Eίναι της μόδας να αναζητά κανείς παραδείγματα χωρών που κατάφεραν να βγουν από κρίσεις χωρίς τις μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές απώλειες που ζει η Ελλάδα. Μελέτες, έρευνες, εκδηλώσεις, όλες σε αφθονία πέριξ του κέντρου της Αθήνας, θέλουν να συγκρίνουν την Ελλάδα με την Πορτογαλία, την Κύπρο, την Εσθονία και τη Φινλανδία και μας προτρέπουν να πράξουμε αναλόγως: να ενισχύσουμε τις εξαγωγές μας, να γίνουμε πρωταθλητές στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση, να αυξήσουμε την ανταγωνιστικότητά μας, να αποκτήσουμε ένα ανοιχτό και συμμετοχικό εκπαιδευτικό σύστημα.
Με έναν τόσο μεγάλο όγκο πληροφορίας και ένα σταθερό κοινό «μεταρρυθμιστών» και δημοσιολογούντων, που ενίοτε συζητά με τους τροϊκανούς και συμμερίζεται αρκετές από τις θέσεις τους, είναι να απορεί κανείς γιατί οι εξαγωγές μας δεν επεκτείνονται, η ηλεκτρονική διακυβέρνηση προστίθεται στην αυξανόμενη γραφειοκρατία και τα σχολεία μας ψάχνουν για πετρέλαιο και χορηγούμενα σχολικά γεύματα μέσα στο καταχείμωνο. Γιατί, με άλλα λόγια, η πολιτική αποτυγχάνει να ενσωματώσει όλους αυτούς τους οδηγούς προκειμένου να μας οδηγήσουν στην ανάπτυξη;
Προφανώς είναι αναγκαίο να γνωρίζουμε τι γίνεται στον κόσμο, να συμμετέχουμε στις διεθνείς εξελίξεις, να παράγουμε σκέψη και προβληματισμό. Αρκεί βέβαια να λαμβάνουμε υπόψη τις αναλογίες ανάμεσα στις χώρες. Αν η Ιστορία είναι το hardware και η κουλτούρα ενός λαού το λειτουργικό σύστημα, τότε οι θεσμοί και οι μεταρρυθμίσεις τους είναι το software. Τελικός κριτής είναι ο χρήστης, δηλαδή ο πολίτης, φορολογούμενος και ψηφοφόρος.
Μελέτες ετών έχουν δείξει ότι η κουλτούρα των Ελλήνων (όπως και άλλων λαών) χαρακτηρίζεται από αποφυγή του ρίσκου, εμπιστοσύνη σε παραδοσιακές αξίες και προσωπικά δίκτυα, βραχυπρόθεσμο σχεδιασμό, ολιστικό τρόπο ανάλυσης, προτίμηση σε κάθετες ιεραρχίες. Πόσα κοινά έχουν άραγε με την Ελλάδα χώρες όπου οι κυβερνήσεις συνεργασίας και η κοινωνική συναίνεση είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση; Χώρες που στηρίχθηκαν σε «εύκολες» πηγές πλούτου ή ήταν εξαρτημένες από τη γεωπολιτική ισχύ των γειτόνων τους; Ή άλλες όπου η λιτότητα είναι τρόπος ζωής και όχι θεραπεία-σοκ;
Αρα το εμφανές δεν είναι πάντα το σωστό. Η κουλτούρα κάθε λαού, το πώς οργανώνεται και επιδιώκει συλλογικούς στόχους είναι βασικό στοιχείο που πρέπει να γνωρίζουν όσοι πουλάνε τεχνογνωσία, αυτοί που την αγοράζουν, αλλά, κυρίως, όσοι θέλουν να συμμετέχουν ενεργά στα κοινά. Αλλωστε, δεν είναι λίγες οι μαρτυρίες διαφόρων ειδικών που εργάστηκαν για μνημονιακές μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα και συνάντησαν ισχυρά εμπόδια στην κουλτούρα των δημοσίων υπαλλήλων, στις κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις, στην απουσία πολιτικού παραδείγματος, στην επινοητικότητα που δείχνουμε καθημερινά ως λαός για να υπερβούμε λογικούς και παράλογους κανόνες. Στο τέλος, αρκετοί από αυτούς παρέδωσαν μελέτες και προτάσεις νόμων γνωρίζοντας ότι δεν θα εφαρμοστούν, ακόμη και αν ψηφίστηκαν.
Καλό είναι λοιπόν να κρατάμε τα μάτια μας ανοιχτά στις «καλές πρακτικές». Ακόμη όμως καλύτερο είναι να γνωρίζουμε ποιοι είμαστε ώστε η πορεία μας προς την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη να βασίζεται σε θεσμούς που μας αφορούν όλους.