«Ο παππούς έλεγε ότι η λέξη “γαστρονόμος” κρύβει τη λέξη “αστρονόμος”. Ετσι τα πρώτα μαθήματα αστρονομίας τα πήρα μέσω των μπαχαρικών (…) Πιπέρι. Είναι καυτό και καίει: ήλιος. Στη μέση είναι ο ήλιος, και τι βλέπει ο ήλιος; Τα βλέπει όλα… Γι’ αυτό και το πιπέρι μπαίνει παντού, σε όλα τα φαγιά… Μετά είναι ο Ερμής, ζεστός κι αυτός σαν το κόκκινο πιπέρι. Kι ύστερα η Αφροδίτη: κανέλα. Η Αφροδίτη ήταν η πιο όμορφη γυναίκα. Γι’ αυτό και η κανέλα είναι και πικρή και γλυκιά, όπως όλες οι γυναίκες. Μετά είναι η Γη, εδώ που είμαστε. Και τι υπάρχει στη Γη; Η ζωή. Και τι χρειάζεται η ζωή; Να τρώμε. Και τι θέλει το φαΐ για να νοστιμέψει; Αλάτι. Και η ζωή μας για να νοστιμέψει θέλει αλάτι. Το φαΐ και η ζωή θέλουν αλάτι».

Η σκηνή από τη δημοφιλή ταινία «Πολίτικη κουζίνα», όπου ο παππούς κάνει μάθημα στον εγγονό του για το ηλιακό σύστημα παραλληλίζοντάς το με τα μπαχαρικά ίσως δείχνει καλύτερα από καθετί την αξία που οι Ελληνες τους έχουμε αποδώσει μέσα στο πέρασμα των αιώνων. Και αυτό χάρη στις γεύσεις και τις μυρωδιές που χαρίζουν στα φαγητά μας.

Πολλές δεκαετίες πριν δούμε τα μαθήματα (γ)αστρονομίας του σκηνοθέτη Τάσου Μπουλμέτη στη μεγάλη οθόνη, ένας άλλος Ηλιος ξεπρόβαλλε δειλά-δειλά και με πολύ μόχθο από την οικογένεια Διαμαντόπουλου στα Καμίνια. Ενας Ηλιος που σήμερα έχει φτάσει να έχει θέση σε κάθε ελληνικό νοικοκυριό, καρυκεύοντας αλμυρές και γλυκές συνταγές τεσσάρων γενεών, αλλά και να καταστεί συνώνυμο των ίδιων των προϊόντων που εμπορεύεται, των μπαχαρικών!

Γι’ αυτή την ιστορική εταιρεία η επόμενη εβδομάδα έχει σημαντικό συμβολισμό. Και αυτό καθώς την προσεχή Τρίτη θα σβήσει τα 100 κεράκια της ύπαρξής της σε μια ειδική εκδήλωση που έχει διοργανώσει η οικογένεια Διαμαντόπουλου, ανοίγοντας το εργοστάσιο στου Ρέντη, και στην οποία θα παραστεί και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Ισως ένας συμβολισμός για την πορεία μιας ιστορικής επιχείρησης που μπήκε σε όλα τα νοικοκυριά σε περιόδους ταραχώδεις: πόλεμοι, προσφυγιά, όνειρα και πάλη για ένα καλύτερο μέλλον, οικονομική ακμή αλλά και παρακμή…

Αυτή όμως έως σήμερα συνεχίζει στο εργοστάσιο στου Ρέντη να κινείται με σταθερό βηματισμό, με την τρίτη πλέον γενιά της οικογένειας: η κυρία Στέλλα Διαμαντοπούλου βρίσκεται στο τιμόνι, αν και, όπως λέει ο πατέρας της Βασίλης Διαμαντόπουλος, που αισίως έχει φτάσει τα 93 χρόνια ζωής, προσπαθεί να συμμετέχει στα της εταιρείας. «Εστω και με άδεια μακράς διαρκείας που του έχουμε δώσει», λέει αστειευόμενη. Εξάλλου, τιμής ένεκεν διατηρεί τη θέση του προέδρου και διευθύνοντος συμβούλου, ενώ η γυναίκα του Βαρβάρα, με την οποία είναι συνοδοιπόροι στη ζωή αλλά και στη δουλειά εδώ και 75 χρόνια, κατέχει τη θέση του αντιπροέδρου. Η κόρη τους Στέλλα διατηρεί επίσης τη θέση του αντιπροέδρου και στην ουσία είναι η υπεύθυνη της εταιρείας.

