Τα “κακά κορίτσια” κυριαρχούν στους πίνακες της Στέλλας Καπεζάνου

Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και στο Chelsea College of Arts του Λονδίνου, το 2024 τιμήθηκε με υποτροφία Fulbright ενώ ανέλαβε και τον σχεδιασμό της οπτικής ταυτότητας του 65ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.

Η νέα έκθεση της Στέλλας Καπεζάνου Bad Girls, Big Dragons στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων συνδυάζει παλαιότερα και νέα έργα σε ένα ονειρικό σύμπαν, όπου μυθικά πλάσματα και ατίθασες θηλυκές μορφές αφηγούνται ιστορίες ενδυνάμωσης, απόλαυσης και αντίστασης.
Ο επιβλητικός πίνακας 2Χ6 μέτρων με τον δράκο, στην είσοδο της Πινακοθήκης, λειτουργεί ως εμβληματικό σημείο εκκίνησης για την εξερεύνηση της “άλλης” ματιάς, αυτής που βλέπει καθαρά το μη κανονικό και το μετατρέπει σε δύναμη. Η Στέλλα Καπεζάνου μάς προσκαλεί να κατοικήσουμε έναν νέο κόσμο, απείθαρχο, φλεγόμενο, θηλυκό.

-Ο τίτλος της έκθεσης “Bad Girls, Big Dragons” προκαλεί αμέσως εικόνες θηλυκής δύναμης και μύθου. Τι συμβολίζουν για εσάς οι “κακές κοπέλες” και οι “μεγάλοι δράκοι”; Για μένα, ο τίτλος είναι φόρος τιμής σε όλες εμάς -τα κακά κορίτσια. Bad girls που μεγαλώσαμε άγρια, με σθένος, με λάθη, με επιθυμία. Που ο τρόπος που υπάρχουμε δεν μας χαρίστηκε, τον διεκδικήσαμε. Είναι οι φίλες μου, οι γυναίκες που με μεγάλωσαν, εκείνες που με διαμόρφωσαν, οι εαυτοί μου σε διάφορες φάσεις. Οι “μεγάλοι δράκοι” είναι όλα όσα -πραγματικά ή φανταστικά- μας απείλησαν, μας δοκίμασαν, μας φάνηκαν τεράστια και ανυπέρβλητα. Μα τελικά, ήταν αυτά που μας έμαθαν να προστατεύουμε τον εαυτό μας. Αυτή η έκθεση στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων είναι ακριβώς αυτό: ένας ύμνος στις θηλυκότητες που έχουν δαιμονοποιηθεί επειδή δεν υπάκουσαν. Σε όσες αρνήθηκαν να εξημερωθούν. Και σε ό,τι μέσα μας ή δίπλα μας στάθηκε δράκος, σαγηνευτικός και επικίνδυνος ταυτόχρονα, βοηθώντας μας να υπάρξουμε, κόντρα στις επιταγές αυτού του κόσμου.

