Είναι οι πόλεις μας φιλικές για τους πεζούς; Ή κάποιοι εξαιρούνται από το δικαίωμα να κινηθούν ελεύθερα; Για ορισμένους, η ίδια πόλη αποδεικνύεται ούτε “έξυπνη”, ούτε “πράσινη”, αλλά απλώς αδιάφορη.
Η πόλη δεν είναι μόνο τοπίο και αρχιτεκτονική. Είναι ο ρυθμός των ανθρώπων της, οι διαδρομές τους, οι μικρές καθημερινές κινήσεις που φτιάχνουν τη συλλογική εμπειρία. Στην Αθήνα, το περπάτημα στον δρόμο δεν είναι πάντα απλή υπόθεση. Πεζοδρόμια στενά ή σπασμένα, αυτοκίνητα που καταλαμβάνουν χώρους που δεν θα έπρεπε, ράμπες που δεν οδηγούν πουθενά -η πραγματικότητα για τους πεζούς και κυρίως για τα άτομα με αναπηρία, τους ηλικιωμένους ή τους γονείς με καροτσάκια συχνά δοκιμάζει την υπομονή και την αξιοπρέπεια.
Έρευνες έχουν καταδείξει ότι η μέση ελεύθερη ταχύτητα των πεζών στην Αθήνα μειώνεται κατά 35% σε πραγματικές συνθήκες. Από αυτή τη μείωση, το 23% οφείλεται στη μορφή του οδικού δικτύου και το 12% στα εμπόδια της κυκλοφορίας. Ακόμη και η διαφορά ανάμεσα σε ένα στενό και ένα φαρδύ πεζοδρόμιο αποτυπώνεται αριθμητικά: η ταχύτητα του πεζού πέφτει από 5,35 χλμ./ώρα στα 4,9 χλμ./ώρα -περίπου 9% πιο αργά. Επιπλέον στοιχεία που απεικονίζουν την εμπειρία του πεζού σε μια μεγαλούπολη είναι για παράδειγμα: η προσβασιμότητα σε χώρους πρασίνου, οι δείκτες οδικής και προσωπικής ασφάλειας, η άνεση στην μετακίνηση που αξιολογεί τις οδικές υποδομές καθώς και η γενικότερη ευχαρίστηση που προκύπτει από μια βόλτα στους δρόμους της πόλης. Στις έρευνες, η Αθήνα δεν συγκαταλέγεται στις πιο φιλικές ευρωπαϊκές πόλεις· μάλλον το αντίθετο.
Σε πολύ κακή κατάσταση το 57% των πεζοδρομίων
Σε μια πόλη όπου οι κάτοικοι του κέντρου τείνουν να κινούνται πολύ περισσότερο με τα πόδια σε σχέση με άλλες περιοχές της, η αστική υποδομή είναι πολύ κάτω από το επίπεδο που απαιτείται. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τα πεζοδρόμια, η μελέτη Walkable Athens, που πραγματοποιήθηκε με τη συνδρομή δεκάδων ερευνητών και φοιτητών της Μονάδας Βιώσιμης Κινητικότητας του ΕΜΠ, κατέδειξε μεταξύ άλλων: το 40% των πεζοδρομίων της Αθήνας είναι λιγότερο από ένα μέτρο πλάτος, το 5% των δρόμων δεν έχει καθόλου πεζοδρόμια, ενώ το 57% βρίσκεται σε πολύ κακή κατάσταση. Στις προτάσεις της, η μελέτη που έχει παραδοθεί στον Δήμο Αθηναίων, εισηγείται: επιδιόρθωση των πεζοδρομίων, «slow streets» σε ακτίνα 250 μέτρων γύρω από όλα τα σχολεία, αύξηση κατά 50% του αριθμού των μονόδρομων χωρίς στάθμευση και διπλασιασμό των δρόμων με όριο ταχύτητας τα 30 χλμ/ώρα.
Η προσβασιμότητα και το Λευκό Μπαστούνι
Με αφορμή τη διεθνή ημέρα Λευκού Μπαστουνιού σήμερα, 15 Οκτωβρίου -ημέρα ευαισθητοποίησης σχετικά με τη σημασία του λευκού μπαστουνιού ως σύμβολο αυτονομίας και ανεξαρτησίας για τα άτομα με οπτική αναπηρία, μιλήσαμε με τον πρόεδρο της Εθνικής Συνομοσπονδίας ΑμεΑ, Γιάννη Βαρδακαστάνη, για τα επιπλέον προβλήματα που αντιμετωπίζουν στο ζήτημα της κυκλοφορίας στην πρωτεύουσα τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Μας εξηγεί ότι η προσβασιμότητα δεν είναι απλώς μια τεχνική παράμετρος του πολεοδομικού σχεδιασμού, αλλά μια αλυσίδα δικαιωμάτων και ευκαιριών που πρέπει να παραμένει αδιάσπαστη. Κάθε εμπόδιο -μια κακοτοποθετημένη ράμπα, ένα παράνομα σταθμευμένο όχημα, ένα στενό πεζοδρόμιο- είναι ένας σπασμένος κρίκος.
