Από τον Jamsetji μέχρι τον Ratan, τρεις γενιές που μετέτρεψαν την επιχειρηματική φιλοδοξία σε κοινωνικό όραμα.
“Σε μια ελεύθερη οικονομία, η κοινότητα δεν είναι απλώς ακόμη ένας μέτοχος της επιχείρησης. Στην πραγματικότητα είναι ο ίδιος ο σκοπός της ύπαρξής της”. Σε αυτές τις δύο προτάσεις του Jamsetji Nusserwanji Tata, ήδη από τη δεκαετία του 1880, κρύβεται το μυστικό της επιτυχίας ενός επιχειρηματικού ομίλου που έβαλε τη σφραγίδα του στην αχανή Ινδία και συνεχίζει να ανοίγει δρόμους. Σήμερα το σύμβολο της Tata είναι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα όχι μόνο στην Ασία, αλλά και τον κόσμο ολόκληρο. Για τον ιδρυτή της εταιρείας, όμως, αυτό που τον ακολουθεί δεν είναι η οικονομική επιτυχία, αλλά κάτι μεγαλύτερο: Το ότι συνέδεσε την ευημερία της εταιρείας του αλλά και την προσωπική του με τους εργαζόμενούς του και γενικά με ολόκληρη την κοινότητα.
Η πιο «αγαπητή» εταιρεία στην Ινδία
Aπό τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι σήμερα η Tata έδωσε σχήμα στη βιομηχανική ανάπτυξη, στη διαμόρφωση μιας εθνικής οικονομίας και στην εικόνα της Ινδίας στον κόσμο. Από τη χαλυβουργία και την ενέργεια, ως την αυτοκινητοβιομηχανία και τις τηλεπικοινωνίες, το όνομα Tata ταυτίστηκε με την ιδέα της προόδου ολόκληρης της χώρας.
Ο Jamsetji Nusserwanji Tata οραματιζόταν μια Ινδία βιομηχανικά αυτάρκη, ικανή να ανταγωνιστεί τη Βρετανική Αυτοκρατορία όχι μόνο με πρώτες ύλες αλλά και με βιομηχανικά προϊόντα. Δεν ήταν εύκολο εγχείρημα σε μια αποικιακή οικονομία δομημένη ώστε να εξυπηρετεί το Λονδίνο. Κι όμως, το 1907 γεννήθηκε η Tata Steel στο Τζαμσεντπούρ, σε μια περιοχή που σύντομα θα γινόταν σύμβολο ινδικής βιομηχανικής υπερηφάνειας.
Η χαλυβουργία αποτέλεσε σημείο αναφοράς για την ινδική κοινωνία. Ολόκληρη η Τζαμσεντπούρ οικοδομήθηκε γύρω από το εργοστάσιο, με σχολεία, νοσοκομεία και υποδομές που για την εποχή έμοιαζαν πρωτοποριακές. Οι εργάτες της Tata Steel απολάμβαναν συνθήκες πολύ καλύτερες από τον μέσο Ινδό εργάτη και αυτό δημιούργησε μια ιδιαίτερη κουλτούρα εταιρικής πρόνοιας. Ήταν από τις πρώτες μεγάλες εταιρείες στην υφήλιο που ανέπτυξαν τμήμα Human Resources. Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και σήμερα η Tata αναγνωρίζεται για την κοινωνική της ευαισθησία, καθώς μεγάλο μέρος των κερδών της επιστρέφει σε κοινωφελή ιδρύματα.
Ο J.R.D. Tata (τον αποκαλούσαν με τα αρχικά του, καθώς το πλήρες όνομά του ήταν Jehangir Ratanji Dadabhoy), υπήρξε ένας από τους πιο εμβληματικούς απογόνους, που μπόλιασε την εταιρεία με μια διεθνή κουλτούρα. Το 1932 ίδρυσε την Tata Airlines, που αργότερα έγινε η εθνική αεροπορική εταιρεία Air India. Ήταν μια στιγμή-ορόσημο, η οποία έδειχνε πως η Ινδία μπορούσε να δημιουργεί τεχνολογίες και υπηρεσίες σε επίπεδο διεθνές, πολύ πριν ακόμη η χώρα αποκτήσει την ανεξαρτησία της από τη Βρετανία.
