κίνδυνο, αλλά ενδέχεται να προκαλεί αδικαιολόγητο φόβο και stress και να οδηγήσει σε υπερβολικές ή λανθασμένες παρεμβάσεις. Ο στόχος ήταν να αποφευχθούν ακραία μέτρα, όπως αδιάκριτοι καθολικοί έλεγχοι, μαζικές κοπές ή υπερβολικά προειδοποιητικά μέτρα που θα είχαν αμφίβολο πρακτικό αποτέλεσμα.
Το κοινωνικό αντίκτυπο
Το φαινόμενο SBD δεν αποτελεί ένδειξη παραμέλησης ή αδιαφορίας των αρμόδιων υπηρεσιών. Αντιθέτως, είναι ένα φυσικό όριο στην ανθρώπινη ικανότητα ελέγχου ζωντανών οργανισμών. Τα ώριμα δέντρα, με όλη τη μεγαλοπρέπεια και τα οφέλη που προσφέρουν, συνοδεύονται από έναν αναπόφευκτο υπολειπόμενο κίνδυνο. Η διαχείριση του κινδύνου πρέπει να στηρίζεται στη γνώση, στη λογική και την αποδοχή. Χρειαζόμαστε περισσότερη έρευνα στη συμπεριφορά των δέντρων, στη φυσιολογία και την κλιματική αλληλεπίδραση, ώστε να διαμορφωθούν αξιόπιστα μοντέλα πρόβλεψης. Παράλληλα, είναι αναγκαίο να εκπαιδεύσουμε τους πολίτες: το αστικό πράσινο είναι ζωντανό και πολύτιμο, αλλά ποτέ απολύτως ακίνδυνο.
Η επιδίωξη μηδενικού κινδύνου είναι ουτοπική και τελικά, επικίνδυνη. Οπως σε κάθε ανθρώπινη υποδομή, έτσι και στα δέντρα, το ζητούμενο είναι η συνετή διαχείριση και όχι η πανικόβλητη εξάλειψη κάθε πιθανότητας αστοχίας. Αντί να ζητάμε το αδύνατο, ας στραφούμε στη γνώση, στη σωστή φροντίδα και στη συλλογική ευθύνη. Είναι απαραίτητη μια νέα, ώριμη και επιστημονικά τεκμηριωμένη προσέγγιση στη διαχείριση κινδύνου των αστικών δέντρων στην Ελλάδα.
Η δημιουργία ενός εθνικού οδηγού διαχείρισης κινδύνου δέντρων, εμπνευσμένου από το βρετανικό πρότυπο VALID και από τον Ευρωπαϊκό Οδηγό Κλάδευσης Δέντρων, θα αποτελούσε θεμέλιο για μια συνεκτική και τεχνικά ορθή στρατηγική. Μέχρι τότε ας τολμήσουμε, να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με το δέντρο, όχι ως πηγή φόβου, αλλά ως πολύτιμο σύμμαχο στη μάχη για βιώσιμες και ανθεκτικές πόλεις.
Η Μαριάννα Ράππου είναι Garden Coach, Γεωπόνος και Αρχιτέκτων Τοπίου / Instagram:@mariannarappou
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image