Και μόνο το γεγονός ότι μια εταιρεία έχει γίνει αιωνόβια λέει πολλά. Αφενός η Ηλιος με τις κοπιώδεις προσπάθειες της δεύτερης γενιάς βγήκε μπροστά επενδύοντας σε μηχανολογικό εξοπλισμό και προωθώντας τη συσκευασία σε μια εποχή όπου οι νοικοκυρές συνήθιζαν έως τότε να αγοράζουν ολόκληρα τα μπαχαρικά και να τα αλέθουν μόνες τους. Αφετέρου τα νέα προϊόντα που παρουσίαζε κέρδιζαν σημαντικό κοινό. «Πάνω απ’ όλα όμως αυτό που συνετέλεσε να βρισκόμαστε εδώ σταθεροί έπειτα από τόσα χρόνια είναι η ποιότητα των προϊόντων και της δουλειάς μας, η σοβαρότητά μας αλλά και η αξιοπρέπεια και η φερεγγυότητα που έχουμε στην αγορά», λέει η κυρία Διαμαντοπούλου.

«Επειτα από τόσες δεκαετίες αν κάποιος πει κάτι αρνητικό για τον Διαμαντόπουλο, θα είναι το λιγότερο κακοήθης. Πάντα ήμασταν πολύ σοβαροί με τη δουλειά μας και φυσικά απέναντι στην αγορά. Η ηθική του πατέρα μου, που πέρασε και σε εμάς, δεν του επέτρεπε, για παράδειγμα, να κατηγορεί ανταγωνιστές. Οχι. Και φυσικά υπήρξαν πολλή δουλειά και μόχθος. Ωρες ατελείωτης εργασίας τόσο για τον παππού μου όσο και για τον πατέρα μου, που ανέλαβε μετά τον ξαφνικό θάνατο του παππού, που ξεκίνησε σχεδόν από το μηδέν», λέει η κυρία Διαμαντοπούλου.

Γι’ αυτό και ο σεβασμός στην ίδια την επιχείρηση που χρόνο με τον χρόνο μεγάλωνε ήταν μεγάλος. «Πάντα υπήρχε καλό τιμόνι και όλα ήταν νοικοκυρεμένα. Ο πατέρας μου δεν θα άνοιγε καν το συρτάρι να πάρει για τον εαυτό του λεφτά. Πρώτα έπρεπε να πληρωθούν τα εμπορεύματα και το προσωπικό. Κάθε 15 και 30 πληρώνονται όλοι και αν παρεμβάλλεται και Σαββατοκύριακο ακόμα νωρίτερα. Αυτή ήταν η αρχή την οποία συνεχίζουμε να ακολουθούμε. Ποτέ δεν αφήσαμε επιταγή ή γραμμάτιο παλιότερα απλήρωτο. Γενικά ο πατέρας μου ήταν νοικοκύρης και έπρεπε όλα να γίνονται με μέτρο. Πάνω απ’ όλα, η εταιρεία έπρεπε να έχει ρευστό για να κινείται η αλυσίδα της παραγωγής. Γι’ αυτό και οι αποθήκες μας πάντα είναι γεμάτες με εμπορεύματα, με τις προβλέψεις μας να πηγαίνουν πάντα σε βάθος τριμήνου, αφού οι τόποι καταγωγής των μπαχαρικών είναι μακρινοί και μέχρι να μας έρθει μια παραγγελία μας μπορεί να περάσουν και δύο μήνες».

