Μετά από τέσσερις ημέρες διαπραγματεύσεων μεταξύ των καλών (οι χώρες του Νότου), των κακών (οι «φειδωλοί» του Βορρά) και των άσχημων (ο καθένας ας κρίνει), επετεύχθη μια εξαιρετική συμφωνία για την Ευρώπη που αποφάσισε να δράσει συντονισμένα προασπιζόμενη το κοινό της συμφέρον – αλλά και πάνω απ’ όλα την ίδια την ύπαρξή της και την προοπτική της. Για πρώτη φορά στην ιστορία της η Ε.Ε., αποτελούμενη από 27 χώρες-μέλη, αποφάσισε να αμοιβαιοποιήσει το χρέος και να εκδώσει κοινό ευρωπαϊκό χρέος. Για την ιστορία, το Next Generation EU θα παράσχει 360 δισ. ευρώ χαμηλότοκα δάνεια και 390 δισ. ευρώ χορηγήσεις.
Μέσα σε όλη τη διαπραγμάτευση ο Ελληνας πρωθυπουργός τα πήγε περίφημα. Η συμφωνία που πέτυχε είναι εξαιρετική για την πατρίδα. H Ελλάδα είναι από τις κερδισμένες χώρες της συμφωνίας με το υψηλότερο ποσό σε αναλογία με το ΑΕΠ. Σίγουρα άξιζε όλη αυτή η κούραση που αποτυπώνεται πλήρως στη χαρακτηριστική δήλωσή του κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου που ακολούθησε το πέρας της συνόδου: «Εχω να μείνω άγρυπνος δύο ημέρες στη σειρά από τα 20 μου».
Η Ελλάδα θα λάβει για την προσεχή εξαετία τη δυνατότητα να εκταμιεύσει 72 δισ. ευρώ. Αν αναλογιστούμε ότι τα συνολικά έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού ανέρχονται σε περίπου 50 δισ. τον χρόνο, το ποσό αυτό φαντάζει -και είναι- εξαιρετικά μεγάλο. Το πρόγραμμα προβλέπει ότι το 70% των προβλεπόμενων επιχορηγήσεων από τα εθνικά προγράμματα ανασυγκρότησης θα διατεθούν την περίοδο 2021-2022 και το υπόλοιπο 30% το 2023. Μέχρι το τέλος του 2022 θα πρέπει να έχουμε υποβάλει ολοκληρωμένες προτάσεις για έργα 22,5 δισ. και μέχρι το τέλος 2023 συνολικά 32,5 δισ. ευρώ. Μέσα στην επόμενη τριετία, λοιπόν, πρέπει να εγκρίνονται περίπου δύο νέα προγράμματα ΕΣΠΑ ή, πιο απλά, περίπου 50 εκατ. ευρώ κάθε μέρα. Ενδεικτικά, το μεγαλύτερο project της χώρας, το Ελληνικό, έχει επενδυτικές υποχρεώσεις αξίας 4,6 δισ. σε βάθος 15ετίας. Με απλά μαθηματικά, το Ελληνικό εγγυάται 1 εκατ. ευρώ την ημέρα σε επενδύσεις. Πού θα βρούμε, λοιπόν, τα άλλα 49 εκατ. την ημέρα; Ενδεικτικά, πολλά funds στην Ελλάδα για να απορροφήσουν/επενδύσουν 30-100 εκατ. χρειάζονται μίνιμουμ έναν χρόνο.
