Υπάρχουν Νόμπελ που ξεχωρίζουν όχι μόνο για τις εξισώσεις τους, αλλά για τις ιστορίες που αφηγούνται για τον άνθρωπο και την πρόοδο. Το φετινό Νόμπελ Οικονομικών 2025 ανήκει σε αυτή την κατηγορία.

Η Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών τίμησε τρεις ανθρώπους που, από διαφορετικούς δρόμους, έδωσαν απάντηση σε ένα από τα πιο διαχρονικά ερωτήματα: γιατί ο κόσμος προοδεύει;

Atila Altuntas / ANADOLU / Anadolu via AFP

Οι Joel Mokyr, Philippe Aghion και Peter Howitt μοιράστηκαν το φετινό βραβείο για τη συμβολή τους στην κατανόηση της ανάπτυξης που καθοδηγείται από την καινοτομία, ενός φαινομένου που δεν μετριέται μόνο με αριθμούς, αλλά με τον τρόπο που οι κοινωνίες αλλάζουν, εξελίσσονται και επανεφευρίσκουν τον εαυτό τους.

Το διάσημο βραβείο, επίσημα γνωστό ως Βραβείο Sveriges Riksbank στις Οικονομικές Επιστήμες στη Μνήμη του Alfred Nobel, είναι το τελευταίο βραβείο που απονέμεται φέτος και έχει αξία 11 εκατομμύρια σουηδικές κορώνες (1,2 εκατομμύρια δολάρια).

Joel Mokyr: Ο αφηγητής της Βιομηχανικής Επανάστασης

Ο Joel Mokyr δεν είναι ένας συνηθισμένος οικονομολόγος. Είναι ιστορικός της προόδου, ένας στοχαστής που επιχείρησε να κατανοήσει γιατί, στον 18ο αιώνα, η ανθρωπότητα ξαφνικά απέκτησε την ικανότητα να δημιουργεί περισσότερο πλούτο από ποτέ.

Γεννημένος στο Leiden της Ολλανδίας και σήμερα καθηγητής στο Northwestern University των ΗΠΑ, ο Mokyr αφηγείται την ανάπτυξη σαν ιστορία πολιτισμού, ενός κόσμου που άρχισε να πιστεύει ότι η γνώση μπορεί να αλλάξει τη μοίρα του.

Στο βιβλίο του A Culture of Growth περιγράφει πώς οι επιστήμονες, οι τεχνίτες και οι επιχειρηματίες της Ευρώπης δημιούργησαν ένα οικοσύστημα ιδεών που τροφοδότησε τη Βιομηχανική Επανάσταση.

Για εκείνον, η τεχνολογική πρόοδος δεν είναι αυτονόητη. Είναι το αποτέλεσμα θεσμών, ελευθερίας και ενός πολιτισμού που επιβραβεύει την περιέργεια. «Η πρόοδος είναι μια ιδέα, όχι μια αναγκαιότητα», έχει γράψει.

Philippe Aghion και Peter Howitt: Η δημιουργική καταστροφή ως κινητήρια δύναμη

Αν ο Mokyr εξηγεί πώς ξεκίνησε η πρόοδος, οι Philippe Aghion και Peter Howitt εξηγούν πώς αυτή συνεχίζεται. Οι δύο οικονομολόγοι, με την κοινή τους θεωρία της «δημιουργικής καταστροφής», έδωσαν νέα πνοή στη σκέψη του Joseph Schumpeter, που μιλούσε για τον αέναο κύκλο γέννησης και θανάτου στην οικονομία.

Η θεωρία τους, διατυπωμένη το 1992 στο περίφημο άρθρο A Model of Growth Through Creative Destruction, εξηγεί γιατί οι οικονομίες προοδεύουν όταν επιτρέπουν την αντικατάσταση του παλιού από το νέο. Κάθε καινοτομία εκτοπίζει μια παλιά τεχνολογία, κάθε νεοφυής επιχείρηση, ένα ξεπερασμένο μοντέλο. Αυτός ο κύκλος «καταστροφής και δημιουργίας» είναι, στην πραγματικότητα, η κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης.