Ακόμα και στην τελευταία οικονομική κρίση που άλλαξε άρδην τη γεωγραφία του λιανεμπορίου η Ηλιος Μπαχαρικά παρέμεινε σταθερή καταφέρνοντας να διατηρήσει το δυναμικό και τα μερίδιά της σε μια αγορά πτωτική. «Προβλήματα υπήρξαν, αλλά ευτυχώς ήταν διαχειρίσιμα. Ολη η αγορά άλλαξε. Ποιος να φανταζόταν πριν από χρόνια ότι μεγάλες δυνάμεις όπως ο Μαρινόπουλος ή το Ατλάντικ του Αποστόλου θα έσκαγαν και ότι πλέον 3-4 σούπερ μάρκετ θα απέμεναν να ελέγχουν την αγορά», λέει η κυρία Διαμαντοπούλου. «Είχαμε ένα σημαντικό άνοιγμα στην Ατλάντικ, όχι όμως με τον Μαρινόπουλο. Εκεί είδαμε ότι το πράγμα δεν πήγαινε και έτσι σταματήσαμε εγκαίρως. Πέσαμε στα μαλακά».

Η εταιρεία σήμερα

Σύμφωνα με τις τελευταίες οικονομικές καταστάσεις που δημοσιεύτηκαν, η Ηλιος Μπαχαρικά είχε την οικονομική χρήση 2018 κύκλο εργασιών 5,95 εκατ. ευρώ, με μεικτά κέρδη 1,32 εκατ. ευρώ και καθαρές ζημιές 68.986 ευρώ. Το σύνολο των υποχρεώσεών της ήταν 3 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων 1,75 εκατ. από τραπεζικά δάνεια.

Η συντριπτική πλειονότητα του τζίρου γίνεται στην εγχώρια αγορά, καθώς, όπως λέει η κυρία Διαμαντοπούλου, γίνονται εξαγωγές κυρίως προς ΗΠΑ και Γερμανία, αλλά αυτές είναι περιορισμένες. Αναγνωρίζει, δε, ότι το κομμάτι της εξωστρέφειας παραμένει πολύ δύσκολο και ενέχει μεγάλο ρίσκο. Η εταιρεία πάντως έχει καταφέρει να πιστοποιηθεί από διεθνείς φορείς. «Κάνουμε αργά αλλά σταθερά βήματα», επαναλαμβάνει.

Οι εργαζόμενοι της εταιρείας στη βάση της στον Αγιο Ιωάννη Ρέντη είναι 65, ενώ υπάρχουν άλλοι 30 συνεργάτες ανά την Ελλάδα έχοντας κυρίως τον ρόλο της αντιπροσώπευσης.

Η εταιρεία εισάγει, εμπορεύεται και εξάγει μπαχαρικά, μείγματα από καρυκεύματα και μυρωδικά Carino, είδη ζαχαροπλαστικής, αρωματικά φυτά, αφεψήματα (βότανα), τροφές πουλιών και είδη θυμιάματος.

Πορεία ενός αιώνα

Η σύσταση της βιομηχανίας μπαχαρικών Ηλιος, της παλαιότερης και συνάμα ηγέτιδας σήμερα επιχείρησης του κλάδου της στην Ελλάδα, σηματοδοτείται το 1919 επί της οδού Αθηνών – Πειραιώς 58, έδρα που την εποχή εκείνη συνιστά μεσοτοιχία με το εργοστάσιο της ΧΡΩΠΕΙ. Την ατομική τότε επιχείρηση ξεκινά ο Στέλιος Διαμαντόπουλος σε ηλικία 28 ετών. Ο ίδιος, έχοντας χάσει τους γονείς του, σε ηλικία 8 ετών έρχεται στην Αθήνα από τα Χρύσαφα Λακωνίας σε συγγενείς του και γρήγορα προσπαθεί να βγάλει τα προς το ζην με διάφορες περιστασιακές δουλειές ξεκινώντας από την πώληση σπίρτων. «Κάποιος μακρινός συγγενής που ασχολούνταν με το εμπόριο τον πήρε μαζί του και του εμφύσησε την ιδέα. Κάπως έτσι ξεκίνησαν όλα», λέει η κυρία Διαμαντοπούλου. «Στην αρχή έκανε σουγιάδες, μετά έκανε λουμίνια και καρβουνάκια. Επειτα ήρθε το χονδρεμπόριο των μπαχαρικών», συμπληρώνει.

