H  15η Αυγούστου του 1971 ήταν μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο. Πίσω από το σοκ που προκάλεσε η ανακοίνωση του Προέδρου Νίξον για την de facto  εγκατάλειψη του Κανόνα του Χρυσού (Gold Standard), κρυβόταν η ανεπίσημη πτώχευση της οικονομικής υπερδύναμης του πλανήτη.

Oι ΗΠΑ δεν μπορούσαν να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους σε χρυσό προς τις υπόλοιπες χώρες που τα νομίσματά τους ήταν συνδεδεμένες με το δολάριο, αφού σύμφωνα με τα “επίσημα” τουλάχιστον στοιχεία τα αποθέματα χρυσού της Αμερικής δεν υπερέβαιναν τις 7500 τόνους, ενώ οι υποχρεώσεις της, τους 40.000 τόνους.

Η εποχή των σταθερών ισοτιμιών του Bretton Woods ( 1944) έδωσε την θέση της στην εποχή των κυμαινομένων ισοτιμιών και το  δολάριο άρχισε να υποτιμάται. Το φάντασμα του πληθωρισμού έκανε την επανεμφάνιση του  μετά την εποχή του Β’ παγκοσμίου πολέμου. Ο ακήρυχτος “ψυχρός πόλεμος” που βρισκόταν στο απόγειό του  δεν πήγαινε καθόλου καλά για την  Ατλαντική υπερδύναμη καθώς ο κοστοβόρος  πόλεμος του Βιετνάμ πλησίαζε προς το άδοξο τέλος του  με  ήττα της Αμερικής  ενώ η Σοβιετική αυτοκρατορία βρισκόταν στο απόγειο της δύναμης της κερδίζοντας έδαφος σε κάθε γωνιά του πλανήτη.

Οι προφητείες για το  επικείμενο τέλος του καπιταλισμού αναζωπυρώθηκαν για μια ακόμα φορά .  Το  Α’ πετρελαϊκό σοκ του 1973 έμοιαζε με την χαριστική βολή στις δυτικές οικονομίες που συνταράχτηκαν από την ραγδαία άνοδο της τιμής του πετρελαίου λόγω του Εμπάργκο των  αραβικών χωρών, ενώ οι ατέλειωτες ουρές στα βενζινάδικα  αποτέλεσαν το πρώτο σοκ  στον εφησυχασμένο Αμερικανό πολίτη μετά το Περλ Χάρμπορ.  Η  ύφεση και ο πληθωρισμός που ακολούθησαν άλλαξαν την καθημερινότητα των  πολιτών της Δύσης.
 
Η εποχή των μεγάλων οικονομικών κρίσεων ξανάρχιζε  μετά από 27 χρόνια σταθερότητας που εξασφάλισε στον δυτικό κόσμο  ο κανόνας του Χρυσού .Η εποχή της μεγάλης  μεταπολεμικής ανάπτυξης 1950 -1970  με  την πραγματική άνοδο των εισοδημάτων των εργαζομένων   και  την  θεμελίωση  του σύγχρονου  κοινωνικού κράτους    έμοιαζε να σβήνει μπρος   το φάντασμα του “στασιμοπληθωρισμού”  και των κοινωνικών αναταραχών  όπως και   πρωτόγνωρων μορφών  οργανωμένης βίας που έκαναν την επανεμφάνιση τους  μετά από δεκαετίες κοινωνικής ειρήνης στην  Γηραιά Ήπειρο.
 
Μια  απεργία  στην Αγγλία   του 1974 έριξε την κυβέρνηση των συντηρητικών   του Ε.Χηθ  μέσα σε λίγες εβδομάδες. Η κυριαρχία των Η.Π.Α  βρισκόταν  σε αμφισβήτηση για πρώτη φορά  μέσα στην ίδια την Λατινική Αμερική.

Ένα δεύτερο πετρελαϊκό σοκ το 1979 έστειλε τις τιμές του πετρελαίου και του χρυσού στα ύψη.Η ανατροπή του  φιλοαμερικανού Σάχη στην Περσία και η εισβολή των Σοβιετικών  τάνκς  στο Αφγανιστάν   αύξησαν  επικίνδυνα   την γεωπολιτική αστάθεια. Το τύπωμα χρήματος  στην κλονισμένη Δύση δεν έμοιαζε  αρχικά ικανό να  να αναχαιτίσει την  οικονομική κρίση  ούτε  την Σοβιετική προέλαση  που χρηματοδοτούνταν από τις ιστορικά υψηλές τιμές του πετρελαίου και  του χρυσού που παρήγαγε σε αφθονία  ο μεγάλος αντίπαλος του καπιταλισμού  η κόκκινη αυτοκρατορία του τέλους της δεκαετίας του 70.

Ποιος μπορούσε τότε να προβλέψει ότι μόλις  σε μια δεκαετία   ο διαφαινόμενος νικητής του Ψυχρού πολέμου θα κατέρρεε με πάταγο  και ο διπολικός κόσμος θα έδινε την θέση του σε μια οικονομική και στρατιωτική μονοκρατορία  εκείνης της μητρόπολης του καπιταλισμού;
 
Πιθανώς κανείς άλλος  εκτός από τον Πωλ Βόλκερ  τον άνθρωπο που  έβγαλε τον καπιταλισμό  από την  πτωτική πορεία  του 70   με ένα ισχυρό σοκ. Tα επιτόκια  σχεδόν διπλασιάστηκαν από το 1979 ως το 1981 ενώ ο  πληθωρισμός από το 13.2 % του 81 έπεσε στο 3.2 % το 83.Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο προκάτοχος του Α. Γκρηνσπαν στην ηγεσία της  F.E.D  έσωζε αθόρυβα   την Αμερική αλλά ήταν η πρώτη φορά  που έπρεπε  να  αντιμετωπίσει  μια παγκόσμια συστημική κρίση  προκαλώντας  στην αρχή  μια  ακόμα μεγαλύτερη κρίση που χτύπησε διπλά   πρώτα τον υπερδανεισμένο Τρίτο κόσμο αλλά  και την καρδιά της Αμερικής.

