Πώς η TSMC και η Samsung ελέγχουν τον εγκέφαλο της τεχνολογίας όλης της υφηλίου.
Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, της ψηφιακής οικονομίας και της στρατιωτικής τεχνολογίας αιχμής, δεν είναι το πετρέλαιο ούτε ο χρυσός που κινεί τον κόσμο. Είναι το πυρίτιο. Oι μικροσκοπικοί ημιαγωγοί, δηλαδή, που λειτουργούν ως εγκέφαλοι σε κάθε συσκευή, κάθε υπολογιστή, κάθε δίκτυο και σε κάθε πτυχή της σύγχρονης ζωής. Κι όμως, αυτό το θεμέλιο της παγκόσμιας τεχνολογίας βρίσκεται σήμερα στα χέρια δύο μόνο εταιρειών. Η Samsung της Νότιας Κορέας και η TSMC της Ταϊβάν ελέγχουν πρακτικά το 100% της παραγωγής των advanced chips, με την πρώτη να κατέχει γύρω στο 7,5% της αγοράς και τη δεύτερη σχεδόν όλο το υπόλοιπο.
Mια εικόνα σχεδόν σουρεαλιστική
Ενα τεχνολογικό σύμπαν δισεκατομμυρίων υπολογιστών, κινητών και διαστημικών προγραμμάτων να εξαρτάται από τις γραμμές παραγωγής δύο εταιρειών στην ανατολική Ασία. Ωστόσο, δεν πρόκειται για υπερβολή. Οι «advanced» ημιαγωγοί, εκείνοι δηλαδή που παράγονται με τις πιο σύγχρονες διαδικασίες (στα 5, 3 και σύντομα στα 2 νανόμετρα) είναι αποκλειστικά προϊόντα αυτών των δύο κολοσσών. Ο υπόλοιπος κόσμος, από τις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι την Ευρώπη, μπορεί να διαθέτει τεράστια ερευνητικά κέντρα και ανώτατα πανεπιστήμια, αλλά δεν διαθέτει την τεχνογνωσία, την ακρίβεια και κυρίως τη βιομηχανική συνέπεια που απαιτεί η κατασκευή αυτών των τσιπ.
Για να καταλάβει κανείς το μέγεθος του επιτεύγματος (αλλά και της εξάρτησης) χρειάζεται να δει τη διαφορά ανάμεσα στα λεγόμενα mature και στα advanced chips. Τα πρώτα, τα «ώριμα» όπως τα αποκαλεί η βιομηχανία, είναι τα τσιπ που κατασκευάζονται με τεχνολογίες παλαιότερης γενιάς. Χρησιμοποιούνται παντού: σε αυτοκίνητα, σε οικιακές συσκευές, σε απλά κινητά τηλέφωνα, ακόμα και σε συστήματα ψύξης ή σε υπολογιστές χαμηλής ισχύος. Είναι αξιόπιστα, δοκιμασμένα και φτηνά.
Τα δεύτερα, τα «advanced», είναι οι πραγματικοί πρωταγωνιστές της εποχής. Πρόκειται για επεξεργαστές και ολοκληρωμένα κυκλώματα που φιλοξενούν δισεκατομμύρια τρανζίστορ σε μια επιφάνεια λίγων τετραγωνικών χιλιοστών. Είναι αυτά που επιτρέπουν στους υπερυπολογιστές να εκπαιδεύουν μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης, στα κινητά να λειτουργούν ως προσωπικοί βοηθοί, στα αεροσκάφη να πετούν αυτόνομα και στους πυραύλους να καθοδηγούνται με ακρίβεια εκατοστού.
Η παραγωγή τους, όμως, δεν είναι καθόλου απλή υπόθεση. Οι εγκαταστάσεις της TSMC θεωρούνται τα πιο περίπλοκα εργοστάσια που έχει δημιουργήσει ποτέ ο άνθρωπος. Μια μόνο γραμμή παραγωγής κοστίζει δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια, και ο εξοπλισμός που χρησιμοποιείται προέρχεται από έναν επίσης ολιγοπωλιακό κόσμο.
Κορυφαίο παράδειγμα είναι η ολλανδική εταιρεία ASML, η μοναδική που παράγει τα συστήματα λιθογραφίας EUV (Extreme Ultraviolet) χωρίς τα οποία δεν μπορούν να κατασκευαστούν τα σύγχρονα τσιπ. Η ακρίβεια που απαιτείται είναι τέτοια, ώστε αν το δάπεδο ενός εργοστασίου της TSMC δονηθεί έστω και ένα χιλιοστό, η παραγωγή πρέπει να διακοπεί. Στην κορυφή αυτής της αλυσίδας, η TSMC κρατά περίπου το 65% της συνολικής αγοράς παραγωγής chips για τρίτους, αλλά σχεδόν το 90% των πιο προηγμένων διεργασιών, όπως αυτές των 5 και 3 νανομέτρων. Η Samsung προσπαθεί να την πλησιάσει, επενδύοντας μαζικά στην έρευνα και αναπτύσσοντας τη δική της τεχνολογία στα 3 nm, αλλά παραμένει δεύτερη και με τεράστια διαφορά. Οι υπόλοιποι παίκτες, από την κινεζική SMIC έως την αμερικανική Intel, βρίσκονται πολλά βήματα πίσω, κυρίως λόγω περιορισμών, τεχνολογικών και γεωπολιτικών.