Μπαίνοντας σε μια αγορά που έτρεχε ήδη, αφήνει το στίγμα του σχετικά γρήγορα, υιοθετώντας μεθόδους καινοτόμες για την εποχή γύρω από το πλασάρισμα των μπαχαρικών. Η πελατεία απαρτίζεται από μπακάλικα και παντοπωλεία της εποχής, τα οποία αγοράζουν αρχικά το εμπόρευμα χύμα, κυρίως πιπέρι, κανέλα, γαρίφαλο και μπαχάρι, προϊόντα με τη μεγαλύτερη ζήτηση τη δεκαετία του ’20. Εκτός από το χύμα, άρχισε να λειτουργεί και η ιδέα της καρτέλας: μιας μεγάλης λευκής καρτέλας στην οποία κολλούσαν μικρά λευκά φακελάκια με διαφορετικά μπαχαρικά το καθένα, σε κάθετη μορφή ανάλογα με το προϊόν. Το ένα φακελάκι ήταν πάνω στο άλλο και ο μπακάλης τράβαγε αυτό που ήθελε ο πελάτης και του το έδινε. Αυτή την καρτέλα, λοιπόν, και τη συσκευασία της εποχής είναι ο πρώτος που την εισάγει προς τα τέλη της δεκαετίας του ’20. Μάλιστα, εκτός των άλλων, ο Στέλιος Διαμαντόπουλος είναι από τους πρώτους που φέρνει είδη θυμιάματος και λουμίνια διαθέτοντάς τα και στην επαρχία. Οι συνθήκες ωστόσο παραμένουν δύσκολες. Η περισσότερη δουλειά γίνεται από την οικογένεια και με μέσα που φαντάζουν σήμερα πρωτόγονα.

Το 1954 ο αιφνίδιος θάνατος του ιδρυτή φέρνει στα πράγματα τον 27χρονο γιο του Βασίλη.

Από εδώ και στο εξής η επωνυμία αλλάζει σε Βιομηχανία Συσκευασιών Ηλιος Βασ. Διαμαντόπουλος. Η αλλαγή πλεύσης είναι θεαματική, δεδομένης της επιθυμίας της νέας γενιάς για το επόμενο βήμα έναντι της κυρίαρχης τότε πώλησης με την καρτέλα.

Η αλλαγή γίνεται βήμα-βήμα και επίσης με πολλές δυσκολίες, όπως εξιστορεί η κυρία Διαμαντοπούλου, την οποία από την ηλικία των 8 ετών ο πατέρας της, όπως λέει, την κατέβαζε στη δουλειά στις διακοπές του σχολείου, «για να δω πώς βγαίνει το μεροκάματο. Και η αλήθεια ήταν ότι ήταν δύσκολα τότε. Αλλες συνθήκες, άλλη Ελλάδα. Θυμάμαι ότι είχαμε τότε παιδιά 14-15 ετών να δουλεύουν με τα βιβλιάρια ανηλίκων. Αυτά ήθελε ο πατέρας μου να βλέπω και παράλληλα να βοηθάω. Χρόνο με τον χρόνο τα πράγματα βελτιώνονταν. Θυμάμαι στην αρχή τον πατέρα μου να παίρνει στα χέρια τα φιτιλάκια μαζί με ένα σημειωματάριο και να ξεκινάει κάθε φορά με τα πόδια για τον σταθμό του τρένου στον Πειραιά ώστε να κατέβει Ευριπίδου και Σοφοκλέους, που ήταν οι περισσότεροι πελάτες μας, για να τα πουλήσει. Μετά πήρε ένα ποδήλατο. Μάλιστα τότε ήταν η εποχή που και ο Σπύρος Σκλαβενίτης κατέβαινε στην Πειραιώς με το ξύλινο καρότσι από το μικρό μαγαζάκι που είχε στον Κηφισό και μαζί με τον πατέρα μου πήγαιναν στον Πειραιά για πωλήσεις. Οι δυο τους είχαν μια παράλληλη διαδρομή και υπήρχε μεγάλη εκτίμηση μεταξύ τους. Μετά το ποδήλατο ήρθε μια μοτοσικλέτα, μετά ένα αυτοκίνητο και πάει λέγοντας», εξιστορεί η κυρία Διαμαντοπούλου.

