Εικόνες διασήμων με τσιγάρο εμφανίζονται ολοένα και συχνότερα, δημιουργώντας μια νέα αισθητική γύρω από μια παλιά, επικίνδυνη συνήθεια.
Τα σύμβολα της ποπ κουλτούρας αλλάζουν πιο γρήγορα από τις κοινωνικές αντιλήψεις κι όμως κάποια επιστρέφουν εκεί που δεν τα περιμένεις. Ανάμεσά τους και το τσιγάρο, που για χρόνια θεωρείται ξεπερασμένο και επιβαρυμένο τόσο από την επιστημονική κοινότητα όσο και από τους αυστηρούς νομοθετικούς περιορισμούς που το περιβάλλουν. Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια φαίνεται να κάνει μια επανεμφάνιση, όχι ως αθώο στοιχείο, αλλά ως αισθητικό σήμα, αλλά ως στοιχείο αισθητικής, διάθεσης και αφήγησης.
Η αισθητική αναβίωση
Διάσημοι καλλιτέχνες, φωτογραφίσεις μόδας, ποπ άλμπουμ και viral λήψεις στα social media συμβάλλουν σε μια πολιτιστική στροφή όπου το τσιγάρο μοιάζει να φορτίζεται ξανά με την υπόσχεση μιας «εικόνας» που πουλάει. Η επιστροφή όμως αυτή δεν είναι απλή, ούτε αθώα. Αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο η κουλτούρα μπορεί να μεταμορφώσει ακόμη και τις πιο επικίνδυνες συνήθειες σε κάτι που μοιάζει γοητευτικό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Sabrina Carpenter, που φωτογραφήθηκε για το περιοδικό Interview φορώντας κορσέ φτιαγμένο από πακέτα Marlboro, της σχεδιάστριας Twiggy Moore. Στην ποπ μουσική, η Addison Rae τραγουδά «need a cigarette to make me feel better» στο τραγούδι της Headphones On (2025), μετατρέποντας το τσιγάρο σε συναισθηματική μεταφορά. Δεν πρόκειται για μεμονωμένα περιστατικά, αλλά για μια ευρύτερη τάση που διαμορφώνεται μέσα από εικόνες όπου το τσιγάρο λειτουργεί ως αισθητικό αντικείμενο: λεπτό, συμμετρικό, φωτογενές, συνδεδεμένο με μια αύρα ελευθερίας, μελαγχολίας ή επαναστατικότητας.
Ήδη από το 2017, οι φωτογραφίες που κυκλοφόρησαν από τις τουαλέτες του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης και πιο συγκρκριμένα από την εκδήλωση Met Gala, με την Bella Hadid και την Dakota Johnson, μεταξύ πολλών άλλων, να καπνίζουν καθισμένες στο πάτωμα, έδωσαν την πρώτη υπόνοια ότι το τσιγάρο, παρά την κοινωνική αποδοκιμασία, δεν είχε χάσει τη δύναμή του ως συμβολικό εργαλείο. Δωρητές και τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου του μουσείου ήταν επίσης αναστατωμένοι με τις διασημότητες που συγκεντρώθηκαν στις γυναικείες τουαλέτες για να καπνίσουν.
Τότε θεωρήθηκε πρόκληση, σήμερα όμως μοιάζει να έχει ενσωματωθεί ξανά στον τρόπο που οι celebrities σκηνοθετούν τον εαυτό τους. Στα social media, αυτή η αισθητικοποίηση παίρνει άλλες διαστάσεις. Το TikTok και το Instagram κατακλύζονται από ασπρόμαυρες λήψεις και μελαγχολικά πορτρέτα: το «cool girl» με το τσιγάρο, ο μουσικός που καπνίζει έξω από στούντιο, ο influencer που ποζάρει με τσιγάρο δίχως να είναι καπνιστής. Καθώς τα social media προωθούν εικόνες που τραβούν το μάτι, επιβράβευση της «κινηματογραφικής» εικόνας και του ρετρό ύφους τροφοδοτεί την τάση. Το τσιγάρο λειτουργεί σαν prop που προσθέτει δράμα, δεν χρειάζεται καν να καπνίζεται.