Ήταν ένας κοσμοπολίτης, μεγαλωμένος στο Παρίσι, με άψογα αγγλικά και γαλλικά, αλλά και ο πρώτος Ινδός που απέκτησε δίπλωμα πιλότου αεροσκάφους. Ήταν, όμως, κι εκείνος που επέβαλε νέες εργασιακές πρακτικές: το 1956 εισήγαγε την ιδέα της συμμετοχής των εργαζομένων στα κέρδη, πολύ πριν από αντίστοιχα μέτρα στη Δύση. Υπό τη διοίκησή του, ο όμιλος επεκτάθηκε από 14 σε πάνω από 100 εταιρείες, καλύπτοντας από τα χημικά έως την ενέργεια.
Οι Tata είναι αγαπητοί και για έναν ακόμα λόγο. Όταν μετά την ανεξαρτησία του 1947 η χώρα στράφηκε προς ένα οικονομικό μοντέλο σοσιαλιστικού προγραμματισμού, που έθετε περιορισμούς, δεν έφυγαν, όπως έκαναν πολλοί άλλοι Ινδοί επιχειρηματίες. Προτίμησαν να διατηρήσουν μια ιδιόμορφη ισορροπία: παρέμειναν κοντά στο κράτος, αλλά κράτησαν και την ιδιωτική τους πρωτοβουλία ζωντανή. Η επιρροή τους, βέβαια, ήταν τέτοια που οι αποφάσεις τους επηρέαζαν όχι μόνο την οικονομία αλλά και την ίδια την πολιτική σταθερότητα.
Στα τέλη του 20ού αιώνα, όταν η Ινδία άνοιξε την οικονομία της και μπήκε σε τροχιά παγκοσμιοποίησης, οι Tata βρέθηκαν ξανά στην πρώτη γραμμή. Ο Ratan Tata, επικεφαλής του ομίλου από το 1991 έως το 2012, κατέστησε το όνομα της οικογένειας διεθνώς αναγνωρίσιμο. Οι εξαγορές-μαμούθ, όπως της Tetley Tea στη Βρετανία, της χαλυβουργίας Corus στην Ευρώπη και της Jaguar Land Rover το 2008, έδειξαν ότι μια ινδική εταιρεία μπορούσε όχι μόνο να σταθεί, αλλά να κυριαρχήσει σε παραδοσιακά δυτικές αγορές. Ήταν μια κίνηση γεμάτη συμβολισμό: η χώρα που άλλοτε αποτελούσε αποικία, τώρα αγόραζε τα πιο εμβληματικά βρετανικά brands.
Η αυτοκινητοβιομηχανία έγινε ίσως το πιο αναγνωρίσιμο πρόσωπο της Tata στον 21ο αιώνα. Το λανσάρισμα του Tata Nano το 2008 ως «το φθηνότερο αυτοκίνητο στον κόσμο», έδειξε την πρόθεση να προσφερθεί προσιτή τεχνολογία σε εκατομμύρια Ινδούς που ονειρεύονταν να αποκτήσουν αυτοκίνητο. Το μοντέλο Nano είχε τεχνικές και εμπορικές δυσκολίες και τελικά αποσύρθηκε. Έμεινε, όμως, στην επιχειρηματική ιστορία της χώρας ως μια «κοινωνική» απόπειρα εκμηχάνισης. Ταυτόχρονα, όμως, η επιτυχία της Jaguar Land Rover υπό ινδική ιδιοκτησία απέδειξε ότι η Tata μπορούσε να διαχειριστεί με επιτυχία brands υψηλής πολυτέλειας.
Η κληρονομιά της Tata
Πάνω από το 60% των μετοχών του ομίλου ανήκουν σε φιλανθρωπικά ιδρύματα, τα οποία επενδύουν σε παιδεία, υγεία και κοινωνικές δράσεις. Το Indian Institute of Science, ένα από τα κορυφαία ερευνητικά κέντρα της χώρας, δημιουργήθηκε με δωρεά των Tata. Σε μια χώρα με τεράστιες κοινωνικές ανισότητες, αυτός ο συνδυασμός επιχειρηματικότητας και φιλανθρωπίας έδωσε στο όνομα Tata έναν χαρακτήρα πολύ διαφορετικό από τις εικόνες άλλων Ινδών δισεκατομμυριούχων.
Σήμερα, η Tata Group αποτελεί κολοσσό με πάνω από 100 εταιρείες σε δεκάδες κλάδους, δραστηριότητα σε 150 χώρες και τζίρο που ξεπερνά τα 150 δισεκ. δολάρια. Από τα έξυπνα ηλεκτρικά οχήματα και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, μέχρι την πληροφορική μέσω της Tata Consultancy Services, ενός από τους μεγαλύτερους παρόχους τεχνολογικών υπηρεσιών στον κόσμο.
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image