Στην εποχή του Διαδικτύου είμαστε ακόρεστοι καταναλωτές ειδήσεων και πληροφοριών. Αφιερώνουμε σε αυτές περίπου 7,5 ώρες την ημέρα, σύμφωνα με τους ειδικούς. Κάποιες από αυτές περιέχουν δόσεις παραπληροφόρησης ή είναι εντελώς ψευδείς. Στη σύγχρονη δημοσιογραφική και πολιτική αργκό, οι ψευδείς ειδήσεις και η «μετα-αλήθεια» μπαίνουν συχνά στην ίδια πρόταση με την προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ, την έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση, την άνοδο της Ακροδεξιάς στη Γαλλία και στη Γερμανία κ.λπ. Πολιτικές, δημοσιογραφικές, ακόμη και οικονομικές καριέρες, όπως είδαμε πρόσφατα με τη φούσκα της Folli Follie, χτίζονται πάνω στο ψέμα, στη διαστρέβλωση, στην παραποίηση της αλήθειας.
Η χώρα μας, για παράδειγμα, συνέχισε να υπογράφει μνημόνια, καθώς την απόκρυψη των στατιστικών στοιχείων για το έλλειμμα το 2009 διαδέχθηκαν τα Ζάππεια και το Πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης. Αν το καλοσκεφτούμε ψύχραιμα, οι στιγμές που κράτησαν την Ελλάδα σχετικά όρθια την τελευταία οκταετία ήταν μάλλον εκλάμψεις συνειδητοποίησης μέσα σε ένα περιβάλλον παραλογισμού, υπερβολών και ψεύδους.
Ωστόσο, η παραπληροφόρηση και η προπαγάνδα δεν είναι νέα φαινόμενα. Ισα-ίσα που μια «μετα-αλήθεια» που αντέχει στον χρόνο μπορεί να γίνει θρησκεία, δόγμα ή ουτοπία. Οπως είχε πει κάποτε ο μετρ της χιτλερικής προπαγάνδας, ο Γκέμπελς, «το ψέμα που λέγεται μια φορά παραμένει ψέμα, ενώ το ψέμα που λέγεται χιλιάδες φορές γίνεται αλήθεια». Οι μεγάλες ουτοπίες του κομμουνισμού και του ναζισμού δεν θα είχαν καμία τύχη αν δεν κινητοποιούσαν εκατομμύρια πιστούς μελλοθάνατους με μηχανισμούς ακραίας προπαγάνδας. Ακόμη και ο φιλελευθερισμός, όπως έχει γράψει κατά καιρούς ο φιλόσοφος Τζον Γκρέι, στηρίζεται στην ουτοπία του Διαφωτισμού και στην ψευδαίσθηση ότι η Ιστορία είναι γραμμική και το ανθρώπινο είδος θα εξελίσσεται όσο κατακτά τη γνώση.
Από μια ανθρωπολογική οπτική, φαίνεται ότι το ανθρώπινο είδος προτιμά την εξουσία από την αλήθεια. «Οι άνθρωποι ζούσαν πάντα μέσα στη μετα-αλήθεια. Η εξουσία μας εξαρτάται από τη δυνατότητά μας να δημιουργούμε και να πιστεύουμε μύθους», έγραψε σε ένα πρόσφατο άρθρο του ο Γιούβαλ Χαράρι, συγγραφέας του δημοφιλούς βιβλίου «Homo Sapiens».
Γιατί τα γράφουμε όλα αυτά; Γιατί βρισκόμαστε ήδη σε μια προεκλογική περίοδο που μας προϊδεάζει για τις ακρότητες που θα ακούσουμε τους επόμενους μήνες. Το ίδιο θα συμβεί και στις ευρωεκλογές, όπου η Μαύρη Διεθνής της Ακροδεξιάς ετοιμάζει τη μεγάλη αντεπίθεση, χωρίς κανέναν οίκτο για την αλήθεια, τη φιλελεύθερη δημοκρατία και τη συνοχή της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Δυστυχώς, το ευρωπαϊκό κατεστημένο και η συστημική διανόηση θεωρούν ότι η ταμπέλα της μετα-αλήθειας και του λαϊκισμού που προσδίδουν στον αντίπαλο αρκεί για να κρατούν το σκήπτρο του ορθού λόγου για να κερδίσουν τον πόλεμο.
Ωστόσο χρειάζονται μεγαλύτερη προσπάθεια, αυτογνωσία και κινητοποίηση από τις προοδευτικές πολιτικές ηγεσίες, τα κόμματα και, κυρίως, τα ΜΜΕ αν θέλουμε να συνεχίσουμε να ζούμε σε κοινωνίες που σέβονται ελευθερίες και δικαιώματα. Δεν είμαστε καταδικασμένοι να δίνουμε μάχες μέσα στο ψέμα. Η σωστή αναλογία, εξάλλου, αλήθειας και μυθολογίας είναι ικανή να κινητοποιήσει εκατομμύρια ανθρώπους για καλό σκοπό. Η Ευρώπη το έχει ανάγκη για να βγει από την επικίνδυνη οικονομική ορθοδοξία που την οδηγεί στα βράχια.
*Ο Παναγιώτης Βλάχος είναι νομικός και σύμβουλος δημόσιας καινοτομίας