Για δυο τουλάχιστον δεκατίες υπήρχαν μερικές βεβαιότητες για τους Γερμανούς και την οικονομική φιλοσοφία του Βερολίνου, κάτι που οι Έλληνες εμπέδωσαν επαρκώς.
Το κλασσικό δόγμα του γερμανικού ΥΠΟΙΚ και της καγκελαρίας περιγράφονταν επαρκώς από το τρίπτυχο: Ισοσκελισμένος προϋπολογισμός (δηλαδή δανεισμός με το σταγονόμετρο), όχι ευρωομόλογα (δηλαδή ο καθείς και το χρέος του), και φυσικά όχι δημοσιονομική ένωση για την ΕΕ (δηλαδή τα ρίσκα δεν μοιράζονται).
Τις τελευταίες εβδομάδες όμως η Γερμανία έχει καταπλήξει την Ευρώπη – και ειδικά τους «σφιχτούς» γείτονές της – καθώς έχει πρωταγωνιστήσει στη μεγαλοπρεπή ανατροπή του ίδιου του δόγματος της:
Δανείζεται δισεκατομμύρια για να βάλει πλάτη στον ιδιωτικό της τομέα, δέχεται να πληρώσει περισσότερα για ένα ευρωπαϊκό «δίχτυ ασφαλείας» που θα προφυλάξει χώρες των οποίων τα οικονομικά δοκιμάζονται, ενώ έχει γίνει από τους πλέον ηχηρούς θιασώτες για την ανάγκη ευρωπαϊκής αλληλεγγύης.
Ο ιός ως καταλύτης αναβάπτισης
Καταλύτης ήταν η επιδημία του κορωνοϊού και η χωρίς προηγούμενο ύφεση που πυροδότησε στην Ευρώπη.
Ωστόσο η «κωλοτούμπα» στο γερμανικό δόγμα δε θα ήταν δυνατή αν δεν είχε γίνει τη τελευταία διετία μια ισχυρή μετατόπιση στο πολιτικό σκεπτικό του κατεστημένου στο Βερολίνο, και μια αλλαγή φρουράς – όχι μόνο στο υπουργικό γραφείο.
Η μεταμόρφωση ήταν αργή, και μετά σαρωτική. Έλαβε δε χώρα στο ίδιο το κτήριο που θεωρείτο η «μητρόπολη» της λιτότητας στην Ευρώπη: Το μονολιθικό κτήριο του γερμανικού υπουργείου Οικονομικών. Ο φρέσκος γερμανικός αέρας ξεκίνησε από κει και έφτασε και στις Βρυξέλλες.
Δημοσιογράφοι και αναλυτές μιλούν εδώ και καιρό για τους “Γερμανούς νέας κοπής”: τους «σέρπας», τα στελέχη του ΥΠΟΙΚ, αλλά και τον ίδιο τον σοσιαλδημοκράτη υπουργό Όλαφ Σολτς. Ο υφυπουργός του είναι αντικείμενο ιδιαίτερης συμπάθειας στις Βρυξέλλες.
Ο δογματισμός και οι απόλυτες γερμανικές θέσεις, ακρογωνιαίος λίθος της Γερμανικής ισχύος επί Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, έδωσαν τη θέση του σε ένα πραγματισμό και «μια διάθεση να βρεθούν συμβιβασμοί και λύσεις», όπως έλεγε στο ΝΜ ο ανταποκριτής στις Βρυξέλλες μιας από τις μεγαλύτερες Ισπανικές εφημερίδες.
Γνωρίστε τον Γιέργκ Κούκις
Λίγοι άνθρωποι προσωποποιούν τη στροφή της γερμανικής πολιτικής τόσο καλά όσο όπως ο Γιέργκ Κούκις, ο υφυπουργός οικονομικών ο οποίος ανέλαβε πριν από δύο χρόνια και είναι από τους βασικούς αρχιτέκτονες της Γαλλογερμανικής πρότασης για ευρωπαϊκό ταμείο ανάκαμψης.
Πρώην αντιπρόεδρος της Goldman Sachs στη Γερμανία, ο Κούκις δεν ήταν ο αναμενόμενος υποψήφιος για υφυπουργός, καθώς στη Γερμανία τέτοιες μεταγραφές από τον ιδιωτικό στο δημόσιο τομέα δεν είναι συχνές.
Όμως ο Κούκις είχε μια ισχυρή πεποίθηση την κατάλληλη στιγμή, την οποιά μοιράζονταν ο νέος τότε ΥΠΟΙΚ Ολαφ Σολτς: Ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να παραμείνει μια ατελής νομισματική ένωση στο διηνεκές, αλλά θα πρέπει να κάνει ουσιαστικά βήματα για τη δημοσιονομική ένωση. Δηλαδή, η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη πρέπει να μεταφράζεται σε μεταβιβαστικές πληρωμές μεταξύ των εθνών.
«Την ημέρα που ορκίστηκε ο Όλαφ, η προγραμματισμένη συνάντηση που θα διαρκούσε 30 λεπτά μετατράπηκε σε δίωρη συζήτηση για την Ευρώπη», είπε ο Κούκις στους FT για τη συνέντευξη πριν την πρόσληψή του το 2018. «Μιλήσαμε για την εγγενή αντίφαση του να έχουμε σχεδόν ολοκληρωμένη νομισματική ένωση και μια φορολογική ένωση που είναι μάλλον αδύναμη».
