Η μαστίχα Χίου δεν είναι μόνο παράδοση, αλλά μια οργανωμένη δεύτερη οικονομία που συνδυάζει αγροτικό εισόδημα, συλλογική παραγωγή και διεθνή ζήτηση, στηρίζοντας οικογένειες στο νησί.
Στη Χίο, υπάρχουν επαγγέλματα που δεν ξεκινούν με μια σύμβαση, αλλά με οικογενειακές ιστορίες, καλοκαίρια στο χωριό και χέρια λερωμένα με χώμα. Η μαστίχα είναι ένα από αυτά και για τον Ελπιδοφόρο Αγόρη, αστυνομικό στο Αστυνομικό Τμήμα Χίου και πρόεδρο των Αστυνομικών Υπαλλήλων του νησιού, δεν αποτελεί απλώς μια συμπληρωματική δραστηριότητα ή ένα δεύτερο εισόδημα. Είναι ένας παράλληλος βίος, ένας ρυθμός που συνεχίζει να χτυπά έξω από τη στολή, μέσα στα μαστιχοχώρια της νότιας Χίου.
Από το 2009, όταν επέστρεψε οριστικά στον τόπο καταγωγής του, τη Μέσα Διδύμα, η μαστίχα ξαναμπήκε στο κέντρο της καθημερινότητάς του. Είχε προηγηθεί μια διαδρομή 25 ετών στην Ελληνική Αστυνομία. Δύο χρόνια στην Αστυνομική Ακαδημία Κομοτηνής, έξι χρόνια στην Άμεση Δράση Αττικής, εμπειρίες έντονες, αστικές, μακριά από τους σκίνους. Κι όμως, η επιστροφή στη Χίο δεν ήταν μια απλή γεωγραφική μετακίνηση. Ήταν μια επιστροφή σε κάτι που υπήρχε από πάντα.
Η μαστίχα ως οικογενειακή συνέχεια
«Από πολύ μικρή ηλικία θυμάμαι τον εαυτό μου να πηγαίνω μαζί με την οικογένειά μου στους σκίνους», λέει. Οι σκίνοι, όπως αποκαλούνται τα μαστιχόδεντρα στη Χίο, δεν είναι απλώς φυτά. Είναι σημεία αναφοράς. Καλοκαίρι στο χωριό σήμαινε, σχεδόν αυτονόητα, δουλειά στη μαστίχα. Χειμώνας και άνοιξη είχαν τον δικό τους ρόλο, λίπανση, κλάδεμα, σκάψιμο. Μια προετοιμασία που δεν φαίνεται στον τελικό καταναλωτή, αλλά καθορίζει τα πάντα. Η καλλιέργεια της μαστίχας περνά από γενιά σε γενιά όχι ως επιλογή, αλλά ως ευθύνη. Υπάρχει ένα άγραφο χρέος, να προστατεύσεις αυτό που σου παραδόθηκε, να συντηρήσεις τα χωράφια του πατέρα και του παππού σου, να μη διακόψεις την αλυσίδα. Κι ας σημαίνει αυτό σωματική κόπωση, ατελείωτες ώρες στο χωράφι, εργασία που δεν συγχωρεί αμέλειες.
Το καλοκαίρι που «τρέχει» το μαστίχι
Η πιο απαιτητική περίοδος είναι το καλοκαίρι. Τότε που, όπως λένε οι μαστιχοπαραγωγοί, «τρέχει το μαστίχι». Το κέντημα -οι μικρές πληγές που ανοίγονται στον σκίνο για να στάξει το πολύτιμο δάκρυ- πρέπει να γίνει μέσα σε αυστηρά χρονικά όρια. Μέχρι τις αρχές Σεπτεμβρίου, το κέντημα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί, ώστε το μαστίχι να προλάβει να στεγνώσει, να πήξει, να γίνει συλλέξιμο.
Είναι ένας αγώνας δρόμου με τον χρόνο, τον καιρό και -πολλές φορές- την τύχη. Ακόμη και σήμερα, οι παλιοί κανόνες δεν έχουν χαθεί. Το φεγγάρι, για παράδειγμα, παραμένει σημείο αναφοράς. «Στη γέμιση του φεγγαριού οι σκίνοι είναι πιο μαλακοί και πιο παραγωγικοί», έλεγαν οι παλιοί. Και πολλοί συνεχίζουν να το πιστεύουν, όχι από δεισιδαιμονία, αλλά από εμπειρία.
Από το χωράφι στην αποθήκη
Όταν η μαστίχα συλλεχθεί από το χωράφι, ξεκινά μια δεύτερη, εξίσου απαιτητική φάση. Η διαλογή. Χοντρή, ψιλή, διαφορετικές κατηγορίες. Τα σύγχρονα μηχανήματα βοηθούν στο κοσκίνισμα, στον διαχωρισμό από πέτρες, φύλλα, χώματα. Η μαστίχα πλένεται, καθαρίζεται, μέχρι να μείνει μόνο το καθαρό προϊόν. Και μετά έρχεται το πιο λεπτό στάδιο, το πάστρεμα. Παραδοσιακά, στα μαστιχοχώρια, αυτή είναι δουλειά των γυναικών. Ώρες ατελείωτες πάνω από ειδικά τραπέζια, με μικρά μαχαιράκια, κομμάτι-κομμάτι. Μια εργασία αργή, σχολαστική, που καθορίζει την ποιότητα. Εκεί δεν χωρούν βιασύνες, εκεί η μαστίχα κρίνεται.
