Στην εποχή των πυρηνικών όπλων, η βασική ισχύς που μπορούσαν να ασκήσουν οι Ηνωμένες Πολιτείες για να τιμωρήσουν άλλες χώρες ήταν η οικονομική δύναμη. Η λογική ήταν ξεκάθαρη: επιβάλλεις κυρώσεις, κόβεις την πρόσβαση στο δολάριο, και ο αφόρητος οικονομικός πόνος θα αναγκάσει ένα «απείθαρχο» κράτος να συμμορφωθεί, αναφέρουν οι New York Times.

Ωστόσο, η Ρωσία – η πιο «τιμωρημένη» χώρα στον κόσμο με βάση τον αριθμό κυρώσεων – δείχνει μικρή διάθεση να πράξει αυτό που ζητούν οι ΗΠΑ και οι Ευρωπαίοι: να τερματίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Από την πλήρη εισβολή του 2022, οι ΗΠΑ έχουν τοποθετήσει περισσότερα από 6.000 άτομα και εταιρείες με δεσμούς στον ρωσικό πολεμικό μηχανισμό στη λίστα κυρώσεων. Για να λειτουργήσουν αυτές οι απαγορεύσεις, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που διαχειρίζονται διεθνείς συναλλαγές οφείλουν να ελέγχουν προσεκτικά τα χρήματα και να μπλοκάρουν κάθε ύποπτη δραστηριότητα. Αν δεν το κάνουν, κινδυνεύουν με βαριά πρόστιμα ή ακόμη και με αποκλεισμό από το ίδιο το αμερικανικό σύστημα κυρώσεων.

Παρά ταύτα, η Ρωσία συνεχίζει να πραγματοποιεί συναλλαγές αξίας εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων. Ένας λόγος είναι ότι οι τράπεζες και οι ενδιάμεσοι που διευκολύνουν αυτές τις κινήσεις δεν εντοπίζονται και δεν τιμωρούνται επαρκώς.

Σύμφωνα με ανάλυση των New York Times, οκτώ από τις δέκα μεγαλύτερες υποθέσεις παραβίασης κυρώσεων παγκοσμίως από το 2014 (όταν ξεκίνησαν οι πρώτες κυρώσεις για την Κριμαία) αφορούσαν χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Όμως μόνο δύο σχετίζονταν με τη Ρωσία: η πρώτη αφορούσε μια επενδυτική εταιρεία που διαχειριζόταν χρήματα για έναν Ρώσο ολιγάρχη, και η δεύτερη τη Binance, μια πλατφόρμα κρυπτονομισμάτων, η οποία όμως τιμωρήθηκε κυρίως για συναλλαγές με άλλες χώρες υπό κυρώσεις (Ιράν, Βόρεια Κορέα, Συρία, Κούβα).

Από τους χιλιάδες στη ρωσική λίστα, οι περισσότεροι είναι φυσικά πρόσωπα και μικρές «εταιρείες βιτρίνες». Λιγότερες από 30 είναι μεγάλες ξένες επιχειρήσεις, και μόλις πέντε είναι χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.

Η αυστηρή εφαρμογή κυρώσεων σε μεγάλες τράπεζες που βοηθούν τη ρωσική οικονομία γίνεται ολοένα και δυσκολότερη όσο συνεχίζεται ο πόλεμος. Αποκομμένη σε μεγάλο βαθμό από τη Δύση, η Ρωσία έχει εμβαθύνει τις σχέσεις της με την Ινδία και την Κίνα – οικονομίες που αποτελούν ζωτική σανίδα σωτηρίας.

«Πολλές εταιρείες ανά τον κόσμο παραβίασαν απειλές δευτερογενών κυρώσεων», ανέφερε ο Έντουαρντ Φίσμαν, πρώην αξιωματούχος του αμερικανικού Υπουργείου Οικονομικών. «Όμως, θες πραγματικά να ρισκάρεις τη σχέση σου με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ή την Κίνα;»

Αν οι ΗΠΑ έβαζαν στο στόχαστρο μεγάλες κινεζικές τράπεζες, το διεθνές εμπόριο θα πάγωνε. Αμερικανικές επιχειρήσεις δεν θα μπορούσαν να πληρώσουν εργοστάσια στην Κίνα ούτε να εισπράξουν χρήματα για τις εξαγωγές τους. Εφοδιαστικές αλυσίδες θα κατέρρεαν, εκτοξεύοντας τις τιμές για τους καταναλωτές. Έτσι, οι κινεζικές τράπεζες είναι σχεδόν «απαγορευτικό» να τεθούν υπό κυρώσεις, εξηγεί ο οικονομολόγος Μάρτιν Χορζέμπα.

«Η επιβολή κυρώσεων σε μια μεγάλη κινεζική τράπεζα», σημειώνει, «θα μπορούσε να προκαλέσει παγκόσμια χρηματοπιστωτική αστάθεια».

