Ο θρησκευτικός τουρισμός γνωρίζει μια άνευ προηγουμένου άνθηση, με το Άγιον Όρος να παραμένει το κορυφαίο προσκύνημα της Ορθοδοξίας και σημείο αναφοράς για χιλιάδες πιστούς κάθε χρόνο.
Τα μοναστήρια της χώρας γεμίζουν από ανθρώπους που αναζητούν την κατάνυξη των ιερών τόπων, και ταυτόχρονα οι νέες τεχνολογίες συμβάλλουν στην εξάπλωση αυτής της εμπειρίας. Το YouTube και το TikTok φιλοξενούν βίντεο που συγκεντρώνουν χιλιάδες θεάσεις, προσελκύοντας νεανικότερο κοινό σε μια εξερεύνηση της πίστης.
Η άνθηση του θρησκευτικού τουρισμού δεν μετριέται μόνο σε αριθμούς, αν και αυτοί εντυπωσιάζουν: Περίπου 200.000 άτομα υπολογίζεται ότι θα έχουν επισκεφθεί το Αγιον Ορος μέχρι το τέλος του χρόνου. Οι περισσότεροι είναι Έλληνες, αλλά επίσης τα μοναστήρια επισκέπτονται Ορθόδοξοι Ρουμάνοι, Σέρβοι, Βούλγαροι, Ουκρανοί της διασποράς, Κύπριοι και Ρώσοι. Τον Οκτώβριο, μήνας που χαρακτηρίζεται από πνευματική βαρύτητα λόγω της γιορτής του Αγίου Δημητρίου, η κίνηση είναι ιδιαίτερα αυξημένη.
Ο Άθως, όμως, δεν είναι απλός προορισμός. Είναι ένας τόπος που αντιστέκεται στον χρόνο, φιλοξενώντας 20 μοναστήρια με ξεχωριστή ταυτότητα και ιστορική προσφορά. Η φιλοξενία προσφέρεται χωρίς οικονομικό αντίτιμο, παραπέμποντας σε μια μακραίωνη παράδοση ανιδιοτελούς υποδοχής. Κι όμως, η οικονομία δεν λείπει, απλώς παίρνει διαφορετική μορφή: οι δωρεές, μικρές ή μεγάλες, ενισχύουν τα μοναστήρια, τα οποία παραμένουν αυτάρκη μέσα από γη, εργαστήρια και παραγωγικές δραστηριότητες. Συμβολικό είναι το κόστος για το διαμονητήριο: 25 ευρώ για Ορθόδοξους, 35 ευρώ για μη Ορθόδοξους και 18 ευρώ για μαθητές.
Το άβατο, η απαγόρευση εισόδου στις γυναίκες, συνεχίζει να ορίζει το πλαίσιο της εμπειρίας. Για τους άνδρες που φτάνουν μέχρι εκεί, η διαδικασία εισόδου είναι μια τελετουργία από μόνη της: Το διαμονητήριο δεν είναι απλώς άδεια, αλλά μια συμβολική υπενθύμιση ότι μπαίνεις σε έναν κόσμο με δικούς του κανόνες. Οι ημερήσιοι αριθμοί -περίπου 1.000 προσκυνητές- δείχνουν ότι το Άγιον Όρος ισορροπεί διαρκώς ανάμεσα στην πνευματική του αποστολή και την πίεση της αυξημένης ζήτησης. Όχι τυχαία, βρίσκονται σε ισχύ νέοι κανονισμοί που περιορίζουν τις θέσεις φιλοξενίας μηνιαίως σε μονές και σκήτες, ενώ το διαμονητήριο επιτρέπει την παραμονή σε κάθε προσκυνητή έως τρεις νύχτες.
Εδώ βρίσκεται ακόμη μία ενδιαφέρουσα όψη του φαινομένου: η οικονομική διάσταση του θρησκευτικού τουρισμού. Η Ουρανούπολη, το παραθαλάσσιο «προπύργιο» στην είσοδο του Αγίου Όρους, γνωρίζει ανάπτυξη χάρη στη ροή των επισκεπτών. Ξενοδοχεία, ταβέρνες, καφέ, καταστήματα αναμνηστικών, ακόμα και υπηρεσίες μεταφοράς, κινούνται σε ρυθμούς που θυμίζουν έντονη τουριστική σεζόν.
Η Ουρανούπολη δεν στηρίζεται μόνο στη φιλοξενία των ξενοδοχείων και στην εστίαση· γύρω από το ταξίδι στο Άγιον Όρος έχει στηθεί ένα ολόκληρο δίκτυο επιχειρήσεων. Τουριστικά πρακτορεία οργανώνουν καθημερινά τις μετακινήσεις, κλείνοντας εισιτήρια είτε για τα ferry (9,30 ευρώ το δρομολόγιο) είτε για τα ταχύπλοα (14 ευρώ). Οι ροές είναι αυστηρά ελεγχόμενες: έως 500 προσκυνητές μεταφέρονται καθημερινά με τα ferry και 118 με τα ταχύπλοα. Ο Οκτώβριος, αμέσως μετά το καλοκαίρι, καταγράφει την πιο έντονη κίνηση της σεζόν, δίνοντας στην τοπική αγορά τον απαραίτητο παλμό πριν τον χειμώνα.
Ολόκληρη η τοπική οικονομία έχει διαμορφωθεί γύρω από την προοπτική του ταξιδιού στον Άθω. Την ίδια στιγμή, τα ίδια τα μοναστήρια δεν συμμετέχουν με τον τρόπο που θα περίμενε κανείς σε μια συμβατική τουριστική βιομηχανία. Δεν επιβάλλουν χρεώσεις, δεν διαφημίζουν «πακέτα». Αντίθετα, η επιβίωσή τους στηρίζεται στις εθελοντικές δωρεές και στην αυτάρκεια των παραγωγικών τους δραστηριοτήτων. Κι όμως, η πνευματική έλξη που ασκούν δημιουργεί έναν δευτερογενή οικονομικό κύκλο στην ευρύτερη περιοχή, μια «οικονομία της πίστης» που διαμορφώνει θέσεις εργασίας, ενισχύει τοπικά εισοδήματα και διαφοροποιεί το τουριστικό προϊόν της χώρας.
Eξωτερική φωτογραφία: Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Διονυσίου, 123RF