Ο Philippe Aghion, καθηγητής στο Collège de France και στο INSEAD, είναι σήμερα μια από τις πιο αναγνωρίσιμες φωνές της οικονομικής σκέψης στην Ευρώπη. Συμβουλεύει κυβερνήσεις, μιλά για μεταρρυθμίσεις και υποστηρίζει ότι η καινοτομία χρειάζεται ανταγωνισμό, εμπιστοσύνη και θεσμούς που δεν φοβούνται την αλλαγή.

Ο Peter Howitt, καθηγητής στο Brown University, συνδυάζει τη θεωρητική ακρίβεια με τη φιλοσοφική ματιά καθώς για εκείνον, η ανάπτυξη είναι ένας μηχανισμός γνώσης, όχι μόνο παραγωγής.

Atila Altuntas / ANADOLU / Anadolu via AFP

Η δύναμη της καινοτομίας σε εποχή αβεβαιότητας

Η φετινή βράβευση δεν αφορά απλώς στην οικονομική θεωρία αλλά στην εποχή μας. Καθώς ο κόσμος αντιμετωπίζει επιβράδυνση της τεχνολογικής προόδου, αυξανόμενες ανισότητες και περιβαλλοντικές προκλήσεις, το Νόμπελ υπενθυμίζει ότι η λύση δεν είναι να σταματήσουμε την αλλαγή, αλλά να τη διαχειριστούμε δίκαια.

Η επιτροπή τόνισε πως «η πρόοδος δεν είναι ποτέ δεδομένη καθώς απαιτεί συνεχή προσαρμογή». Οι θεωρίες των Mokyr, Aghion και Howitt προσφέρουν τον πνευματικό χάρτη για το πώς οι κοινωνίες μπορούν να συνδυάσουν την καινοτομία με τη σταθερότητα και τον ανταγωνισμό με τη συνοχή.

Τρεις φωνές, ένα κοινό μήνυμα

Αν υπάρχει ένα νήμα που ενώνει τους τρεις βραβευμένους, είναι η πίστη στη δύναμη των ιδεών.

Ο Mokyr μιλά για τις ιδέες που άνοιξαν τον δρόμο στη Βιομηχανική Επανάσταση. Ο Aghion και ο Howitt εξηγούν πώς αυτές οι ιδέες συνεχίζουν να κινούν τον κόσμο.

Και όλοι τους καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα: η ανάπτυξη δεν είναι στατιστική, είναι πολιτισμός.
Όπως είπε ο Aghion σε πρόσφατη διάλεξή του: «Η πρόοδος δεν έρχεται από την τελειότητα, αλλά από το θάρρος να αλλάζεις».

Σε μια περίοδο αβεβαιότητας και τεχνολογικής υπερβολής, το Νόμπελ Οικονομικών 2025 θυμίζει κάτι ουσιώδες. Tο γεγονός ότι ο κόσμος δεν εξελίσσεται τυχαία, αλλά μέσα από την επιμονή ανθρώπων που πιστεύουν στην καινοτομία, τη γνώση και το θάρρος της αλλαγής.

Διαβάστε ακόμη

Allwyn – ΟΠΑΠ: Το deal μαμούθ των 16 δισ. ευρώ – Τι σηματοδοτεί η στρατηγική κίνηση του Κάρελ Κόμαρεκ

Στεφάν Μπουζνά (Euronext): Αυτή είναι η ευκαιρία της Ελλάδας να προβάλει τις εταιρείες της στην παγκόσμια σκηνή

Αναβάθμιση στο IRIS: Πιο ασφαλείς πληρωμές και επέκταση στο εξωτερικό

Για όλες τις υπόλοιπες ειδήσεις της επικαιρότητας μπορείτε να επισκεφτείτε το Πρώτο Θέμα