Οι νέες τεχνολογίες και η άνοδος του παγκόσμιου πλούτου δίνουν τροφή σε ιδέες που μερικές δεκαετίες πριν ακούγονταν ουτοπικές. Η ιδέα για ένα βασικό εισόδημα για όλους (BΕI) κινούνταν στο περιθώριο της ακαδημαϊκής συζήτησης μέχρι πρόσφατα, αν και κατέγραφε μεταξύ των υποστηρικτών της σπουδαίους στοχαστές όπως οι Τόμας Πέιν, Τζον Στιούαρτ Μιλ και Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ.
Το 2017, οι συγγραφείς Yannick Vanderborght και Philippe Van Parijs την επανέφεραν στο προσκήνιο, με τις αναγκαίες προσαρμογές στη σύγχρονη εποχή.
Το βιβλίο των Vanderborght και Van Parijs “Βασικό εισόδημα για όλους: Μια ριζοσπαστική και ρεαλιστική πρόταση για μια ελεύθερη κοινωνία” κυκλοφόρησε, στα ελληνικά, στα τέλη του 2021, από τις εκδόσεις Πόλις.
Το newmoney συνομίλησε με τον Yannick Vanderborght για τους λόγους που εργάζεται κάποιος, την αντίληψη περί «μη αξίων και τεμπέληδων» απέναντι στους «άξιους και σκληρά εργαζόμενους», για το ποιος δικαιούται και πόσα από τον διαρκώς αυξανόμενο παγκόσμιο πλούτο και τελικά για τους όρους της πραγματικής ελευθερίας στο σύγχρονο κόσμο.
Ποιος είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι πρέπει να έχουν ένα εγγυημένο βασικό εισόδημα; Ποιo πρέπει να είναι το ύψος του; Θα είναι το ίδιο σε όλες τις χώρες;
Ο κύριος λόγος είναι ότι σε κάθε κοινωνία, και ιδιαίτερα στις καπιταλιστικές κοινωνίες, απαιτείται μια αξιοπρεπής υλική βάση για να είναι τα άτομα πραγματικά ελεύθερα.
Η παροχή άνευ όρων χρηματικής επιχορήγησης σε όλους έχει να κάνει με την εγγύηση σε όλους (ή τουλάχιστον σε κάθε ενήλικα) των ελάχιστων υλικών προϋποθέσεων για την άσκηση της πραγματικής ελευθερίας τους. Ένας άλλος τρόπος για να το διατυπώσουμε αυτό, ακολουθώντας τη φιλελεύθερη-περί ισοτιμίας ( liberal-egalitarian conception) αντίληψη της δικαιοσύνης, είναι ότι η εισαγωγή ενός βασικού εισοδήματος έχει να κάνει με την παροχή σε όλους με τα ελάχιστα μέσα για να επιδιώξουν τη δική τους «αντίληψη περί καλής ζωής» σε μια πλουραλιστική κοινωνία. Και αυτό, με ένα άνευ όρων βασικό εισόδημα, μπορεί να συμβεί χωρίς να χρειάζεται να υποταχθεί κανείς στις εξευτελιστικές διαδικασίες που συνοδεύουν τα στοχευμένα και εποπτευόμενα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας.
Στο βιβλίο μας, ορίζουμε το βασικό εισόδημα ως «ένα κανονικό εισόδημα που καταβάλλεται σε μετρητά σε κάθε μεμονωμένο μέλος μιας κοινωνίας, ανεξάρτητα από το εισόδημα από άλλες πηγές και χωρίς δεσμεύσεις». Μπορείτε να δείτε ότι αυτός ο ορισμός δεν αναφέρεται σε ένα συγκεκριμένο ποσό. Σημαίνει ότι ακόμη και ένα «μερικό» βασικό εισόδημα, δηλαδή αυτό που μπορεί να μην είναι επαρκές για να ζήσει κανείς, είναι επίσης βασικό εισόδημα! Προφανώς, πιστεύουμε ότι το υψηλότερο δυνατό ποσό μπορεί να είναι ο απώτερος στόχος των ακτιβιστών του βασικού εισοδήματος, αλλά για πολλούς λόγους (συμπεριλαμβανομένων των δημοσιονομικών περιορισμών και της πολιτικής σκοπιμότητας),ίσως είναι συνετό να επικεντρωθούμε σε πιο μετριοπαθείς βραχυπρόθεσμους και μεσοπρόθεσμους στόχους. Συνήθως, το ποσό ενός τέτοιου μερικού BΕI θα ήταν χαμηλότερο από το όριο της φτώχειας σε μια δεδομένη χώρα, για παράδειγμα 480 € το μήνα στο σχέδιο που σχεδιάστηκε για τη Γαλλία από τον οικονομολόγο Marc de Basquiat.