Εξαιρέσεις και παρακάμψεις

Κάποτε, η ένταξη στη λίστα κυρώσεων ισοδυναμούσε με οικονομική θανατική ποινή. Η λίστα, που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960, απαγορεύει σε όσους περιλαμβάνονται όχι μόνο να συνεργάζονται με τις ΗΠΑ, αλλά και με οποιαδήποτε τράπεζα συναλλάσσεται σε δολάρια. Δεδομένου ότι το δολάριο είναι το κυρίαρχο νόμισμα στις διεθνείς συναλλαγές, ο αποκλεισμός ισοδυναμεί με πλήρη οικονομική απομόνωση.

Πριν από 20 χρόνια, τα πρόστιμα για παραβάσεις ήταν ελάχιστα – μερικές χιλιάδες δολάρια για υποθέσεις όπως λαθρεμπόριο πούρων από την Κούβα. Όμως, από το 2000 και μετά, το πρόγραμμα κυρώσεων έγινε κεντρικό εργαλείο της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Από το 2002 έως το 2019, τα πρόστιμα αυξήθηκαν 400 φορές, με ποινές πολλών δισεκατομμυρίων σε τράπεζες. Το 2014, η γαλλική BNP Paribas πλήρωσε σχεδόν 9 δισ. δολάρια στις Ηνωμένες Πολιτείες, επειδή είχε διεκπεραιώσει συναλλαγές για λογαριασμό εταιρειών και φορέων από το Σουδάν, το Ιράν και την Κούβα.

Μετά το 2019, ωστόσο, οι μεγάλες ποινές σχεδόν σταμάτησαν. Οι τράπεζες είχαν ήδη επενδύσει δισεκατομμύρια σε μηχανισμούς ελέγχου για να αποφύγουν πρόστιμα.

Η λίστα διογκώθηκε εκ νέου το 2022, με ολιγάρχες, γιοτ και ιδιωτικά τζετ. Όμως, όπως παραδέχονται ειδικοί, είναι πολύ πιο δύσκολο να κινηθείς νομικά κατά μεγάλων τραπεζών που παραβιάζουν τις κυρώσεις.

Παραθυράκια

Τον Φεβρουάριο του 2022, οι ΗΠΑ έθεσαν εκτός SWIFT (σ.σ. το παγκόσμιο δίκτυο μηνυμάτων που επιτρέπει στις τράπεζες σε όλο τον κόσμο να επικοινωνούν μεταξύ τους για διεθνείς πληρωμές) τη VTB Bank, έναν από τους μεγαλύτερους τραπεζικούς ομίλους της Ρωσίας. Θεωρητικά, θα έπρεπε να απομονωθεί πλήρως. Στην πράξη, όμως, η VTB βρήκε «παράθυρο» μέσω Κίνας: προσέφερε σε πελάτες τη δυνατότητα να μεταφέρουν ρούβλια σε λογαριασμούς Alipay, την κινεζική πλατφόρμα πληρωμών. Έτσι, τα ρούβλια «ξεπλένονταν» και έμπαιναν ξανά στη διεθνή οικονομία.

Σε αίτημα για επίσημη δήλωση, η Alipay αρνήθηκε οποιαδήποτε συνεργασία με τη VTB. Ωστόσο, λίγο αργότερα οι αναφορές για δυνατότητα χρήσης της εφαρμογής πληρωμών εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς από τον ιστότοπο της ρωσικής τράπεζας.

Παρόμοιο σκηνικό καταγράφηκε στην έκθεση Expo Electronica στη Μόσχα, όπου πάνω από 600 εταιρείες παρουσίαζαν τεχνολογία αιχμής, περιλαμβανομένων τσιπ που χρησιμοποιούνται σε ρωσικούς πυραύλους. Ανάμεσά τους, η κινεζική Allchips, η οποία είναι ήδη στη λίστα κυρώσεων και δεχόταν πληρωμές σε δολάρια και γιουάν, μέσω Alipay ή σε λογαριασμό VTB.

Η αδυναμία της Ευρώπης

Η ΕΕ έχει επιβάλει κυρώσεις σε ορισμένες μικρές κινεζικές τράπεζες που συναλλάσσονται με τη Ρωσία. Ωστόσο, όπως εξηγεί η Μαρία Σνέγκοβαγια, της δεξαμενής σκέψης CSIS (Center for Strategic and International Studies), «η Ευρώπη δεν διαθέτει την οικονομική ισχύ για να διασφαλίσει την τήρηση των κυρώσεων σε παγκόσμιο επίπεδο».

Έτσι, η εικόνα είναι ξεκάθαρη: οι κυρώσεις, αν και ισχυρό εργαλείο, χάνουν την αποτελεσματικότητά τους όταν μεγάλες οικονομίες όπως η Κίνα και η Ινδία προσφέρουν εναλλακτικές διόδους.

Διαβάστε ακόμη:

ΔΕΘ 2025: Μεσαία τάξη, νέοι και συνταξιούχοι στο επίκεντρο – Όλες οι εξαγγελίες Μητσοτάκη

Εφορία: Ψηφιακοί ντετέκτιβ και τεχνητή νοημοσύνη στην υπηρεσία της

Νέα εποχή στα ακίνητα: Ερχεται ο «ΜΙΔΑΣ»

Για όλες τις υπόλοιπες ειδήσεις της επικαιρότητας μπορείτε να επισκεφτείτε το Πρώτο Θέμα