της Κλεοπάτρας Κοντονίκα

Ενα δυνητικό αναπτυξιακό εργαλείο στα χέρια του κράτους, αφού έπεσε κι αυτό θύμα του μνημονίου με αναγκαστική συρρίκνωση, προσανατολίζεται τώρα στην προώθηση της περιφερειακής ανάπτυξης της χώρας, αλλά και στην αξιοποίηση των «χρυσών» του παρακαταθηκών.

Ρόλο και χώρο, σε συνθήκες συρρίκνωσης και αναγκαστικού περιορισμού των δραστηριοτήτων του στη χειρότερη περίοδο οικονομικής κρίσης της χώρας, αναζητά το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων (ΤΠκΔ), που μετρά περισσότερα από 100 χρόνια ζωής. Ενα δυνητικό αναπτυξιακό εργαλείο στα χέρια του κράτους, που ακόμα και στις τρέχουσες συνθήκες απέδωσε στο κράτος-μέτοχο 70 εκατ. ευρώ μέρισμα για τη χρήση του 2013, προσπαθεί να ανασυνταχθεί και να αναπτύξει τις λίγες πλέον δραστηριότητες που δικαιούται να ασκεί μετά την αναγκαστική συρρίκνωσή του ως μνημονιακό προαπαιτούμενο. Το ελληνικό Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων, ένας δημόσιος οργανισμός με παρουσία σε τέσσερις μόνο πόλεις (Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη και Πάτρα) και 350 εργαζομένους, έχει σήμερα ενεργητικό ύψους 8 δισ. ευρώ όταν αυτό του αντίστοιχου ιταλικού ανέρχεται σε 380 δισ. ευρώ και του γαλλικού σε 500 δισ. ευρώ!

Η σχέση του Ταμείου με ιδιώτες πελάτες αποτυπώνεται σε καταθέσεις ύψους 3,2 δισ. ευρώ και σε ένα χαρτοφυλάκιο 180.000 στεγαστικών δανείων ύψους 3,5 δισ. ευρώ. Πέραν αυτών, το ΤΠκΔ διαθέτει επίσης χαρτοφυλάκιο δανείων προς Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης ύψους 1,5 δισ. ευρώ.  Για την ακρίβεια της εικόνας θα πρέπει να σημειωθεί ότι το ΤΠκΔ δεν έχει επισφάλειες ούτε από το χαρτοφυλάκιο των στεγαστικών του δανείων ούτε από τα δάνεια προς τους ΟΤΑ. Και τούτο επειδή τα μεν στεγαστικά δάνεια αποπληρώνονται με απευθείας παρακράτηση του μισθού ή της σύνταξης των δικαιούχων δημοσίων υπαλλήλων (πέραν των εμπράγματων εξασφαλίσεων των ακινήτων), τα δε δάνεια που έχουν χορηγηθεί προς τους ΟΤΑ απευθείας μέσω απόδοσης εισπραχθέντων τελών υπέρ ΟΤΑ, π.χ., από τους λογαριασμούς της ΔΕΗ.

Παρ’ όλα αυτά, η οικονομική κρίση και κυρίως η μείωση των μισθών και των συντάξεων επέβαλε την υιοθέτηση ευνοϊκών μέτρων και ρυθμίσεων για τη διευκόλυνση των δανειοληπτών. Το συνηθέστερο πρόβλημα στην εξυπηρέτηση ενός δανείου παρατηρείται όταν κάποιος συνταξιοδοτείται (για το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από την παύση της εργασίας και άρα της καταβολής του μισθού του έως ότου αρχίσει να λαμβάνει σύνταξη), ενώ είναι αρκετές οι περιπτώσεις όπου ο δανειολήπτης λόγω της αυτόματης παρακράτησης της δόσης από τον μισθό του μπορεί ακόμα και να ξεχάσει ότι η απαίτηση του δανείου τρέχει και σ’ αυτό το διάστημα. Σε κάθε περίπτωση, τέτοια προβλήματα είναι λίγα, μικρά και διαχειρίσιμα.