Ακόμη και όταν δεν καλύπτει εξ ολοκλήρου τις βασικές ανάγκες, ένα μετριοπαθές BΕI μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα, για παράδειγμα επειδή διευκολύνει τη μείωση του χρόνου εργασίας, την εκπαίδευση και την πρακτική άσκηση ή τη φροντίδα εξαρτώμενων συγγενών.
Και όχι, το ποσό δεν θα ήταν το ίδιο παγκοσμίως. Θα εξαρτηθεί, μεταξύ άλλων από το υπάρχον σύστημα πρόνοιας σε μια δεδομένη χώρα, καθώς και από το κόστος ζωής. Ακόμα κι αν είχαμε ένα βασικό εισόδημα σε όλη την ΕΕ (μια επιλογή που συζητάμε επίσης στο βιβλίο), το ποσό θα ήταν χαμηλότερο στην Ελλάδα από ό,τι στο Λουξεμβούργο.
Υπάρχει παγιωμένη αντίληψη ότι τα χρήματα που δίνονται σε κάποιον, προέρχονται από κάποιον άλλον. Στην περίπτωση του βασικού εισοδήματος, ποιος θα το χρηματοδοτήσει;
Αναφερόμαστε σε αυτή την «εδραιωμένη αντίληψη» ως «η αντίρρηση λόγω αμοιβαιότητας». Η ιδέα ενός BΕI χωρίς υποχρεώσεις που καταβάλλεται σε όλους φαίνεται άδικη στα μάτια πολλών επικριτών, που τους αρέσει να αναφέρονται σε μια ηθική υποχρέωση αμοιβαιότητας που συνεπάγεται ότι για κάθε «δώρο» πρέπει απαραίτητα να υπάρχει ένα «αντιδώρο». Σύμφωνα με αυτούς, κάποιος που λαμβάνει επίδομα πρέπει να κάνει κάτι ως αντάλλαγμα. Εάν το BΕI είναι απαλλαγμένο από υποχρεώσεις, αυτό θα σήμαινε επομένως ότι οι μη άξιοι και «τεμπέληδες» δικαιούχοι θα έχουν μόνο όφελος, ενώ οι άξιοι και «σκληρά εργαζόμενοι» φορολογούμενοι θα συνεισφέρουν. Στο βιβλίο, παρουσιάζουμε επιχειρήματα ενάντια σε αυτή τη λογική. Επιμένουμε στο γεγονός ότι το όλο νόημα της εισαγωγής ενός BΕI είναι να διασφαλίσουμε ότι κάθε άτομο έχει, ανά πάσα στιγμή, το μερίδιο του από τα πολλαπλά οφέλη που δημιουργούνται στις ανεπτυγμένες οικονομίες μας. Αυτά τα οφέλη περιλαμβάνουν φυσικούς πόρους, τεχνική πρόοδο που συσσωρεύτηκε στη διάρκεια των ετών, τεχνογνωσία, κοινωνικές συμβάσεις, κοινωνική οργάνωση και δεν προκύπτουν από ατομικές προσπάθειες. Ακόμη και οι «εργατικοί» δεν «αξίζουν» ολόκληρο το εισόδημά τους, το οποίο τουλάχιστον εν μέρει οφείλεται στην τύχη (συμπεριλαμβανομένου του τόπου που γεννιούνται).