Η μεγάλη οθόνη ξαναφλερτάρει με το τσιγάρο
Το Χόλιγουντ δεν μένει έξω από αυτή τη μετατόπιση. Σε πολλές πρόσφατες ταινίες και σειρές, το τσιγάρο επιστρέφει ως μέσο να αποδοθεί άγχος, υπαρξιακή πίεση ή καλλιτεχνική ένταση. Οι σκηνοθέτες συχνά μιλούν για «ρεαλισμό» ή πιστότητα στον χαρακτήρα, αλλά η επίδραση στον θεατή παραμένει η ίδια: η εικόνα του καπνίσματος προβάλλεται ξανά ως κώδικας συμπεριφοράς. Ο James Cameron, απαντώντας στην κριτική για το ότι η Sigourney Weaver καπνίζει στην ταινία Avatar, υποστήριξε ότι το τσιγάρο είναι συνειδητή επιλογή χαρακτήρα. Όπως είπε, η Grace (ο χαρακτήρας της ταινίας) «βρίζει, πίνει, καπνίζει» και αυτό χρησιμοποιείται για να δείξει πως δεν φροντίζει το σώμα της, σε αντίθεση με την εμμονική φροντίδα για το avatar της. Ένα σχόλιο, όπως εξήγησε, για όσους ζουν περισσότερο στις ψηφιακές τους ταυτότητες παρά στην πραγματική ζωή.
Σε αντίθεση όμως με προηγούμενες δεκαετίες, η σημερινή οπτική κουλτούρα είναι τόσο πυκνή και ταχύτατη, που μια εικόνα δεν μένει πια στη σκοτεινή αίθουσα, αναπαράγεται, γίνεται meme, επιρροή, αισθητικό πρότυπο. Το χάσμα ανάμεσα στην εικόνα και την πραγματικότητα είναι, ωστόσο, τεράστιο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εξακολουθεί να επισημαίνει ότι είναι η κυριότερη αιτία θανάτου που μπορεί να προληφθεί παγκοσμίως. Εκατοντάδες χιλιάδες θάνατοι κάθε χρόνο αποδίδονται στη χρήση καπνού, ενώ ακόμη και το περιστασιακό «κοινωνικό» κάπνισμα, που συχνά εξωραΐζεται διαδικτυακά, συνδέεται με σοβαρούς κινδύνους. Η επιστημονική εικόνα είναι σταθερή και αδιαπραγμάτευτη, την ώρα που η αισθητική εικόνα ακολουθεί κύματα και τάσεις, συχνά αποκομμένη από την πραγματικότητα των κινδύνων.
Γιατί λοιπόν επιστρέφει το τσιγάρο στο προσκνήνιο; Ένας συνδυασμός παραγόντων φαίνεται να παίζει ρόλο: η Gen Z που ανασύρει τη δεκαετία του 1990, η κούραση απέναντι στη «ψηφιακή» τεχνολογία των ηλεκτρονικών τσιγάρων, η πολιτιστική γοητεία του «απαγορευμένου» και η ανάγκη των διασήμων να δημιουργούν εικόνες που μένουν. Το τσιγάρο συμπυκνώνει όλα αυτά σε ένα λεπτό αντικείμενο που φωτογραφίζεται καλά και μεταφέρει αφήγηση χωρίς λόγια. Το πρόβλημα, όμως, είναι πως οι εικόνες δεν μένουν ποτέ απλώς εικόνες. Οι διασημότητες λειτουργούν ως πρότυπα, ηθελημένα ή όχι και οι νεότερες ηλικίες, που αναζητούν ταυτότητα, συχνά μιμούνται ό,τι βλέπουν να θεωρείται cool. Σε μια εποχή όπου η επιρροή μεταφέρεται με ταχύτητα και οι συμπεριφορές εξαπλώνονται με ένα scroll, ακόμη και μια φαινομενικά αθώα φωτογραφία μπορεί να ξεκινήσει να διαμορφώνει μια ολόκληρη κουλτούρα.
Το τσιγάρο, λοιπόν, μπορεί να ξανακερδίζει χώρο στην αισθητική της εποχής, αλλά οι επιπτώσεις του δεν αλλάζουν. Και όσο κι αν μια φωτογράφιση, ένα editorial ή ένα viral βίντεο μπορούν να το παρουσιάσουν ως κάτι όμορφο, μυστηριώδες ή «αυθεντικό», η πραγματικότητα παραμένει αμείλικτη και πολύ πιο ισχυρή από οποιοδήποτε trend.
Εξωτερική φωτογραφία: Η Kate Moss στην πασαρέλα της επίδειξης Louis Vuitton, για τη σεζόν φθινώπορο/χειμώνας 2012. Getty Images / Ideal Image