Γερμανικές εκλογές: Μικρότερο κοινοβούλιο μετά τη μεταρρύθμιση του εκλογικού συστήματος

Με 735 έδρες, το Bundestag της Γερμανίας είναι το μεγαλύτερο εκλεγμένο κοινοβούλιο στον κόσμο. Ωστόσο, μετά τις εκλογές της Κυριακής, θα συρρικνωθεί σημαντικά λόγω μιας εκλογικής μεταρρύθμισης που είχε τεθεί επί τάπητος εδώ και χρόνια. Η δυσκολία επίτευξης συναίνεσης σε αυτό το θέμα αντικατοπτρίζει τις πιθανές προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει η νέα κυβέρνηση, καθώς θα επιχειρεί να αναζωογονήσει τη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης.

Το κόστος των 735 εδρών

Το σημερινό Bundestag είναι κατά 23% μεγαλύτερο από τη βασική του δομή των 598 εδρών, λόγω των περίπλοκων διαδικασιών που συνδυάζουν την τοπική εκπροσώπηση με την εθνική εκλογική στήριξη. Η διόγκωση αυτή οδήγησε σε εκτίναξη του κόστους της γερμανικής βουλής, που το 2023 ανήλθε στα 1,24 δισ. ευρώ – ποσό αυξημένο κατά 25% σε σχέση με το 2020. Η αύξηση των δαπανών λόγω εκατοντάδων επιπλέον βουλευτών έρχεται σε αντίθεση με την ανάγκη μείωσης της γραφειοκρατίας και της απλούστευσης των διαδικασιών λήψης αποφάσεων.

Στις εκλογές της Κυριακής, οι έδρες του Bundestag θα περιοριστούν στις 630, αριθμός που παραμένει υψηλότερος από τον αρχικό στόχο των 598, αλλά σαφώς χαμηλότερος από την τρέχουσα υπερμεγέθη σύνθεσή του. Παρόλα αυτά, η νομοθεσία για τη μεταρρύθμιση του εκλογικού συστήματος δεν εφαρμόστηκε πλήρως, καθώς μετά από νομικές προκλήσεις – μεταξύ άλλων από το Χριστιανοδημοκρατικό κόμμα (CDU) και το Αριστερό κόμμα (Die Linke) – ορισμένες πτυχές της τροποποιήθηκαν από το συνταγματικό δικαστήριο.

Γιατί η μεταρρύθμιση προκαλεί αντιδράσεις

Η αντιπαράθεση γύρω από τη μεταρρύθμιση δεν ήταν τυχαία. Αν το νέο εκλογικό σύστημα είχε εφαρμοστεί στις εκλογές του 2021, το Bundestag θα είχε μειωθεί κατά 105 έδρες. Μεταξύ των μεγάλων «χαμένων» θα ήταν το βαυαρικό κεντροδεξιό κόμμα Χριστιανοκοινωνική Ένωση (CSU), σύμμαχος του CDU, καθώς το προηγούμενο σύστημα του είχε επιτρέψει να διατηρήσει τρεις έδρες υπερεκπροσώπησης, αλλοιώνοντας την αναλογικότητα.

Πώς λειτουργεί το εκλογικό σύστημα

Οι Γερμανοί ψηφοφόροι έχουν δύο ψήφους, η πρώτη ψήφος αφορά έναν τοπικό υποψήφιο και η δεύτερη ψήφος καθορίζει τη συνολική εκπροσώπηση των κομμάτων στη Bundestag. Στις εκλογές του 2021, το Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα (SPD) του Όλαφ Σολτς κέρδισε με 25,7% των δεύτερων ψήφων, ξεπερνώντας το CDU/CSU που συγκέντρωσε 24,2%.

Ωστόσο, λόγω του εκλογικού συστήματος, τα κόμματα μπορούσαν να αποκτήσουν περισσότερες έδρες από όσες τους αναλογούσαν βάσει του εθνικού ποσοστού τους. Αυτές οι επιπλέον έδρες ονομάζονται «overhang seats» και προκύπτουν όταν ένα κόμμα κέρδιζε περισσότερες τοπικές έδρες από όσες του αναλογούσαν βάσει των δεύτερων ψήφων.

Για την αποκατάσταση της αναλογικότητας, το 2013 εισήχθησαν οι «εξισορροπητικές έδρες» (leveling seats), που δίνονταν σε άλλα κόμματα ώστε να διατηρείται η ισορροπία. Ωστόσο, αυτή η λύση δημιούργησε νέο πρόβλημα, καθώς οδήγησε σε ακόμα μεγαλύτερη αύξηση του αριθμού των βουλευτών. Στις δύο τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις, το Bundestag διογκώθηκε υπερβολικά λόγω αυτής της πρακτικής.

Το 2020, η κυβέρνηση προσπάθησε να περιορίσει τον αριθμό των εδρών, μειώνοντας τον αριθμό των overhang seats που θα εξισορροπούνταν. Όμως, η πρωτοβουλία απέτυχε, κυρίως επειδή το CSU κέρδισε πολλούς εκλογικούς περιφέρειες στη Βαυαρία.

Τι αλλάζει με τον νέο εκλογικό νόμο

Η εκλογική μεταρρύθμιση του 2023 δίνει πλέον έμφαση στην αναλογική εκπροσώπηση. Οι τοπικοί υποψήφιοι θα εκλέγονται μόνο εάν το κόμμα τους έχει αρκετές δεύτερες ψήφους για να υποστηρίξει τις έδρες αυτές.

Αρχικά, η κυβέρνηση κατήργησε τη ρήτρα εισόδου στη Bundestag για κόμματα που κερδίζουν τρεις ή περισσότερες τοπικές έδρες (γνωστή ως «βασική εντολή». Αυτό προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από το Αριστερό κόμμα (Die Linke), το CDU και το CSU, καθώς θεωρήθηκε ότι θα έπληττε τα μικρότερα κόμματα.

Τον Ιούνιο του 2024, το Συνταγματικό Δικαστήριο επανέφερε τη ρήτρα της βασικής εντολής, καθώς δεν υπήρχε καλύτερη εναλλακτική. Η αλλαγή αυτή μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια για ορισμένα κόμματα. Σύμφωνα με πρόσφατες δημοσκοπήσεις, το φιλελεύθερο FDP και το νεοσύστατο αριστερό κόμμα BSW ενδέχεται να πέσουν κάτω από το όριο του 5% για την είσοδό τους στο Bundestag. Ωστόσο, εάν κερδίσουν τουλάχιστον τρεις εκλογικές περιφέρειες, θα εξασφαλίσουν την παρουσία τους στη Βουλή.

Το σενάριο αυτό δεν είναι πρωτόγνωρο: το 2021, το Αριστερό κόμμα κατάφερε να εξασφαλίσει κοινοβουλευτική παρουσία, παρότι έλαβε μόλις 4,9% των δεύτερων ψήφων.