-Ο κεντρικός πίνακας της έκθεσης δημιουργήθηκε ειδικά για τον χώρο της Πινακοθήκης. Πώς επηρέασε η αρχιτεκτονική του χώρου τη σύλληψη και την εκτέλεσή του; Εχοντας ήδη προγραμματίσει την έκθεση, επισκέφτηκα ξανά τον χώρο για να τον μελετήσω με ζωγραφικό βλέμμα. Το κτίριο Α’ της Πινακοθήκης αποτελείται από τρεις μεγάλες, καθαρές αίθουσες -σχεδόν ιερές στην απλότητά τους. Ακριβώς στην είσοδο, όμως, δεσπόζει ένας τεράστιος τοίχος. Εκεί αποφάσισα ότι χρειάζομαι ένα έργο-δήλωση. Κάτι που να μην υποδέχεται απλώς τον επισκέπτη, αλλά να τον τραβά σε έναν κόσμο φαντασιακό, απρόβλεπτο, σχεδόν τελετουργικό. Ετσι γεννήθηκε το τρίπτυχο Bad Girls, Big Dragons, ένα έργο διαστάσεων 2Χ6 μέτρων που έστησα στο στούντιό μου με κάθε πιθανό αυτοσχεδιασμό, αφού δεν είχα στη διάθεσή μου τόσο μεγάλο τοίχο.
Η σύνθεση αντλεί έμπνευση από τη ζωφόρο του Παρθενώνα· από τη βίαιη ορμή με την οποία οι Κένταυροι αρπάζουν τις Λαπίθες. Με συγκλόνιζε πάντα αυτή η σκηνή: οι Κένταυροι μεθούν και τις αρπάζουν, οι Λαπίθες πολεμούν και τις παίρνουν πίσω — αλλά γι’ αυτές δεν λέγεται τίποτα. Αυτές ποιες ήταν; Τι επιθύμησαν; Αυτό το κενό λόγου με απασχολεί. Στον πίνακά μου, αυτή η βαρβαρότητα αντιστρέφεται. Οι γυναίκες δεν αρπάζονται, στέκονται. Δεν σώζονται, επιθυμούν. Δεν περιγράφονται, υπάρχουν. Είναι παρούσες και μαζί τους, όλοι οι δράκοι και τα φαντάσματα που τις πλαισιώνουν.

-Η παρουσία μυθικών πλασμάτων στο έργο σας -δράκοι, κοράκια, φίδια- δημιουργεί ένα ονειρικό σχεδόν περιβάλλον παραμυθιού. Ποιος είναι ο ρόλος αυτών των πλασμάτων στην αφήγηση που χτίζετε; Τα μυθικά πλάσματα που εμφανίζονται στα έργα μου με ενδιαφέρουν ως εργαλείο αποκάλυψης, είναι ψυχικά αρχέτυπα, αλληγορίες για το ασυνείδητο, τη σαγήνη, το τραύμα και τη μεταμόρφωση. Ο δράκος, για παράδειγμα, δεν είναι τέρας· είναι βλέμμα. Ενα βλέμμα διαπεραστικό. Τα φίδια είναι σύμβολα επιβίωσης — -αλλάζουν δέρμα, σέρνονται κοντά στο έδαφος, καταγράφουν την παραμικρή δόνηση. Τα κοράκια είναι μάρτυρες, είναι οι αγγελιοφόροι του σκοτεινού και του άρρητου.
Και οι μαύρες γάτες -επαναλαμβανόμενη φιγούρα στα έργα μου- ενσαρκώνουν αυτή την αμφισημία: είναι ταυτόχρονα φυλαχτά και οιωνοί, το γνώριμο που ποτέ δεν εξημερώνεται, η αθωότητα που κοιτάζει με υπερφυσική επίγνωση. Ολα αυτά τα πλάσματα λειτουργούν ως ρωγμές στη γραμμική αφήγηση. Είναι εκεί όπου το οικείο και το αλλόκοτο συγκατοικούν. Οχι για να μας οδηγήσουν σε έναν παραμυθένιο κόσμο, αλλά για να αποκαλύψουν τις σκιές που κουβαλάμε ήδη. Είναι το σημείο επαφής με το συλλογικό μας υποσυνείδητο.