Ως απόφοιτος της Ιωνιδείου Σχολής και μετά τελειόφοιτος της Εμπορικής Σχολής, ο Βασίλης Διαμαντόπουλος εξαρχής βλέπει με διαφορετικό μάτι την ανάπτυξη της βιομηχανίας. Αρχίζει, λοιπόν, να ψάχνεται γύρω από το μπαχαρικό θέλοντας να ξεφύγει από τα τετριμμένα. Και εκείνο το κάτι άλλο ήταν να φέρει το ’60-’61 την πρώτη γερμανική μηχανή συσκευασίας κάνοντας μια κίνηση πρωτοπόρα. Σε 3-4 χρόνια, ίσως και λιγότερο, φέρνει και δεύτερη μηχανή. Οι δουλειές έχουν ανοίξει ήδη. Ο Γεράσιμος Βασιλόπουλος είναι ο πρώτος που θα βάλει στα ράφια του καταστήματός του στη Σταδίου τα νέα προϊόντα της Ηλιος. Επειτα, στο ξεκίνημα της δεκαετίας του ’70 βγαίνει και η συσκευασία σε μπουκάλι που δίνει ακόμα μεγαλύτερη ώθηση στην εταιρεία.

Με τη σταδιακή εξέλιξη της συσκευασίας και την ενσωμάτωση νέων κωδικών, καθοριστική είναι από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 η εισαγωγή στην αγορά του Carino ως μυρωδικού στο μαγείρεμα των κοτόπουλων.

Η βιομηχανία Ηλιος γυρνά οριστικά σελίδα αναζητώντας μεγαλύτερους χώρους για μια δουλειά που είναι ήδη μεγάλη. Κάπως έτσι παροπλίζεται το ιστορικό εργοστάσιο της οδού Πειραιώς 58 (όπως και το πατρικό σπίτι που υπάρχει μπροστά του) και νοικιάζεται ένας χώρος που για τα επόμενα 12 χρόνια φιλοξενεί την επιχείρηση. Η μεταφορά στην Παξών και Ανδριτσαίνης στα Καμίνια, η εγκατάσταση τρίτης μηχανής, η είσοδος στα βότανα και η μετατροπή της σε ΑΒΕ πραγματοποιούνται το 1974, ενώ η οριστική μετακόμιση στο ιδιόκτητο εργοστάσιο της Αγίου Ιωάννη Ρέντη 157 στα Καμίνια γίνεται το 1986. Από τότε η ανάπτυξη είναι σταθερή, με περισσότερους κωδικούς.

Η κυρία Διαμαντοπούλου, αν και σπουδάζει Ιστορία και Αρχαιολογία, εισέρχεται τελικά στην οικογενειακή επιχείρηση. Τελειώνει σχολή λογιστικής και αργότερα μάρκετινγκ και μετέχει στη διοικητική ομάδα τα τελευταία είκοσι χρόνια μαζί με την αδελφή της, την οποία όμως λίγα χρόνια μετά θα χάσει. Ετσι τα τελευταία 15 χρόνια περίπου βρίσκεται η ίδια μαζί με τον πατέρα της στο τιμόνι της Ηλιος.

Τι μπορεί να φέρει το μέλλον; «Η εταιρεία θα συνεχίσει να υπάρχει», λέει δίνοντας το στίγμα: «Οι άνθρωποι που θα αναλάβουν μετά θα πρέπει να είναι το ίδιο σεμνοί, εργατικοί και να έχουν ιδέες, όπως εμείς. Υπάρχουν άνθρωποι που εκπαιδεύονται και έχουν τη νοοτροπία της εταιρείας. Είμαι αισιόδοξη ότι θα συνεχίσουμε καλά».