Το θέμα της χρηματοδότησης BΕI είναι πολύπλοκο. Στο βιβλίο συζητάμε διάφορες επιλογές. Στις χώρες της ΕΕ ούτως ή άλλως, ένα μεγάλο μέρος της χρηματοδότησης θα προέλθει από φόρους εισοδήματος, και ιδιαίτερα από φόρους εισοδήματος εργασίας. Ο σχεδιασμός του φορολογικού συστήματος είναι σημαντικός, ώστε το καθαρό αποτέλεσμα να είναι η μετάβαση από τους πλούσιους στους φτωχούς.
Για ποιο λόγο να εργάζεται κάποιος, αν δεν έχει το κίνητρο της επιβίωσης;
Το θέμα των κινήτρων είναι σημαντικό και θα πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από τους υποστηρικτές του BΕI. Ένας από τους λόγους για τους οποίους υποστηρίζουμε τα σταδιακά βήματα προς ένα πλήρες BΕI (ένα σταδιακό βήμα όπως, για παράδειγμα, ένα «μερικό BΕI») είναι ότι η διατήρηση των κινήτρων μπορεί να είναι το κλειδί για τη βιωσιμότητα ολόκληρου του συστήματος. Σημειώστε ότι πειράματα BΕI που πραγματοποιήθηκαν στο πρόσφατο παρελθόν έδειξαν ότι η παροχή άνευ όρων επιδομάτων δεν μεταφράζεται σε μαζική έξοδο από την εργασία. Το αντίθετο μάλιστα. Και όπως αποδείχθηκε στην Ολλανδία και τη Φινλανδία, για παράδειγμα, οι άνευ όρων επιχορηγήσεις έχουν θετικό αντίκτυπο στην υγεία και την ευημερία, κάτι που με τη σειρά του μπορεί να συμβάλει σε καλύτερες προοπτικές απασχόλησης.
Είναι επίσης σημαντικό να τονίσουμε ότι, όπως όλοι γνωρίζουμε, δεν εργαζόμαστε μόνο για οικονομικούς λόγους. Η δουλειά δίνει νόημα, κοινωνική αναγνώριση, αυτοεκτίμηση. Υπάρχουν πολλοί μη οικονομικοί λόγοι για να πιάσεις δουλειά. Αλλά είναι αλήθεια ότι δίνοντας επιπλέον οικονομική δύναμη στους ανθρώπους, ένα BI θα τους κάνει πιο εκλεκτούς στην επιλογή του επαγγέλματος. Μπορεί να γίνει ευκολότερο να απορρίψουμε θέσεις εργασίας εάν δεν ταιριάζουν με τις φιλοδοξίες μας ή εάν η αμοιβή είναι πολύ χαμηλή. Ως εκ τούτου, ορισμένοι μισθοί θα πρέπει να αυξηθούν, ειδικά για τους χαμηλόμισθους. Ναι, εάν υπάρχει ένα βασικό εισόδημα, μπορεί όλοι να χρειαστεί να πληρώσουμε περισσότερα για την παράδοση αγαθών κατ’ οίκον από ποδηλάτες της Deliveroo και Takeaway.
Το βιβλίο σας “Βασικό εισόδημα. Μια ριζοσπαστική πρόταση για μια ελεύθερη κοινωνία και μια υγιή οικονομία” πρωτοκυκλοφόρησε το 2017. Εξακολουθεί να είναι επίκαιρο σήμερα;
Πιστεύω ότι είναι πιο επίκαιρο από ποτέ! Η αυτοματοποίηση και η τεχνολογική πρόοδος, καθώς και οι περαιτέρω μετασχηματισμοί της αγοράς εργασίας (αύξηση του αριθμού των αυτοαπασχολούμενων, αύξηση της επισφαλούς ή/και προσωρινής εργασίας…) καθιστούν τη μετάβαση προς ένα βασικό εισόδημα πιο πιθανή από ποτέ. Ένας αυξανόμενος αριθμός από εξέχουσες προσωπικότητες, τόσο στον ακαδημαϊκό χώρο όσο και εκτός αυτού, έχουν εκφράσει ενδιαφέρον για την ιδέα.