-Μέσα από τις μορφές σας διαφαίνεται μια συνεχής επαναδιαπραγμάτευση της θηλυκότητας, της δύναμης και της επιθυμίας. Ποιο είναι το προσωπικό σας βίωμα πίσω από αυτή τη διερεύνηση;
Μεγάλωσα μέσα σε έναν κόσμο που όριζε αυστηρά τι σημαίνει να είσαι γυναίκα: πώς φαίνεσαι, πώς φέρεσαι, πώς επιθυμείς -ή μάλλον, πώς δεν επιθυμείς. Η εμπειρία μου ως γυναίκα μού έμαθε πόσο γρήγορα το σώμα μετατρέπεται σε σύμβολο, σε εμπόρευμα, σε σιωπηλό αντικείμενο του βλέμματος. Εχω ένα μικρό έργο στην έκθεση με τίτλο Sit Still, Look Pretty (2024). Εκεί απεικονίζεται ένας καουμπόι που χαϊδεύει -ενώ ταυτόχρονα κρατά το λάσο του και ετοιμάζεται να το περάσει- μια μαύρη γάτα. Το έκανα στην Αμερική, κατά τη διάρκεια του Fulbright μου. Και αυτό είναι το προσωπικό μου βίωμα σε πολλαπλούς τομείς. Οι άλλοι με θέλουν “καλό κορίτσι”, να τους βολεύω. Αν είμαι ανυπότακτη, αν ικανοποιώ τις δικές μου επιθυμίες και όχι τις δικές τους, αν μιλήσω την ωμή αλήθεια χωρίς διπλωματία θα με γκρεμίσουν για να μπορέσουν να σταθούν οι ίδιοι.
Η ζωγραφική μου είναι ο τρόπος μου να ανακτήσω τον έλεγχο αυτού του βλέμματος. Οι γυναίκες στα έργα μου δεν εξηγούνται, δεν υποτάσσονται, δεν απολογούνται. Είναι παρούσες, φορτισμένες από ένστικτο. Μερικές φορές σαγηνευτικές, άλλες φορές σκληρές ή και εντελώς απρόσιτες. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι η πολυπλοκότητα της θηλυκότητας όταν δεν απολογείται. Η δύναμη που υπάρχει στην αμφιθυμία. Η επιθυμία όταν δεν εξυπηρετεί τίποτα. Ζωγραφίζω για να χωρέσω όλα αυτά τα κομμάτια μου -και όλων μας- που δεν χώρεσαν ποτέ αλλού.

-Η επιμελήτρια της έκθεσης μιλά για “σαγήνη που αρνείται να κανονικοποιηθεί”. Πώς μεταφράζεται αυτό ζωγραφικά στο έργο σας; Η σαγήνη, όπως με αφορά, δεν είναι εργαλείο αποπλάνησης, είναι εργαλείο αντίστασης. Δεν είναι ομορφιά, είναι ένταση. Δεν είναι πρόσκληση, είναι σύγκρουση. Ζωγραφικά αυτό μεταφράζεται σε ένα σώμα που δεν ζητά να γίνει αποδεκτό, αλλά να δηλώσει παρουσία. Σε βλέμματα που δεν εξηγούνται. Σε στάσεις που προκαλούν, χωρίς να προσφέρουν εξηγήσεις. Σε χρώματα που δεν “κολακεύουν”, αλλά επιτίθενται. Η σαγήνη που με ενδιαφέρει είναι εκείνη που δεν χωρά στην επιθυμία του άλλου -είναι η επιθυμία που αυτονομείται, που δεν υπηρετεί. Είναι το σημείο όπου το ελκυστικό γίνεται υπερβολικό, το ωραίο γίνεται ακραίο, το ευάλωτο γίνεται δηλητηριώδες. Μέσα από τη ζωγραφική προσπαθώ να δώσω μορφή σε αυτή τη σαγήνη που δεν εξημερώνεται, που δεν “δουλεύει για κανέναν” και γι’ αυτό είναι πραγματικά επικίνδυνη και, για μένα, απελευθερωτική.

-Με background στη μόδα και τα media, έχετε έναν ιδιαίτερο αισθητικό κώδικα. Πώς επηρέασαν αυτές οι εμπειρίες τη ζωγραφική σας ταυτότητα; Η μόδα και τα μέσα με δίδαξαν πώς κατασκευάζεται η εικόνα και πώς καταναλώνεται. Εζησα για χρόνια μέσα σε αυτό το σύστημα: ήμουν το βλέμμα και το αντικείμενο του βλέμματος ταυτόχρονα. Εμαθα τι θεωρείται ελκυστικό, πώς χτίζεται η επιθυμία, πώς κατασκευάζεται μια περσόνα για να χωρά σε πλάνο, σε εξώφυλλο, σε προσδοκία. Αυτό όμως που με διαμόρφωσε δεν ήταν η αισθητική του χώρου αυτού αλλά πόσο δε χώραγα μέσα του. Η ζωγραφική μου είναι η απάντηση σε αυτό. Κρατάω τον έλεγχο του κάδρου, ορίζω εγώ τα σώματα, τα βλέμματα, τη στάση. Δεν με ενδιαφέρει πια η τέλεια εικόνα, με ενδιαφέρει η ένταση, η σύγκρουση, το στιγμιαίο που δεν παγιδεύεται. Αυτό το background δεν με καθόρισε αισθητικά· με καθόρισε ως ερώτημα. Τι σημαίνει να υπάρχεις μέσα σε μια εικόνα που φτιάχτηκε για κάποιον άλλο; Και τι συμβαίνει όταν την επιστρέφεις -με τους δικούς σου όρους;