Γιατί έχει τόση σημασία
Το κάθε «advanced chip» δεν είναι απλώς ένα εξάρτημα, έστω σημαντικό: είναι το ίδιο το νευρικό σύστημα της σύγχρονης ισχύος. Χωρίς αυτά, δεν υπάρχει τεχνητή νοημοσύνη, δεν υπάρχουν συστήματα ραντάρ ακριβείας, δεν υπάρχουν δίκτυα 5G ή υποδομές cloud που να αντέχουν την εκρηκτική ζήτηση για δεδομένα. Είναι ο λόγος που οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετωπίζουν την παραγωγή των chips ως θέμα εθνικής ασφάλειας, και όχι απλώς ως οικονομικό δείκτη. Η Ταϊβάν, εξαιτίας της TSMC, έχει γίνει μια «τεχνολογική Ιερουσαλήμ» που δεν μπορεί να πέσει. Όχι μόνο γιατί παράγει τα καλύτερα chips του κόσμου, αλλά γιατί χωρίς αυτήν η αμερικανική και ευρωπαϊκή οικονομία θα έμεναν κυριολεκτικά χωρίς εγκέφαλο.
Αν ένα εργοστάσιο της TSMC στη Χσιντσού ή στο Ταϊνάν σταματούσε να λειτουργεί, το αποτέλεσμα θα ήταν παγκόσμιο σοκ. Από τις παραγωγές iPhone μέχρι τις κάρτες γραφικών της Nvidia και τους επεξεργαστές της AMD, η αλυσίδα εφοδιασμού θα πάγωνε μέσα σε λίγες εβδομάδες. Το 2021, μια μικρή διακοπή στη γραμμή παραγωγής της TSMC λόγω σεισμού προκάλεσε πτώση στην αγορά smartphones αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Γι’ αυτό και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν κάνει σαφές ότι η Ταϊβάν αποτελεί κόκκινη γραμμή. Δεν είναι μόνο ζήτημα δημοκρατίας απέναντι σε αυταρχισμό, αλλά επιβίωσης της τεχνολογικής τους υπεροχής. Η Ουάσιγκτον γνωρίζει πως αν η Κίνα αποκτούσε τον πλήρη έλεγχο των υποδομών της TSMC, θα αποκτούσε αυτόματα και ένα ανυπέρβλητο στρατηγικό πλεονέκτημα. Οι κυρώσεις κατά του Πεκίνου, που απαγορεύουν την εξαγωγή εξοπλισμού EUV και λογισμικού σχεδίασης προηγμένων chips, είναι ακριβώς μέρος αυτής της πολιτικής: να κρατήσουν την Κίνα μακριά από την κρίσιμη τεχνογνωσία του πυριτίου. Από την πλευρά της, η Ταϊβάν προσπαθεί να εκμεταλλευθεί τη μοναδική της θέση. Η κυβέρνηση στη Ταϊπέι αποκαλεί συχνά τη βιομηχανία chips «ασπίδα της Ταϊβάν» («Silicon Shield»). Είναι η ιδέα ότι όσο ο υπόλοιπος κόσμος εξαρτάται από τα ταϊβανέζικα chips, τόσο πιο ασφαλής είναι η χώρα από μια ενδεχόμενη εισβολή. Δεν είναι τυχαίο ότι ο διευθύνων σύμβουλος της TSMC, Σι Ουέι, έχει πει δημοσίως πως «αν οι γραμμές παραγωγής της TSMC σταματήσουν, ο κόσμος θα επιστρέψει δεκαετίες πίσω».
Οι ΗΠΑ, βεβαίως, προσπαθούν να περιορίσουν αυτήν την εξάρτηση, χρηματοδοτώντας εργοστάσια στην Αριζόνα, στην Ουγγαρία και στην Ιαπωνία, σε συνεργασία με την ίδια την TSMC και άλλες εταιρείες. Όμως η μετάβαση είναι αργή και δαπανηρή. Τα νέα εργοστάσια δεν θα μπορέσουν να λειτουργήσουν πλήρως πριν από τα τέλη της δεκαετίας, και ακόμη κι αν λειτουργήσουν, το επίπεδο απόδοσης των γραμμών στην Ταϊβάν δύσκολα θα αντιγραφεί.
Ο κόσμος των chips είναι αόρατος για τον περισσότερο κόσμο, μα απόλυτα ορατός για τις μεγάλες δυνάμεις. Είναι ένας κόσμος όπου μετράει όχι ποιος έχει περισσότερους στρατιώτες, αλλά ποιος μπορεί να χωρέσει περισσότερα τρανζίστορ σε ένα τετραγωνικό χιλιοστό. Στην κορυφή αυτού του κόσμου βρίσκονται δύο εταιρείες και δύο χώρες, η Νότια Κορέα και η Ταϊβάν, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να προσπαθούν να κρατήσουν την ισορροπία και την Κίνα να προσπαθεί να την ανατρέψει. Το μόνο σίγουρο είναι ότι όσο το πυρίτιο παραμένει πιο πολύτιμο κι από πετρέλαιο, κανείς δεν θα αφήσει αυτές τις δύο εταιρείες εκτός πεδίου μάχης.
Eξωτερική φωτογραφία: Getty Images / Ideal Image