Η Ελένη Τσιγαρίδα και οι Etsi Architects επέλεξαν ως βάση τους τη Μάνη, μεταφέροντας την αρχιτεκτονική πρακτική εκτός Αθήνας και δουλεύοντας με σεβασμό στον τόπο και το τοπίο.
Η Καρδαμύλη δεν είναι απλώς ένας τόπος εγκατάστασης για την Ελένη Τσιγαρίδα και τους Etsi Architects. Είναι το τοπίο μέσα στο οποίο διαμορφώθηκε μια ολόκληρη αρχιτεκτονική στάση ζωής. Ένα γραφείο που, επιλέγοντας συνειδητά να απομακρυνθεί από τα μεγάλα αστικά κέντρα, κατάφερε να μετατρέψει τη γεωγραφική περιφέρεια σε δημιουργικό πλεονέκτημα και να γράψει τη δική του πορεία στη σύγχρονη ελληνική αρχιτεκτονική.
Η πρώτη σύνδεση με τη Μάνη
Η σχέση της κ. Τσιγαρίδα με τη Μάνη ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1990, όταν η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στην περιοχή. Εκείνη την περίοδο, η Καρδαμύλη προσέλκυε ανθρώπους από το εξωτερικό που γοητεύονταν από την αυστηρότητα του τοπίου και την αυθεντικότητα του τόπου, ανάμεσά τους και ο Βρετανός συγγραφέας και φιλέλληνας Sir Patrick Leigh Fermor, ο οποίος έζησε για χρόνια στην περιοχή και συνέδεσε το όνομά του με τη σύγχρονη πνευματική της ιστορία. Για την ίδια την κ. Τσιγαρίδα, η Μάνη αρχικά ήταν ένας τόπος επιστροφής και οικογενειακών επισκέψεων.
Το 2004, μαζί με τον Σκωτσέζο συνεργάτη της Jamie Anderson, εργάζονταν στην Αθήνα υπό την επωνυμία Aiolou Architects, από το όνομα της οδού Αιόλου όπου στεγαζόταν το γραφείο τους. Λίγα χρόνια αργότερα, το 2009, η Ελένη Τσιγαρίδα εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Καρδαμύλη. Σε μια περίοδο όπου η κατασκευαστική δραστηριότητα στην Αθήνα είχε σχεδόν παγώσει, λόγω της οικονομικής κρίσης, η μετακίνηση αυτή ξεκίνησε ως επαγγελματική αναγκαιότητα, για να εξελιχθεί σταδιακά σε μια συνειδητή επιλογή ζωής.
Η Μάνη προσέφερε αυτό που η μεγαλούπολη δεν μπορούσε πια να δώσει: χώρο, χρόνο και μια άμεση σχέση με το τοπίο. Εκεί διαμορφώθηκε η αρχιτεκτονική φιλοσοφία των Etsi Architects, με βασικές αρχές τον σεβασμό στον τόπο, το μέτρο και τον άνθρωπο. «Ο τόπος έχει όριο. Αν το ξεπεράσεις, χάνεται η ισορροπία και μετά σπάνια ξανακερδίζεται», λέει χαρακτηριστικά η κ. Τσιγαρίδα, συνοψίζοντας μια στάση που διαπερνά όλο το έργο του γραφείου.
Αρχιτεκτονική με σημείο αναφοράς τον τόπο
Για την ίδια, η παράδοση δεν περιορίζεται στα υλικά ή στη μορφολογία. «Η παράδοση δεν είναι οι πέτρες και τα κεραμίδια, αλλά ο τρόπος που ζούσαν οι άνθρωποι: πώς διαχειρίζονταν τους πόρους, πώς συνυπήρχαν μέσα σε αυστηρά όρια, πώς άφηναν τη φύση, το νερό, τον αέρα, το ανάγλυφο, να καθορίζει τις αποφάσεις τους». Αυτή η αντίληψη μεταφράζεται σε μια αρχιτεκτονική μακριά από εντυπωσιασμούς, με έμφαση στη λειτουργικότητα, την απλότητα και τη βαθιά σύνδεση με το περιβάλλον.