Η  άνοδος των επιτοκίων δυσκόλεψε την αποπληρωμή των χρεών της Λατινικής Αμερικης αλλα και των αναπτυσσόμενων χωρών του Τρίτου Κόσμου   που άρχισαν να  καταρρέουν με διαδοχικές  πτωχεύσεις  συμπαρασύροντας σε ένα  Domino Effect  και τις αμερικανικές δανείστριες τράπεζες.  Η συστημική  κρίση χρέους  των αναπτυσσόμενων χωρών  (1982) πρόσθεσε ακόμα μεγαλύτερη αστάθεια στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα.

Η κρίση των αμερικανικών Savings & Loans στην δεκαετία του 80  ήταν μια παράπλευρη  απώλεια  της αντιπληθωριστικής πολιτικής της FED  καθώς το φτηνό χρήμα έγινε παρελθόν μαζί  και  τα αλόγιστα   στεγαστικά   δάνεια   που χορηγούσαν    οι  μικρές   στεγαστικές τράπεζες σε κάθε πολιτεία.

Από τα  μέσα της δεκαετίας του 80 η ανάπτυξη επανήλθε    ενώ οι δείκτες κοινωνικοπολιτικής αστάθειας   έπεφταν ραγδαία σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο που ανασυντάχτηκε δυναμικά  . Οι υψηλές τιμές του χρυσού  του πετρελαίου και των commodities που τροφοδοτούσαν τα έσοδα  της  Σοβιετικής αυτοκρατορίας  άρχισαν  να  σημειώνουν ραγδαία αποκλιμάκωση . Η  Αμερική απαλλαγμένη από τις δεσμεύσεις  του Gold Standard μπορούσε να χρηματοδοτεί  τα πολυδάπανα εξοπλιστικά προγράμματα κι  ιδίως εκείνου του “Πολέμου των Άστρων”  που έδωσε την χαριστική βολή στην ποσοτική συμβατική και πυρηνική υπεροπλία των αντιπάλων της.
 
Η διαδοχή  του Π. Βολκερ από τον σταρ των  “αγορών”  και   σηματωρού του Deregulation  Α.Γκρηνσπαν στην ηγεσία της FED  το 1987 συνοδεύτηκε από  το πρόσκαιρο χρηματιστηριακό κραχ  τον  Οκτώβριο 87.  Η Μαύρη Δευτέρα της Wall Street    παρά το ισχυρό σοκ που προκάλεσε στις αγορές δεν  μετατράπηκε σε παγκόσμια συστημική  κρίση ούτε  σταμάτησε την ραγδαία ανάπτυξη της πραγματικής οικονομίας. Από την άλλη όχθη το Αφγανιστάν είχε μετατραπεί στο Βιετνάμ της  πάλαι ποτέ Σοβιετικής υπερδύναμης  που είχε εγκλωβιστεί σε μια  δεκαετή πολυδάπανη εκστρατεία   απέναντι στους ισλαμιστές αντάρτες  που χρηματοδοτούνταν αφειδώς από την Δύση και τους συμμάχους της.

Δυο χρόνια μετά την  αφυπηρέτηση του  Πωλ Βολκερ αρχιτέκτονα του  Δυτικού  “turnaround story”  ο μεγάλος αντίπαλος του καπιταλισμού κατέρρεε  σε συντρίμμια  από  άκρη σε άκρη της Ευρώπης .  Tο leveraging ( μόχλευση)  και το deregulation( (απορύθμιση )  των  ελεύθερων αγορών  που τόσο πίστεψε ο Α.Γκρήνσπαν   έκαναν το θαύμα τους φουσκώνοντας  σαν ένα μεγάλο μπαλόνι την  ποσότητα και την ταχύτητα κυκλοφορίας  του παγκόσμιου χρήματος και δη  του εικονικού.  Mεγάλος νικητής τo “xαρτί”  έναντι του χρυσού αφού το paper money η αλλιώς Fiat money  πλημμύρισε τον κόσμο   ενώ  ο   Xρυσός Κανόνας  έμοιαζε ξεχασμένος μέσα σε ένα ωκεανό χρήματος χωρίς πραγματικό αντίκρυσμα.

Είναι  όμως  στ’ αλήθεια ξεχασμένος η απλά  περιμένει την σειρά του για να επανέλθει όπως τόσες φορές στην μακραίωνη ιστορία του πλανήτη;

Το paper money δεν ήταν εφεύρεση του καπιταλισμού  αλλά υπάρχει από την εποχή των Κινέζων αυτοκρατόρων της δυναστείας των Song χίλια χρόνια νωρίτερα.

Η ιστορία του χρυσού είναι  μεγαλύτερη κι από  ‘κεινη του ανθρώπινου γένους και σίγουρα από κείνη του χαρτιού που δεν αποτελεί παρά μια ακόμα ανθρώπινη εφεύρεση.
 
*Το παρόν κείμενο αποτελεί απόσπασμα του βιβλίου “Οι συστημικές κρίσεις της διεθνούς οικονομικής ιστορίας”  του κ. Μάνου Ξιώνη – Συμβούλου και μέλους ΔΣ ελληνικών και διεθνών εταιρειών.