Παράδοση και τεχνολογία
Η ζωή του μαστιχοπαραγωγού έχει αλλάξει. Τα σύγχρονα εργαλεία και μηχανήματα έχουν μπει δυναμικά στην καθημερινότητα, διευκολύνοντας πολλές εργασίες. Κάποτε, το καθάρισμα των ξερών χόρτων κάτω από το «τραπέζι» του σκίνου -το έδαφος με το ασπρόχωμα όπου πέφτει το μαστίχι- γινόταν με το χέρι, με το ξύστρι ή την άμια, εργαλεία με ξύλινη λαβή. Σήμερα, τα βενζινοκίνητα χορτοκοπτικά έχουν αντικαταστήσει αυτή την επίπονη διαδικασία. Παρά τον εκσυγχρονισμό, όμως, η ουσία παραμένει ίδια. Η μαστίχα δεν είναι βιομηχανικό προϊόν. Δεν παράγεται κατά παραγγελία. Εξαρτάται από το μικροκλίμα, τη μορφολογία του εδάφους, την εμπειρία του παραγωγού. Και από μια σειρά παραγόντων που, ακόμη και σήμερα, μοιάζουν ανεξήγητοι.
Ένα προϊόν μοναδικό στον κόσμο
Η στιγμή της παράδοσης της εσοδείας στον συνεταιρισμό της Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου είναι για τον Ελπιδοφόρο Αγόρη η πιο δικαιωτική. Μετά από μήνες κόπου, ένα προϊόν μοναδικό στον κόσμο αλλάζει χέρια. Ένα προϊόν που ευδοκιμεί μόνο στο νότιο τμήμα της Χίου και που ταξιδεύει πια παντού, σε αραβικές και αφρικανικές χώρες, αλλά και στις πιο προηγμένες αγορές, από παραδοσιακά ποτά μέχρι φαρμακευτικές εφαρμογές. Η Ένωση έχει κάνει σημαντικά βήματα προόδου. Η ζήτηση είναι σταθερή και αυξανόμενη, οι αγοραστές διεθνείς, οι διαδικασίες παραλαβής και καθαρισμού εκσυγχρονισμένες. Η μαστίχα έχει μετατραπεί σε παγκόσμιο brand, χωρίς να χάσει την ταυτότητά της.
Οι σκιές πίσω από την επιτυχία
Κι όμως, η εικόνα δεν είναι ειδυλλιακή. Οι κίνδυνοι παραμένουν. Πυρκαγιές, όπως εκείνες του καλοκαιριού του 2025, ή έντονες βροχοπτώσεις στην καρδιά του καλοκαιριού, μπορούν να καταστρέψουν ολοκληρωτικά μια σοδειά. Και τότε, οι αποζημιώσεις συχνά δεν επαρκούν. Ο κόπος, ο χρόνος, τα έξοδα έχουν ήδη γίνει. Το μαστίχι μπορεί να χαθεί κάτω από το δέντρο, χωρίς επιστροφή. Είναι ένα σημείο όπου, όπως τονίζει, χρειάζεται μεγαλύτερη στήριξη και ουσιαστική προστασία του προϊόντος και των ανθρώπων του. Γιατί η μαστίχα δεν είναι απλώς εξαγώγιμο αγαθό. Είναι ζωντανό κομμάτι του τόπου.
Τουρισμός, πολιτισμός, θαυμασμός
Τα τελευταία χρόνια, η αναγνωρισιμότητα της μαστίχας έχει εκτοξευθεί και μέσα από τον τουρισμό. Το Μουσείο Μαστίχας έχει γίνει σταθερός προορισμός για χιλιάδες επισκέπτες από όλο τον κόσμο. Το καλοκαίρι, στους δρόμους των μαστιχοχωριών, οι τουρίστες σταματούν έκπληκτοι μπροστά στα στολισμένα άσπρα τραπέζια των σκίνων. Το μαστίχι λαμπυρίζει στον ήλιο. «Διαμαντάκια», τα αποκαλούν και σχεδόν όλοι θέλουν να δοκιμάσουν ένα δάκρυ κατευθείαν από το δέντρο. Εκεί, η μαστίχα παύει να είναι προϊόν και γίνεται εμπειρία.
Το μέλλον φέρνει νέες προκλήσεις και νέες ελπίδες. Με την αρωγή της Ένωσης, υπάρχουν σκέψεις για την ανάπτυξη μηχανημάτων που θα διευκολύνουν ακόμη περισσότερο τον καθαρισμό της μαστίχας, απευθείας μετά τη συγκομιδή. Ένα βήμα που θα μπορούσε να αλλάξει ριζικά μια από τις πιο χρονοβόρες και απαιτητικές φάσεις της παραγωγής. Πάνω απ’ όλα, όμως, παραμένει το μέγιστο ζητούμενο, η διασφάλιση της μοναδικότητας. Η προστασία ενός προϊόντος που ευδοκιμεί μόνο εκεί, σε αυτό το κομμάτι της Χίου, χάρη σε ένα σπάνιο μείγμα φύσης, παράδοσης και ανθρώπινης επιμονής. Μαζί με τη ναυτοσύνη, η μαστίχα είναι το σήμα κατατεθέν του νησιού. Και για ανθρώπους όπως ο Ελπιδοφόρος Αγόρης, είναι κάτι περισσότερο. Είναι μια δεύτερη ταυτότητα, ένα επάγγελμα που δεν εγκαταλείπεται όταν τελειώνει το ωράριο.
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image