Μία από τις πιο σημαντικές νέες εξελίξεις ήταν, φυσικά, η πανδημία COVID-19. Από τη μία πλευρά, η πανδημία ανέδειξε τη σημασία των μέτρων στήριξης – χωρίς αυτά, πολλοί δεν θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές επιπτώσεις των lockdown. Στην πραγματικότητα, ορισμένες χώρες (Ιαπωνία, Κορέα, αλλά και οι ΗΠΑ σε κάποιο βαθμό) έχουν εφαρμόσει μορφές βασικών εισοδημάτων “έκτακτης ανάγκης” προκειμένου να μετριάσουν τον αντίκτυπο της πανδημίας στα νοικοκυριά. Αυτό έδειξε ότι η απλή γραφειοκρατία της καταβολής ενός καθολικού επιδόματος είναι ένα βασικό πλεονέκτημα του BΕI σε σχέση με πιο στοχευμένα προγράμματα, τα οποία είναι πολύ περίπλοκα. Οι έρευνες έδειξαν, επίσης, ότι η πανδημία ενίσχυσε την αποδοχή του κόσμου για το BΕI.
Από την άλλη πλευρά, τέτοια έκτακτα βασικά εισοδήματα έχουν χρηματοδοτηθεί από το δημόσιο χρέος, το οποίο μπορεί να θέσει σε κίνδυνο το ίδιο το μέλλον ενός μόνιμου και σταθερού BΕI. Το κόστος της πανδημίας μπορεί να μετατρέψει ένα πραγματικό BΕI, έστω και μερικό, σε μια πολύ απομακρυσμένη προοπτική. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα εάν λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι πολλές χώρες θα πρέπει να επενδύσουν στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης , προκειμένου να βελτιώσουν την ανθεκτικότητά τους και να βελτιώσουν τις συνθήκες εργασίας στον τομέα της υγείας. Εδώ βλέπουμε την αντιστάθμιση μεταξύ της επένδυσης σε υπηρεσίες (όπως η υγειονομική περίθαλψη ή η εκπαίδευση) με παροχές σε χρήμα (όπως ένα βασικό εισόδημα)
Ζούμε σε εποχές ανόδου του πληθωρισμού. Φοβάστε ότι ένα βασικό εισόδημα για όλους θα μπορούσε να πυροδοτήσει ένα νέο κύμα πληθωριστικών πιέσεων;
Όλα εξαρτώνται από το πώς θα χρηματοδοτηθεί. Εάν χρηματοδοτείται κυρίως από φόρους εισοδήματος, δεν βλέπω κανένα λόγο να προκαλέσει ένα νέο κύμα πληθωρισμού. Δεν είναι σαν να δημιουργήθηκαν χρήματα από το πουθενά και να πέφτουν στο οικονομικό σύστημα. Μάλιστα, παρά το γεγονός ότι ένα BΕI πληρώνεται σε όλους, δεν ανεβάζει το εισόδημα όλων. Το αντίθετο μάλιστα. Ανάλογα με το φορολογικό προφίλ, θα επιδεινώσει την κατάσταση ορισμένων (κυρίως στην κορυφή των εισοδημάτων) που μπορούμε να ονομάσουμε «καθαρούς συνεισφέροντες» και θα βελτιώσει την κατάσταση άλλων (κυρίως στο κάτω μέρος των εισοδημάτων), που μπορεί να ονομάσουμε «καθαρά». δικαιούχους». Παρά την καθολικότητά του, ένα BΕI είναι μια de facto αναδιανεμητικό μέτρο, υπό την προϋπόθεση ότι χρηματοδοτείται από φόρους.
Αυτό που θα μπορούσε να συμβεί, ωστόσο, είναι ότι κάποιοι τομείς θα επηρεάστουν από κάποιου είδους πληθωριστικές πιέσεις, για παράδειγμα στις τιμές των κατοικιών, εάν ένα υψηλό ποσοστό των κατοίκων συμβεί να είναι καθαροί δικαιούχοι.
Διαβάστε ακόμη
Ο φόβος για νέες κυρώσεις στον ενεργειακό τομέα απογειώνει τις τιμές
Ποιος είναι ο μοναδικός άνθρωπος στον πλανήτη που μπορεί να επηρεάσει τον Πούτιν