Γύρω από την κ. Τσιγαρίδα συγκροτήθηκε σταδιακά μια πολυσυλλεκτική ομάδα αρχιτεκτόνων και συνεργατών από την Ελλάδα και την Ευρώπη. Η επιλογή της Νότιας Πελοποννήσου δεν λειτούργησε ως περιορισμός, αλλά ως δημιουργικός καταλύτης. Το φυσικό τοπίο της Μάνης έγινε το πεδίο μέσα στο οποίο υλοποιήθηκαν έργα που συνομιλούν με την ιστορία και το παρόν του τόπου.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Inside Out House, στον ελαιώνα της Γονάτσας, μια κατοικία που εξερευνά τα όρια ανάμεσα στον εσωτερικό και τον εξωτερικό χώρο, ενσωματώνοντας το τοπίο στην καθημερινή εμπειρία κατοίκησης. Το έργο αυτό, όπως και η αποκατάσταση του ιστορικού Τελωνείου στην Καρδαμύλη, ενός κτιρίου του 18ου αιώνα στο παλιό λιμάνι, ανέδειξαν τη μεθοδολογία των Etsi Architects: προσεκτικές επεμβάσεις, σεβασμός στην ιστορική μνήμη και διακριτική ένταξη σύγχρονων στοιχείων. Το Τελωνείο, μεταμορφωμένο σε σύγχρονη κατοικία, απέσπασε διεθνή προσοχή, με συμμετοχές σε σημαντικούς αρχιτεκτονικούς θεσμούς και πλατφόρμες.
Στην ίδια λογική εντάσσεται και το Monastery House στον Πύργο Διρού, ένα σπίτι σχεδιασμένο για μια πολυγενεακή οικογένεια, που αντλεί αναφορές από τους μανιάτικους πύργους και τη μοναστηριακή αρχιτεκτονική, χωρίς να εγκλωβίζεται στη μίμηση. Το αποτέλεσμα είναι ένας χώρος που λειτουργεί ταυτόχρονα ως καταφύγιο, σύμβολο και σημείο αναφοράς για τις διαφορετικές γενιές που τον κατοικούν.
Σημαντική είναι και η συμβολή των Etsi Architects στο πρόγραμμα «Αναβίωση της Βαμβακούς», με την υποστήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Στο απομακρυσμένο χωριό της Λακωνίας, το γραφείο συμμετείχε στην αναγέννηση ιστορικών κτισμάτων, μετατρέποντάς τα σε ξενώνες, πολιτιστικούς και δημόσιους χώρους, αποδεικνύοντας πώς η αρχιτεκτονική μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός επανεκκίνησης για έναν τόπο που κινδύνευε να σβήσει.
Η αναγνώριση ήρθε και θεσμικά. Το 2024, οι Etsi Architects διακρίθηκαν στα GRAIL Awards, έναν νεοσύστατο θεσμό για την ελληνική αρχιτεκτονική, το interior design και τον φωτισμό, ενώ έργα τους βρέθηκαν στο επίκεντρο διεθνών αρχιτεκτονικών πλατφορμών και διαγωνισμών. Όπως σημείωσε η ίδια η Τσιγαρίδα, πρόκειται για μια διαδικασία που μοιάζει «αρχαιολογική»: μια προσεκτική, ειλικρινή σύνδεση ανάμεσα στον τόπο, την ομάδα και το τελικό αποτέλεσμα.
Η διαδρομή της Ελένης Τσιγαρίδα και των Etsi Architects λειτουργεί τελικά ως απόδειξη ότι η ελληνική περιφέρεια μπορεί να μετατραπεί σε κέντρο αρχιτεκτονικής αριστείας -όχι μέσα από μεγάλες χειρονομίες, αλλά μέσα από μέτρο, συνέπεια και βαθύ σεβασμό στον τόπο.
Eισαγωγική φωτογραφία: Horizon House
Φωτογραφίες: Etsi Design