Οι οάσεις και η έρημος της προσβασιμότητας
«Στο αναπηρικό κίνημα έχουμε εισάγει την έννοια της «αλυσίδας προσβασιμότητας» καθώς και των «οάσεων προσβασιμότητας». Έχουμε κατοικίες, καταστήματα, μέσα μαζικής μεταφοράς, πεζοδρόμια που μπορεί να είναι προσβάσιμα ή να μην είναι. Η αλυσίδα δημιουργείται όταν ένας κρίκος κουμπώνει αδιάσπαστα με τον επόμενο, όταν δηλαδή μπορεί κάποιος να κυκλοφορήσει από σημείο Α στο σημείο Β και από εκεί στο Γ χωρίς εμπόδια. Δεν αρκεί να είναι προσβάσιμα το μετρό και ο αρχαιολογικός χώρος: εάν τα πεζοδρόμια και οι δρόμοι ανάμεσά τους έχουν εμπόδια, το άτομο με αναπηρία ή με μειωμένη κινητικότητα και πάλι δεν μπορεί να προσεγγίσει. «Όαση προσβασιμότητας» θα χαρακτηρίσουμε για παράδειγμα ένα πάρκο με ελεύθερες ράμπες εισόδου εξόδου, προσβάσιμο καφέ, προσβάσιμες τουαλέτες. Το ζήτημα είναι πώς θα φτάσει κάποιος ή κάποια εκεί, στην «έρημο» της προσβασιμότητας που έχει δημιουργηθεί», μας λέει ο κ. Βαρδακαστάνης.
Τα έργα που γίνονται σε διάφορες γειτονιές ή ακόμη και στο κέντρο της Αθήνας από διαφορετικές υπηρεσίες μετατρέπουν σε Γολγοθά τη διαδρομή για ένα άτομο με αναπηρία. «Ακόμη και η πλέον προσβάσιμη περιοχή μπορεί να αλλάξει χαρακτήρα με ένα έργο που θα γίνει χωρίς προειδοποίηση και σωστές σημάνσεις, από άτομα ή στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης που θα καταστρατηγήσουν το δημόσιο χώρο με παράνομα τραπεζοκαθίσματα, παράνομη στάθμευση ή με ένα προεκλογικό περίπτερο σε λάθος σημείο. Ο δημόσιος χώρος δεν είναι κάτι «στατικό» έτσι και αλλιώς αλλά κάτι που αλλάζει συνεχώς ανάλογα με τη χρήση που του κάνουμε» επισημαίνει.
Χανιά και Κομοτηνή οι βραβευμένες πόλεις από την ΕΕ
Ο κ. Βαρδακαστάνης τονίζει ότι οι έρευνες που δημοσιεύονται κατά καιρούς δεν είναι απολύτως αξιόπιστες και ολοκληρωμένες, καθώς σε αυτές δεν λαμβάνεται υπόψη η εμπειρία των ΑμεΑ. Από την άλλη πλευρά, τα Access City Awards που δίνει κάθε χρόνο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε πόλεις που τηρούν συγκεκριμένες προδιαγραφές, έχουν αναδείξει τα Χανιά και την Κομοτηνή ως παραδείγματα πόλεων. «Δεν είναι τυχαίο που και στις δύο αυτές πόλεις υπάρχει στενή συνεργασία του τοπικού αναπηρικού κινήματος με την Τοπική Αυτοδιοίκηση» αναφέρει.
Ανθρώπινο δικαίωμα αλλά και οικονομικό στοίχημα
Η προσβασιμότητα δεν είναι μόνο κοινωνικό αίτημα -είναι και οικονομικό στοίχημα. Οι πόλεις που επενδύουν στην ολιστική προσβασιμότητα προσελκύουν τουρισμό, ενισχύουν την τοπική αγορά, μειώνουν το κόστος υγείας και αυξάνουν τη συμμετοχή των πολιτών στην οικονομική δραστηριότητα. «Για το αναπηρικό κίνημα ζητούμενο και διεκδίκηση είναι να αντιμετωπιστεί η προσβασιμότητα ως ένα συγκριτικό πλεονέκτημα, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, επιχειρηματικό, ικανοποιώντας πρωτίστως ένα ανθρώπινο δικαίωμα. Σε αυτούς τους καιρούς των πολιτικών αφηγήσεων κατά της ποικιλομορφίας, κατά της ισότητας, κατά της συμπερίληψης και κατά της προσβασιμότητας, σε αυτούς τους καιρούς της απορρύθμισης που μεταμφιέζεται ως απλούστευση, τα προσβάσιμα περιβάλλοντα πρέπει να νοούνται ως μια επιτυχία για την κοινωνία στο σύνολό της, διότι όλοι ανεξαιρέτως επωφελούνται» καταλήγει ο κ. Βαρδακαστάνης.
EΞωτερική φωτογραφία: Getty Images / Ideal Image