Η υγεία είναι ο κατεξοχήν χώρος της ταξικής πάλης, θα μπορούσε να πει κάποιος. Και η Ελλάδα, η καλύτερη απόδειξη για του λόγου το αληθές. Τα διαθέσιμα στοιχεία και οι αναλύσεις αποκαλύπτουν μια ιδιαίτερα ζοφερή πραγματικότητα που δημιουργεί αποκλεισμένους, συντηρεί κλειστά συστήματα, στερεί έσοδα από το Δημόσιο, απομακρύνει δουλειές και μεγαλώνει τις ανισότητες. Μια βόλτα από ένα ιδιωτικό μαιευτήριο ή μια ιδιωτική κλινική θα πείσει και τον πιο κακόπιστο, όπου συμπολίτες από την κατώτερη εισοδηματική κλίμακα διαθέτουν ολόκληρες περιουσίες για να αποφύγουν το Εθνικό Σύστημα Υγείας.
Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι η δημόσια δαπάνη για την υγεία είναι κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο -ακόμη και κάτω από το μνημονιακό 6% του ΑΕΠ-, ενώ η ιδιωτική αγγίζει το 41% της συνολικής δαπάνης, ποσοστό-ρεκόρ στις χώρες του ΟΟΣΑ. Με δυο λόγια, το σύστημα επιβιώνει χάρη στις ιδιωτικές πληρωμές, ενώ μεγαλώνει το ποσοστό των οικογενειών που διαθέτουν πάνω από το 1/5 των εισοδημάτων τους για καρδιοπάθειες, καρκίνο και άλλες ασθένειες. Παρόμοια αποκαρδιωτικά στοιχεία έρχονται από το μέτωπο της παιδικής θνησιμότητας, αλλά και την κόπωση του επαγγελματικού προσωπικού, γιατρών και νοσηλευτών. Μέρα με τη μέρα δημιουργείται μια τάξη φτωχών εξαιτίας του κόστους υγείας, ένα 25% οριακά αποκλεισμένων από «γνωριμίες», που για να εξασφαλίσουν τα νοσήλιά τους αναγκάζονται να περάσουν στη μαύρη οικονομία ή να στερηθούν άλλα βασικά αγαθά.
Για δημόσιες επενδύσεις στην υγεία ούτε λόγος, παρότι το κράτος ξοδεύει πάρα πολλά για τη δημόσια υγεία, αφού είναι η δεύτερη μεγαλύτερη δαπάνη μετά τις συντάξεις. Αλλά ούτε και οι ιδιωτικές τα πάνε καλά, αφού χρειάζονται μελέτες, τμήματα έρευνας και ανάπτυξης και συνεργασία ή συμπληρωματικότητα των πολυεθνικών με τις ελληνικές επιχειρήσεις.
Εχει υπολογιστεί ότι μια κλινική μελέτη μπορεί να δημιουργήσει 13 θέσεις εργασίας και 105.000 ευρώ όφελος για το Δημόσιο από φόρους, εισφορές κλπ. Για να μη μιλήσουμε καν για πρόληψη, τις πολυδιαφημισμένες αλλά ανεπαρκείς ΤΟΜΥ, τα προβλήματα του ΕΟΠΥΥ, την εχθρότητα μεγάλου μέρους του πολιτικού συστήματος για την αποκέντρωση των υπηρεσιών υγείας και πάει λέγοντας. Αλλωστε κανείς δεν θέλει να προβληματιστεί για την ουσία τη υπόθεσης της Novartis και όλη η συζήτηση μονοπωλείται γύρω από τις σκιές πολιτικής διαφθοράς.
Κι όμως, υπάρχει φωτεινό παράδειγμα – και δεν είναι κάποια σκανδιναβική χώρα. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσίευση του Bloomberg που συνδύασε δεδομένα από διάφορους διεθνείς οργανισμούς, οι Ισπανοί μπορούν να περηφανεύονται ότι ζουν στην πιο υγιή χώρα του πλανήτη. Προφανώς η πρωτιά δεν οφείλεται μόνο στην κατανάλωση παέγιας και στο ωραίο κλίμα, όπως δεν θα μπορούσε να οφείλεται στη χωριάτικη και τις ωραίες παραλίες.
Οι ειδικοί αναφέρουν ότι βασικός πυλώνας ενός καλού δημόσιου συστήματος υγείας είναι το υψηλό ΑΕΠ. Το ισπανικό σύστημα υγείας είναι δημόσιο, καθολικό και δωρεάν σε μεγάλο βαθμό, χαρακτηριστικά που σε πρώτη όψη έχει και το ελληνικό. Εχει εστιάσει όμως στη σωστή κατεύθυνση: την πρόληψη. Ετσι μειώθηκαν καρκίνοι και καρδιοπάθειες, που έριχναν διαρκώς τον μέσο όρο ζωής. Αξιοποιήθηκαν νέες τεχνολογίες, η χρηματοδότηση έγινε με δίκαιους όρους, το σύστημα αποκεντρώθηκε, με αιχμή τον οικογενειακό γιατρό.
Ας έχουμε κατά νου ότι οι αλλαγές που θα έρθουν τα επόμενα χρόνια στις μεθόδους πρόληψης, διάγνωσης και θεραπείας μέσω της τεχνολογικής καινοτομίας θα είναι σαρωτικές.
Ενας εξοπλισμένος και καλά ενημερωμένος οικογενειακός γιατρός μπορεί να αποδειχθεί ο πιο δυνατός κρίκος στην αλυσίδα ενός δίκαιου δημόσιου συστήματος υγείας. Η πρωτοβάθμια περίθαλψη και η εξατομικευμένη φροντίδα, σε συνδυασμό με έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής που θα καλλιεργείται από τις μικρές ηλικίες, μπορούν να αποσυμφορήσουν το βραχυκυκλωμένο σύστημα και να αποδώσουν τη χαμένη κοινωνική δικαιοσύνη – και στον χώρο της δημόσιας υγείας.
* Ο Παναγιώτης Βλάχος είναι, σύμβουλος Δημόσιας Καινοτομίας και νομικός