-Ποια ήταν η εμπειρία σας στο residency του Santa Fe Art Institute και πώς επηρέασε την εξέλιξη της τρέχουσας δουλειάς σας; Το θέμα του residency στο Santa Fe Art Institute ήταν η “κυριαρχία” (sovereignty) κι εγώ δούλεψα πάνω στην έννοια της γυναικείας κυριαρχίας. Στην απόλυτη σιωπή μιας παράλογης, χιονισμένης ερήμου, κοίταξα τον κόσμο από το μηδέν. Καθοριστική στιγμή ήταν η επίσκεψή μου στο Folk Art Museum της Santa Fe. Εκεί είδα μια μικρή, σχεδόν ναΐφ εικόνα του Αϊ Γιώργη να σκοτώνει τον δράκο -και, άρα, να σώζει την πριγκίπισσα. Γυρνώντας στο στούντιο, επηρεασμένη και από το θεματικό πλαίσιο του residency, αποφάσισα να αντιστρέψω τον μύθο: η πριγκίπισσα μπορεί μια χαρά να σκοτώσει τον δράκο μόνη της, ζωσμένη μάλιστα με ένα fire emoji. Ετσι γεννήθηκε το Here Be Dragons (2024), ένα από τα βασικά έργα της έκθεσης στην Πινακοθήκη.
Το Santa Fe Art Institute έχει φιλοξενήσει στο παρελθόν καλλιτέχνες όπως οι Richard Diebenkorn, John Baldessari, Helen Frankenthaler, Coco Fusco και John Chamberlain. Το να δουλεύω σε έναν χώρο με τόσο ισχυρή καλλιτεχνική μνήμη ήταν σαν να εντάσσομαι σε μια ζωντανή γενεαλογία. Η εμπειρία τού Fulbright δεν με “ενέπνευσε” απλώς, με ξερίζωσε και με ξαναφύτεψε αλλού. Και εκεί, στη μέση του πουθενά, γεννήθηκαν οι Corn Maidens (2024) -οι Παρθένες του Καλαμποκιού, που αποτέλεσαν και την οπτική ταυτότητα του φετινού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης- η φωτιά και οι δράκοι μου· όλα μέρος της έκθεσης στην Πινακοθήκη.

-Ποια είναι η επόμενη “δράκαινα” που ονειρεύεστε να φέρετε στον καμβά σας; Εχετε κάτι ήδη στα σκαριά μετά την Πινακοθήκη; Ηδη δουλεύω στο στούντιο πάνω σε κάτι που ετοιμάζω εκτός Ελλάδας, μια σειρά έργων με τίτλο “On Cherries and Satin Bows”. Είναι μια μελέτη στη γλυκύτητα, την ένταση και την επιθυμία πασπαλισμένη με ζάχαρη. Φιόγκοι, ροζ κερασάκια, stilettos, απαλές γούνες, snakeskin υφές, κοριτσίστικη ανεμελιά, αίμα, φωτιά και σκοτεινά νερά ανακατεύονται μαγικά με τα λάδια στον καμβά. Πρόκειται για μια ενότητα με στιλιζαρισμένη σαγήνη, ενώ παντού υποβόσκει ένα έγκλημα.

*Bad Girls, Big Dragons, Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων
Διάρκεια έκθεσης έως 7 Σεπτεμβρίου 2025