Τα ελληνικά παράδοξα και ο νόμος που αναιρεί τις κοινοτικές οδηγίες

Το 2007 το ελληνικό δίκαιο εφαρμόζοντας το ρυθμιστικό πλαίσιο της Βασιλείας ΙΙ ενσωμάτωσε τις κοινοτικές οδηγίες 2006/48/ΕΚ περί ανάληψης και άσκησης δραστηριότητας πιστωτικών ιδρυμάτων και 2006/49/ΕΚ για την επάρκεια των ιδίων κεφαλαίων. Ωστόσο το άρθρο 2 της πρώτης οδηγίας αναφέρει ότι «η παρούσα οδηγία δεν έχει εφαρμογή ως προς: τις κεντρικές τράπεζες των κρατών-μελών, μια σειρά ειδικών οργανισμών, όπως τα γραφεία ταχυδρομικών επιταγών, και στην Ελλάδα, το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων», ενώ η ίδια εξαίρεση ισχύει και για τη γερμανική Kreditanstalt für Wiederaufbau, τους οργανισμούς οι οποίοι αναγνωρίζονται, στο πλαίσιο του Wohnungsgemeinnützigkeitsgesetz, ως όργανα της εθνικής πολιτικής στον στεγαστικό τομέα και οι τραπεζικές εργασίες των οποίων δεν συνιστούν την κύρια δραστηριότητά τους, καθώς και τους οργανισμούς οι οποίοι δυνάμει του νόμου αυτού αναγνωρίζονται ως κοινωφελείς στεγαστικοί.

Παρ’ όλα αυτά, στο δεύτερο επικαιροποιημένο πρόγραμμα της χώρας προβλέπεται η διάσπαση των εμπορικών δραστηριοτήτων του ΤΠκΔ, η οποία περιλαμβάνεται μάλιστα στα προαπαιτούμενα για την εκταμίευση των δόσεων. Δηλαδή σε αντίθεση με τις κοινοτικές οδηγίες που έγιναν νόμος του κράτους το 2007, τον Μάιο του 2011 ψηφίζεται από τη Βουλή ο Ν.3695 με τον οποίο προχωρά η διάσπαση του Ταμείου συνοδευόμενη από θετική γνωμοδότηση της ΕΚΤ, η οποία ανέφερε ότι «ο εν λόγω διαχωρισμός της κύριας δραστηριότητας, που αφορά τις παρακαταθήκες, από τις δραστηριότητες αποδοχής καταθέσεων και χορήγησης δανείων αναμένεται ότι θα αντιμετωπίσει την έλλειψη ισότιμων όρων ανταγωνισμού». Η γνωμοδότηση της ΕΚΤ μάλιστα συνεχίζει σημειώνοντας ότι έτσι ενισχύεται η ασφάλεια του κλάδου και των εμπορικών δραστηριοτήτων, «περιλαμβανομένης της συμμόρφωσης του ΤΠκΔ με τις ρυθμιστικές και εποπτικές απαιτήσεις τις εφαρμοστέες στα πιστωτικά ιδρύματα βάσει της εθνικής και της ενωσιακής νομοθεσίας». Δηλαδή τη συμμόρφωση στις απαιτήσεις από τις οποίες βάσει των κοινοτικών οδηγιών είχε εξαιρεθεί!

Το σημερινό ΤΠκΔ μετά τη διάσπαση των δραστηριοτήτων μπορεί να διαχειρίζεται μόνο τις υφιστάμενες καταθέσεις του και τα ήδη χορηγηθέντα δάνεια, για όσο διατηρούνται, αλλά δεν έχει τη δυνατότητα να ανανεώνει τίποτα από τα δύο. Γίνεται έτσι αντιληπτό πως καταθέσεις που δεν τροφοδοτούνται με νέο χρήμα νομοτελειακά φθίνουν.

Σε μια εποχή όπου η ρευστότητα του τραπεζικού συστήματος έχει στραγγίξει και η αδυναμία χρηματοδότησης της οικονομίας παραμένει τεράστιο πρόβλημα, η «αδιαφορία» και η «άγνοια» της τρόικας ακόμα και για την έννοια της παρακαταθήκης και η υποχωρητικότητα του κράτους -προφανώς- απέναντι στις πιέσεις του εγχώριου τραπεζικού ανταγωνισμού είχαν ως αποτέλεσμα το κράτος να απεμπολήσει επί της ουσίας ένα μοναδικό εργαλείο στην πιο κρίσιμη για την οικονομία περίοδο.

