Ο Τάσος Μπίρης, ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες αρχιτέκτονες και πανεπιστημιακούς δασκάλους, με αφορμή το έργο του, το νέο Δημαρχείο Θεσσαλονίκης, αφηγείται μια ιστορία για το ελληνικό δημόσιο κτίριο.
Γεννημένος στην Αθήνα, σπούδασε Αρχιτεκτονική στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, όπου και δίδαξε για πολλά χρόνια, επηρεάζοντας βαθιά γενιές νέων αρχιτεκτόνων. Το έργο του χαρακτηρίζεται από την αναζήτηση μιας αρχιτεκτονικής με κοινωνικό περιεχόμενο, που συνδυάζει τον σεβασμό στο φυσικό και αστικό περιβάλλον με τη σύγχρονη αισθητική και τις ανάγκες του ανθρώπου. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο και με αυτήν τη φιλοσοφία, κατέθεσε την μελέτη για το Δημαρχείο Θεσσαλονίκης. Ένα έργο που τελικά υλοποιήθηκε σαράντα χρόνια μετά. Ακολουθεί η περιγραφή του ίδιου του αρχιτέκτονα.
“Κατ’ αρχήν να πω ότι την πολύ σωστή εισαγωγική διαπίστωση σας σε αναφορά με τον μεγάλο χρόνο διάρκειας από την απόφαση για την ανάθεση και μελέτη μέχρι την -συνήθως σπάνια- υλοποίηση της Δημόσιας Αρχιτεκτονικής ιδιαιτέρως στον τόπο μας, την έχουμε προ πολλού βιώσει δραματικά στο μεγαλύτερο μέρος της επαγγελματικής αρχιτεκτονικής δράσης μας. Και τούτο καθώς αυτή η, όλως ειδική για τις δυσκολίες και αντινομίες της, αρχιτεκτονική αποτελεί συνειδητά το πρωτεύον πεδίο δράσης μας σε σύγκριση με εκείνο της ιδιωτικής αρχιτεκτονικής, που λιγότερο συχνά υπηρετούμε.
Και μάλιστα κάναμε την συγκεκριμένη επιλογή από νωρίς, όχι κατά τύχη ή από άγνοια των δυσκολιών που συνεπάγεται, αλλά ως απόφαση να δοκιμασθούμε ως -τότε- «νέα γενιά» στο συγκεκριμένο, ταυτοχρόνως και συνεχώς μεταβαλλόμενο, πλαίσιο λειτουργίας της αρχιτεκτονικής εν γένει. Που όμως, παρά τις προφανείς δυσκολίες του, είχε και συνεχίζει να έχει για εμάς ένα ελπιδοφόρο νόημα που αξίζει το τίμημα του.
Και τούτο, καθώς η «άλλη λύση» που μπορεί σήμερα κάθε αρχιτέκτονας να επιλέξει, παρ’ ότι φαίνεται προφανής και «υπόσχεται» πολλά, αντιθέτως ως νόημα δεν προοιώνιζε στο μυαλό μας παρά την λειτουργία της αρχιτεκτονικής ως «extreme sport» ή αλλιώς ως προάγγελου της σημερινής πλήρους έλλειψης σε αυτήν κάποιου κοινού ανθρωπογενούς νοήματος. Μάλιστα η γενικευμένη αυτή α-νοησία φαίνεται ότι παραδόξως βραβεύεται πια ακριβώς για τον παραπάνω λόγο!
Παρατηρήστε, για παράδειγμα, την συντριπτική πληθώρα του ενδιαφέροντος για τα τρέχοντα -τάχα- σημαντικά συμβαίνοντα τόσο της υλοποιημένης, όσο και της φαντασιακής σύγχρονης ιδιωτικής αρχιτεκτονικής: Εννοώ τις υποτιθέμενες «ελευθερίες», τις συνεχώς εναλλασσόμενες «πρωτότυπες ανατρεπτικές ιδέες της». Ιδέες που πρώτα εικονογραφούνται στα διάφορα «sites» και σχεδόν ταυτόχρονα υλοποιούνται εν ριπή οφθαλμού ως απαύγασμα των δελεαστικών ταχύρρυθμων προτάσεων-υποδειγμάτων της ιδιωτικής αρχιτεκτονικής. Και ειδικά εκείνης που υπερπροβάλλεται ως καθημερινή ειδησιογραφία μιας διεθνοποιημένης τρέχουσας «κατάστασης» για το φιλοθεάμον (εξίσου ιδιωτεύον) κοινό.
Να όμως που συνέβη το αναπάντεχο: Εννοώ το γεγονός ότι, η παραχωμένη για καιρό στα «αζήτητα», παλιά βραβευμένη σε Πανελλήνιο Δημόσιο Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό πρότασή μας για το «Νέο Δημαρχείο Θεσσαλονίκης», είχε ξεπεράσει την αδιαφορία της τρέχουσας ιδιωτεύουσας αγοράς και είχε ενεργοποιήσει ευτυχώς την παρατηρητικότητα και θετική προσοχή σας. Και έτσι, με αυτή την αφορμή, μας δίνεται σήμερα ως μελετητές του η δυνατότητα να αναφερθούμε στην «άγνωστη και για άγνωστους λόγους» παντελή μη ενημέρωση(!) του ευρέως κοινού ότι το κτίριο αυτό είχε προ πολλού τιμηθεί με Α’ βραβείο σε διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που είχε προκηρύξει η «Διεθνής Ένωση Αρχιτεκτόνων (U.I.A)» στο Τόκιο της Ιαπωνίας το 2011, ως το «πιο φιλικό δημόσιο κτίριο»(!!) απ’ όσες ανάλογες αρχιτεκτονικές μελέτες είχαν συμμετάσχει στον συγκεκριμένο διαγωνισμό.
