Ένα καλοκαιρινό πρωινό, η Άλισον, μια πενηντάχρονη μητέρα και τεχνικός, άφησε στην άκρη τα κοσμήματά της, φόρεσε μια νοσοκομειακή ρόμπα και ξάπλωσε σε έναν μαγνητικό τομογράφο ολόκληρου σώματος. Καθώς η συσκευή της έδινε απαλές οδηγίες — εισπνοή, κράτημα, εκπνοή — χιλιάδες εικόνες από κάθε σημείο του σώματός της καταγράφηκαν σιωπηλά, από τον εγκέφαλο ως τις πατούσες.

Η Άλισον (το πλήρες όνομα της οποίας παραμένει απόρρητο για λόγους προστασίας προσωπικών δεδομένων) δεν πήρε μέρος σε ένα απλό ιατρικό check-up. Με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου και καταγωγή από την Καραϊβική — μια εθνοτική ομάδα υποεκπροσωπημένη στην ιατρική έρευνα — αποφάσισε να συμμετάσχει στην UK Biobank, απλώς επειδή είδε ένα φυλλάδιο στη βιβλιοθήκη της. «Ήθελα να καταγραφώ», λέει, «ώστε να υπάρχουν δεδομένα από ανθρώπους σαν εμένα».

Αυτό που δεν είχε συνειδητοποιήσει είναι ότι επρόκειτο για μια από τις πιο φιλόδοξες και εκτεταμένες μελέτες υγείας που έχουν επιχειρηθεί ποτέ σε παγκόσμια κλίμακα.

Ξεκινώντας το 2006, η UK Biobank στοχεύει να μεταμορφώσει τη σύγχρονη ιατρική. Συγκεντρώνοντας πληροφορίες για 500.000 άτομα ηλικίας 40–69 ετών, καταγράφει όχι μόνο δείγματα αίματος και φυσιολογικές μετρήσεις, αλλά και στοιχεία για τον τρόπο ζωής, το μορφωτικό επίπεδο, το περιβάλλον διαβίωσης, την εθνοτική προέλευση και — με τη συναίνεση των συμμετεχόντων — πλήρη πρόσβαση στα ιατρικά τους αρχεία επί σειρά ετών.

Από το 2014, η μελέτη ενισχύθηκε με σαρώσεις ολόκληρου σώματος: Μαγνητικές τομογραφίες εγκεφάλου, καρδιάς, ήπατος και κοιλιάς. Σαρώσεις DEXA για το λίπος και την οστική πυκνότητα. Υπέρηχοι στις καρωτίδες. Όλα αυτά σε μια διαδικασία πέντε ωρών που επαναλαμβάνεται ανά διετία.

Μέχρι σήμερα, πάνω από 100.000 άνθρωποι έχουν σαρωθεί και ο αριθμός αυξάνεται. Η τεράστια αυτή αποθήκη δεδομένων επιτρέπει στους επιστήμονες να παρακολουθούν πώς εγκαθίστανται σταδιακά οι ασθένειες, πολύ πριν γίνουν εμφανείς. Η πλατφόρμα της UK Biobank, βασισμένη στο cloud, χρησιμοποιείται από 21.000 ερευνητές σε 60 χώρες, παρέχοντας ακόμη και δωρεάν υπολογιστικό χρόνο σε νέους επιστήμονες ή χώρες με περιορισμένους πόρους.

Το αποτέλεσμα; Περισσότερες από 16.000 επιστημονικές δημοσιεύσεις, που έχουν επηρεάσει από την κατανόηση του διαβήτη έως την ανάπτυξη διαγνωστικών αλγορίθμων με τεχνητή νοημοσύνη.