Το ΤΠκΔ δεν διαθέτει δημόσιο χρήμα. Η ρευστότητά του προέρχεται αποκλειστικά από τις καταθέσεις και τις παρακαταθήκες του. Αντίθετα με την ισχύουσα στην Ελλάδα κατάσταση, το Γαλλικό Ταμείο Παρακαταθηκών ενισχύει τη ρευστότητά του μέσω του καταθετικού λογαριασμού Livret A, τον οποίο μπορεί κάθε πολίτης να ανοίξει σε οποιαδήποτε γαλλική εμπορική τράπεζα. Η κατάθεση στον λογαριασμό αυτό «μοιράζεται» κατά 65% στο Ταμείο και 35% στην τράπεζα στην οποία αυτός ανοίχτηκε. Το ίδιο γίνεται στην Ιταλία μέσω του λογαριασμού Libretto, ενισχύοντας έτσι συνεχώς τη ρευστότητα και τη δυνατότητα χρηματοδοτήσεων.

Υπό το νέο καθεστώς, το ΤΠκΔ μπορεί να χρηματοδοτεί μόνο Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Οπως αναφέρει ο πρόεδρος του Δ.Σ. Αλέξανδρος Κρητικός, το Ταμείο προσανατολίζεται στην προώθηση της περιφερειακής ανάπτυξης της χώρας και, όπως πιστεύει, υπάρχουν πολλά περιθώρια. Γνώστης ο ίδιος των θεμάτων περιφερειακής πολιτικής, τοπικής ανάπτυξης και αυτοδιοίκησης από διάφορες θέσεις στην Ελλάδα και τις Βρυξέλλες, υποστηρίζει πως ειδικά στην τρέχουσα συγκυρία, όπου η ένδεια πόρων είναι σοβαρή και το τραπεζικό σύστημα δύσκολα θα αναλάβει έναν τέτοιον ρόλο, το ΤΠκΔ μπορεί να βοηθήσει σημαντικά τους ΟΤΑ με χρηματοδότηση και αξιοποίηση ευρωπαϊκών πόρων και προγραμμάτων όπως το ΕΣΠΑ και το Πράσινο Ταμείο. Ηδη έχει υπογραφεί συμφωνία χρηματοδότησης από την ΕΤΕπ ύψους 100 εκατ. ευρώ, όπου το ΤΠκΔ θα συμμετάσχει με άλλα 100 εκατ. ευρώ για τη χρηματοδότηση των ΟΤΑ, ενώ βρίσκεται σε επαφή και με την Τράπεζα Ανάπτυξης του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Σε μια προσπάθεια προώθησης της εξωστρέφειας του ίδιου του Ταμείου, ο κ. Κρητικός συμμετείχε πρόσφατα στη σύνοδο των «D 20», των 20 των Development Banks του G20 στη Ρώμη, όπου με τον Ιταλό ομόλογό του κ. Φράνκο Μπασανίνι συμφώνησαν την έναρξη συνεργασίας των δύο Ταμείων, το πρωτόκολλο συνεργασίας δε αναμένεται να υπογραφεί τον Οκτώβριο στην Αθήνα. Κατά τον κ. Κρητικό, το Ταμείο μπορεί και πρέπει να παίξει αναπτυξιακό και κοινωνικό ρόλο χρηματοδοτώντας και «μη παραγωγικά» έργα των δήμων, που όμως είναι απαραίτητα για τις τοπικές κοινωνίες, όπως είναι οι παιδικές χαρές, έργα ανάπλασης και περιβαλλοντικά, έργα δηλαδή που δεν θα αποφέρουν έσοδα αλλά είναι αναγκαία για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών.

Οι «χρυσές» παρακαταθήκες

Βασικό σκέλος της δραστηριότητας του Ταμείου είναι οι παρακαταθήκες, οι οποίες ανήκουν σε δύο κατηγορίες: τις χρηματικές που προέρχονται από συμβατικές χρηματικές διαφορές μεταξύ ιδιωτών (κοινόχρηστα, ενοίκια κ.λπ.) και τις αυτούσιες, οι οποίες αφορούν παρακαταθήκες σε είδος, όπως νομίσματα, ομόλογα, τιμαλφή, πολλά εκ των οποίων είναι κατασχεθέντα σε χέρια κακοποιών κ.λπ.