Σκεφτείτε εντούτοις, ότι στον τόπο μας το ίδιο δημόσιο έργο χρειάσθηκε 23 ολόκληρα χρόνια για να υλοποιηθεί! Και γι’ αυτό χρειάστηκε «γερό στομάχι» και αντοχή των δημιουργών του στις δυσκολίες, αλλά και πίστη από την πλευρά τους, στην κοινωνική-συλλογική ανθρωποκεντρική αξία που οφείλει να έχει η Δημόσια Αρχιτεκτονική. Ιδού όμως που φαίνεται ότι, ενώ οι τρείς αυτές δημιουργικές ιδιότητες γίνονται σταδιακά όλο και πιο σπάνιες, το μαχόμενο «Καλό Καγαθό» πάντα βρίσκει τον τρόπο να επιβιώσει, της Δημόσιας Αρχιτεκτονικής μη εξαιρουμένης.
Κλείνοντας αυτήν τη σύντομη, άγνωστη μέχρι στιγμής προϊστορία σε αναφορά με το Νέο Δημαρχείο, πρέπει ευθέως να επισημάνουμε ότι έγινε από πλευράς μας εξαιτίας του δικού σας ενδιαφέροντος και της δική σας παρατηρητικότητας για τα συμβαίνοντα στα αρχιτεκτονικά μας πράγματα και όχι μόνο. Και πρέπει στο σημείο αυτό ευθέως να επισημάνουμε ότι η λεπτομερής, άγνωστη μέχρι στιγμής, χρήσιμη καταγραφή που προηγήθηκε οφείλεται στο δικό σας ενδιαφέρον και την παρατηρητικότητα.
Εξάλλου, στο πλαίσιο αυτού του ενδιαφέροντός σας, εμμέσως (και ορθώς) θέτετε στο ερωτηματολόγιο σας προς εμάς το σοβαρό ζήτημα της αναγκαίας μορφολογικής-τεχνολογικής-λειτουργικής απλότητας και οικονομίας ως βασικού χαρακτηριστικού μιας «Καλής Καγαθής» Δημόσιας Αρχιτεκτονικής.
Ως προς αυτό το ζήτημα, από πλευράς μας πάντως επιτρέψτε μας να πιστεύουμε ότι στην περίπτωση του Δημαρχείου η ιδιότητα του «Καλού Καγαθού» δεν λειτουργεί ως αξία υλική που προϋποθέτει ανεξέλεγκτο οικονομικό κόστος και μορφολογικές ή τεχνολογικές υπερβολές. Αντιθέτως, είναι αξία πρωτίστως βιωματική-νοητική και γι’ αυτό δικαιώνεται κυρίως στην πράξη. Όσο για το οικονομικό του κόστος, το συγκεκριμένο έργο έχει εγκριθεί υπηρεσιακά ως κείμενο εντός των οικονομικών και τεχνολογικών ορίων της, ανάλογης με αυτό, κλίμακας των εντόπιων δημόσιων έργων.
Σύμφωνα με τις παραπάνω σκέψεις που αναφέρονται στις άυλες βιωματικές αξίες της αρχιτεκτονικής και τους ποικίλους συμβολισμούς που εκπέμπει ο «Καλός Καγαθός» αρχιτεκτονικός χώρος, εννοώ: Αξίες πολιτικές, κοινωνικές, ηθικές, εντέλει Αξίες ανθρωποκεντρικές, από τις πιο σύνθετες, μέχρι την απλή, αλλά θαυματουργή, «Ανθρωπιά του αρχιτεκτονικού χώρου». Εννοώ επίσης, ποικίλες αισθήσεις, όπως εκείνη της συλλογικότητας, της ελευθερίας, της ηρεμίας, αλλά και της ψυχικής ανάτασης.
Δεν ισχυρίζομαι ότι τα παραπάνω λειτουργούν όλα μαζί και στην εντέλεια στην περίπτωση του Νέου Δημαρχείου, καθώς αυτό μένει να το αποδείξει -ή όχι- ο χρόνος. Πάντως σε ανάλογες αξίες αναφέρονται τουλάχιστον οι εκθέσεις των επιτρόπων κρίσης των δυο προαναφερθέντων αρχιτεκτονικών διαγωνισμών στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Και έτσι αιτιολογούν την βράβευση της πρότασης με Α’ βραβείο. Ας είναι λοιπόν καλά οι άνθρωποι. Γι’ αυτό και τους ευχαριστούμε νοητικά διαρκώς”.
Μια σημαντική υποσημείωση:
Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι οι πρώτοι που κατανόησαν (αλλά και αξιοποίησαν με τους δικούς τους απρόβλεπτους κανόνες) τους ανάλογους, απρόβλεπτης λειτουργίας, χώρους ήδη ενόσω το Δημαρχείο ήταν ακόμη ένα «άγριο» αφύλακτο γιαπί ήταν η «φυλή» των μηχανόβιων και των ποδηλατών. Και τούτο καθώς μπορούσαν να κάνουν εκεί ανενόχλητοι (κυρίως κατά τις νυχτερινές ώρες) τις «σούζες» και τα «οχτάρια» τους! Λες και ήταν «νυχτερινά φαντάσματα» που λούζονταν στο άγριο φως των προβολέων. Καθώς, επιτέλους, είχαν βρει (και «κατακτήσει»!) έναν αφύλακτο «παράδεισο» των ονείρων τους, ως απρόβλεπτοι συμμέτοχοι της διαδικασίας πραγμάτωσης από πλευράς μας ενός, επίσης απρόβλεπτου, δικού μας αλλά και δικού τους, ονείρου…».