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η UK Biobank αποδείχθηκε ανεκτίμητη. Χιλιάδες συμμετέχοντες είχαν ήδη υποβληθεί σε εγκεφαλικές σαρώσεις πριν από την εμφάνιση της Covid-19. Όταν επαναλήφθηκαν μετά τη μόλυνση, οι επιστήμονες εντόπισαν μετρήσιμες αλλοιώσεις στον εγκέφαλο, ακόμα και σε άτομα με ήπια συμπτώματα. Περιοχές που σχετίζονται με την όσφρηση, τη μνήμη και τα συναισθήματα παρουσίασαν μεταβολές, αναδιαμορφώνοντας την αντίληψη της επιστημονικής κοινότητας για τις νευρολογικές επιπτώσεις του ιού.

Η μελέτη έχει παράγει πάνω από 1 δισεκατομμύριο ιατρικές εικόνες — όγκος δεδομένων δέκα φορές μεγαλύτερος από οποιοδήποτε προηγούμενο εγχείρημα. Τα δεδομένα αυτά αξιοποιούνται ήδη για τη δημιουργία μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης που βοηθούν στην πρόβλεψη ασθενειών πριν εμφανιστούν συμπτώματα ή βλάβες. Είναι, όπως λέει ο κύριος ερευνητής Rory Collins, μια «μελέτη της αλληλεπίδρασης γονιδίων, περιβάλλοντος και τρόπου ζωής» — δηλαδή, όλων των παραγόντων που καθορίζουν την υγεία.

Το σχέδιο γεννήθηκε από την ανάγκη να ξεπεραστούν οι περιορισμοί των μικρών μελετών, που οδηγούν συχνά σε λανθασμένα συμπεράσματα. Για παράδειγμα, θεωρούταν για χρόνια ότι ο διαβήτης τύπου 1 πλήττει μόνο τα παιδιά. Η UK Biobank απέδειξε ότι εμφανίζεται με την ίδια συχνότητα και στους ενήλικες. Πολλοί ηλικιωμένοι είχαν λάβει λανθασμένες διαγνώσεις και θεραπείες.

Ο δείκτης μάζας σώματος (BMI) χρησιμοποιείται ευρέως ως ένδειξη υγείας. Όμως οι σαρώσεις δείχνουν ότι δύο άτομα με τον ίδιο BMI μπορεί να έχουν εντελώς διαφορετική κατανομή λίπους. Ορισμένοι αποθηκεύουν λίπος κοντά στα ζωτικά όργανα — κάτι που αυξάνει τον κίνδυνο διαβήτη και καρδιοπάθειας — ενώ άλλοι το αποθηκεύουν με τρόπο που ίσως είναι προστατευτικός. «Ο BMI είναι ένα πρόχειρο εργαλείο», λέει ο Collins. «Η πραγματικότητα είναι πολύ πιο περίπλοκη».

Αυτό που αποκαλύπτει η UK Biobank είναι ότι η νόσος δεν εμφανίζεται ξαφνικά, αλλά αναπτύσσεται αθόρυβα με την πάροδο του χρόνου. Γονίδια, περιβάλλον, καθημερινές συνήθειες — όλα συνυφαίνονται στο σώμα πολύ πριν η ασθένεια εκδηλωθεί. Με την καταγραφή αυτών των πρώιμων μεταβολών, οι επιστήμονες ελπίζουν ότι θα μπορούν στο μέλλον να εντοπίζουν και να σταματούν την εξέλιξη της νόσου πριν καν αρχίσει.

Πρόκειται για μια ριζική αλλαγή φιλοσοφίας στην ιατρική: από την αντίδραση στη θεραπεία, στην πρόβλεψη και την πρόληψη. Η UK Biobank δεν είναι απλώς μια μελέτη, αλλά μια υποδομή του μέλλοντος για τη δημόσια υγεία.

Διαβάστε ακόμη

Έργα ΣΔΙΤ 3 δισ. ευρώ αλλάζουν το χάρτη των υποδομών

ΗΠΑ: Ποιοι κλάδοι και εταιρείες ωφελούνται από το Made in America του Τραμπ

«The Ilisian»: Στην τελική ευθεία ο νέος hot προορισμός της Αθήνας (pic)

Για όλες τις υπόλοιπες ειδήσεις της επικαιρότητας μπορείτε να επισκεφτείτε το Πρώτο Θέμα