Οι χρηματικές παρακαταθήκες ανέρχονται σήμερα σε 1,25 δισ. ευρώ και οι αυτούσιες εκτιμώνται σε περίπου 900 εκατ. ευρώ, αν και όπως παραδέχεται ο κ. Κρητικός ακριβής εκτίμηση θα γίνει τώρα στις παρακαταθήκες εκείνες που θα παραγραφούν. Λόγω της πολυπλοκότητας του νομικού πλαισίου (δικαίωμα παραγραφής προκύπτει μετά την πάροδο 20ετίας για τις αυτούσιες παρακαταθήκες οι οποίες εκπλειστηριάζονται, το αντίτιμο μετατρέπεται σε χρηματική παρακαταθήκη η οποία παραμένει επίσης για 15 χρόνια και στη συνέχεια, αν δεν εμφανιστεί δικαιούχος, παραγράφεται υπέρ του Ταμείου), δεν είναι υπερβολή να πει κανείς πως στο θησαυροφυλάκιο του ΤΠκΔ υπάρχει ένας ξεχασμένος θησαυρός σε τιμαλφή και αντικείμενα αξίας. Από την ίδρυση του ΤΠκΔ το 1909, μία μόνο φορά, το 1984, επιχειρήθηκε περιορισμένη παραγραφή υπέρ του Ταμείου παλαιών αδρανών παρακαταθηκών.

Για πρώτη φορά, αναφέρει ο κ. Κρητικός, με απόφαση του εποπτεύοντος υπουργού Χρήστου Σταϊκούρα ενεργοποιείται τώρα η διαδικασία παραγραφής. Η σχετική ρύθμιση ψηφίστηκε από τη Βουλή στις 28 Ιουνίου και πριν από μία εβδομάδα δημοσιεύτηκε η πρώτη πρόσκληση προς όσους τυχόν αξιώνουν δικαιώματα επί ανεξόφλητων παρακαταθηκών (εξαιρούνται οι αποζημιώσεις από αναγκαστικές απαλλοτριώσεις), που συστάθηκαν έως το 1989, να μεριμνήσουν εντός τεσσάρων μηνών για τις αξιώσεις τους. Εάν δεν εμφανιστούν δικαιούχοι, τότε οι παρακαταθήκες αυτές θα παραγραφούν υπέρ του Ταμείου.

«Ο κ. Σταϊκούρας» -που συμπτωματικά είναι και συντοπίτης του προέδρου του Ταμείου- «είναι πολύ δεκτικός σε όλη την προσπάθεια που ξεκινάμε, τόσο στη συμβολή του ΤΠκΔ στην περιφερειακή ανάπτυξη όσο και σε θέματα που απαιτούν ευελιξία κινήσεων, όπως στην προκειμένη περίπτωση η παραγραφή των παρακαταθηκών», αναφέρει ο κ. Κρητικός. Αναγνωρίζοντας ωστόσο τις δυσκολίες της εποχής, ο ίδιος αισιοδοξεί πως ακόμα και μετά τη διάσπαση των δραστηριοτήτων του το ΤΠκΔ δεν μπορεί να μεταβληθεί σε έναν αδρανή, σαν τις παλιές παρακαταθήκες, οργανισμό. Μπορεί να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης του κράτους. «Αυτή τη στιγμή διαθέτουμε σημαντική ρευστότητα και υψηλή κεφαλαιακή επάρκεια στο 20% και μπορούμε με τη συνδρομή της Πολιτείας να αναλάβουμε ρόλο στήριξης της αποκεντρωμένης αναπτυξιακής προσπάθειας», επισημαίνει.

Με συσσωρευμένη εμπειρία στα αυτοδιοικητικά πράγματα από την προηγούμενη θητεία του στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή αλλά και ως περιφερειάρχης και γενικός γραμματέας του υπουργείου Ανάπτυξης και του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης, ο κ. Κρητικός γνωρίζει πώς μπορούν να κινητοποιηθούν οι μηχανισμοί σε Αθήνα και Βρυξέλλες και να γίνει η εκταμίευση πόρων για τη χρηματοδότηση των δήμων σε μια εποχή όπου οι περισσότερες τραπεζικές πόρτες ανοίγουν με μεγάλη δυσκολία.