Από τη θεωρία στην πράξη
Η συμμαχία είχε σφραγιστεί, και τα εμπόδια άρχισαν να αίρονται: Ο Κούκις αντικατέστησε σύντομα τον επικεφαλής οικονομολόγο του ΥΠΟΙΚ Λούντκερντ Σούχνετ (που ήταν στη γραμμή Σόιμπλε και είχε εμπλακεί στις προτάσεις για προσωρινή έξοδο της Ελλάδας από την ΕΕ) με τον Γιάκομπ φον Βαιτσέκερ, σοσιαλδημοκράτη, ευρωπαϊστή, πρώην ευρωβουλευτή και συντάκτη της πρώτης πρότασης για Ευρωομόλογα το 2011
Το δίδυμο Σολτς-Κούκις άρχισε να προωθεί ενεργά την φιλοευρωπαϊκή ατζέντα, με διάφορες πρωτοβουλίες: Τη Γαλλογερμανική συμφωνία για την τραπεζική ένωση, ή την ανακοίνωση τον Νοέμβριο από τον Όλαφ Σολτς, ότι η Γερμανία δεν είναι απόλυτη στην άρνηση της για πανευρωπαϊκή εγγύηση καταθέσεων, ένα ταμπού για τους προηγούμενους.
Όλα αυτά όμως ήταν μικρά βήματα, έστω και αν υπόγεια το καθεστώς και τα δεδομένα στη Γερμανία μετατοπίζονταν.
Και ύστερα ήρθε ο κορωνοϊός
Το υφεσιακό σοκ της πανδημίας έδωσε στον υπουργό Σολτς την κατάλληλη αφορμή να βάλει στην άκρη τα περί ισοσκελισμένου προϋπολογισμού και να εισηγηθεί έξτρα δανεισμό ύψους 150 δισ. Στη συνέχεια ανακοίνωσε ένα πακέτο δημοσιονομιής τόνωσης ύψους 130 δισ. το οποίο για πρώτη φορά προέβλεπε τη μείωση του ΦΠΑ.
Στην Ευρώπη ο Σολτς συνεργάστηκε με τον Γάλλο ΥΠΟΙΚ Μπρουνό Λεμέρ για την κατάθεση της Γαλλογερμανικής Πρότασης των 500 δισ. ενισχύσεων μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης.
Σε όλες αυτές τις πρωτοβουλίες, ο ρόλος του Κούκις ήταν κομβικός. Όλες οι μεγάλες προτάσεις – από τα πακέτα στήριξης μέχρι τη διάσωση της Lufthansa – πέρασαν από τα χέρια του. Παράλληλα το προφίλ του ενισχύθηκε στις Βρυξέλλες, ως πραγματιστή Ευρωπαίου που αναζητά λύσεις.
Το ταμείο ανάκαμψης είναι το πρότζεκτ-κορωνίδα της νέας γερμανικής στάσης. Είναι βασικό στοιχείο αρχιτεκτονικής για βαθύτερη ένωση. Ένα εργαλείο που θα δανείζεται από τις αγορές και θα έχει μπορεί να έχει τα δικά του έσοδα (αργότερα) έχει ουσιαστικά μια λειτουργία που προσομοιάζει σε ένα ευρωπαϊκό υπουργείο οικονομικών. «Μιλούμε για ευρωπαϊκή ανεξαρτησία αλλά δεν μπορούμε να την επιτύχουμε όσο η δημοσιονομική ένωση παραμένει ατελής», λέει ο Σολτς.
Από τραπεζίτης στη Φρανκφούρτη, ευρωπαϊστής στο Βερολίνο
Η επαγγελματική προέλευση του Γιέργκ Κούκις προκάλεσε απορία σε πολλούς. Από αντιπρόεδρος στην Goldman Sachs στη Φρανκφούρτη, υφυπουργός οικονομικών στο Βερολίνο. Η οικογένειά του έχει παραμείνει στη Φρανκφούρτη, όπου μια άλλη «ακραιφνώς Ευρωπαία» έχει αναλάβει τα ηνία της ΕΚΤ: η Κριστίν Λαγκάρντ.
Ο ίδιος δεν κρύβει τις προθέσεις του: θέλει ισχυρότερη δημοσιονομική ένωση και βαθύτερη ενοποίηση στην ΕΕ. Ωστόσο επιμένει ότι το Σύμφωνο Σταθερότητας – που τώρα είναι σε αναστολή – θα πρέπει να συνεχίσει να ισχύει.
Το Σύμφωνο Σταθερότητας πρέπει να ενισχυθεί ώστε όλες οι χώρες να δημιουργούν δημοσιονομικά αποθέματα στις καλές μέρες, λέει. Η δημοσιονομική ένωση δε θα λειτουργήσει αν όλα τα κράτη μέλη απολαμβάνουν συνέχει μέγιστη ευελιξα στους δημοσιονομικούς κανόνες.