Το παρελθόν μας στην απορρόφηση κονδυλίων του ΕΣΠΑ δεν είναι ενθαρρυντικό. Πολύ πρόσφατη μελέτη της διαΝΕΟσις διαπιστώνει σημαντική καθυστέρηση στην εκτέλεση όλων των προγραμμάτων του ΕΣΠΑ. Από το πρόγραμμα ΕΣΠΑ της περιόδου 2014-2020 υπήρξε απορρόφηση 91%, αλλά στο επίπεδο υλοποίησης πετύχαμε μόλις το 40,3%. Η Ελλάδα έχει απορροφήσει στα χαρτιά 24 δισ. ευρώ, αλλά τα 13 δισ. ευρώ δεν έχουν πάει στην αγορά. Η καθυστέρηση αυτή οφείλεται αφενός στην ένταξη κάποιων έργων με πολύ μεγάλη αισιοδοξία ως προς τον χρόνο ολοκλήρωσής τους (όπως η Γραμμή 4 του μετρό της Αθήνας) και αφετέρου στην απρόσμενα αργή υλοποίηση κάποιων άλλων παρεμβάσεων. Η αναποτελεσματικότητα του συστήματος οφείλεται στο ότι χαρακτηριστικό πρόβλημα για κάθε έργο ή δράση του ΕΣΠΑ είναι η εξαιρετικά απαιτητική και εκτεταμένη εγγενής γραφειοκρατία που απαιτείται ήδη σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η διαΝΕΟσις εντοπίζει στις αδυναμίες του ΕΣΠΑ τον πολύ μεγάλο κατακερματισμό του σε πολλά μικρά έργα και σε πολλούς δικαιούχους, κάτι που αυξάνει τις δυσχέρειες και τον όγκο των διαγωνιστικών και ελεγκτικών διαδικασιών, αλλά και δημιουργεί συνθήκες επώασης αδιαφάνειας και διαφθοράς.
Οπως δήλωσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης, βρισκόμαστε τώρα αντιμέτωποι με μια μεγάλη εθνική πρόκληση: μια διαφορετική αντίληψη στο πώς εκμεταλλευόμαστε αυτά τα κεφάλαια. Το κρίσιμο δεν είναι να προσφέρουμε μια ανακούφιση, αλλά να μετατρέψουμε το #NextGenerationEU σε #NextGenerationHellas. Ο στόχος αυτός μπορεί να επιτευχθεί με δύο προϋποθέσεις: άριστος σχεδιασμός και υλοποίηση.
Μελέτησα προσεκτικά τις δημοσιευμένες γενικές γραμμές του σχεδίου Πισσαρίδη. Σε 75 ημέρες θα έχει ολοκληρωθεί η συζήτησή του. Εχω μία ανησυχία: ο χρόνος πιέζει, οι δράσεις είναι πολλές – από πολύ σημαντικές μέχρι καλές στο να υπάρχουν. Το σχέδιο αυτό περιγράφει τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις (structural reforms) που πρέπει να γίνουν στην Ελλάδα μας και περιγράφει τις αναγκαίες, αλλά όχι ικανές συνθήκες για την επόμενη μέρα. Ο στόχος του σχεδίου αυτού θα πρέπει να είναι πώς η Ελλάδα μας και η οικονομία της θα επιβιώσουν τους επόμενους 3-12 μήνες και κατόπιν πώς θα συνεισφέρουν στην ανάπτυξη τους επόμενους 12-36 μήνες, με απώτερο στόχο την Ελλάδα του 2030. Μου θυμίζει πολύ το σχέδιο αυτό την ανάλυση του IMF που τη δεκαετία του 2010 τόνιζε συνεχώς ότι οι διαρθρωτικές αλλαγές στη χώρα θα απογειώσουν την ελληνική οικονομία. Οσο δίκιο κι αν είχαν, δεν υπολόγισαν στη δυνατότητα απορρόφησής τους από την κοινωνία, αλλά και από τον κρατικό μηχανισμό.
Προσωπικά, θα ήθελα να δω πολύ πρακτικές λύσεις και προτάσεις για τις επόμενες 100, 500 και 1.000 ημέρες της οικονομίας μας. Είμαι πλέον πεπεισμένος ότι η διαφορά μεταξύ της επιτυχίας και της αποτυχίας έγκειται στη δυνατότητα υλοποίησης ενός προγράμματος, καθώς και στην προτεραιοποίηση των δράσεων.
Παραθέτω μερικές σκέψεις και προτάσεις προς την κατεύθυνση αξιοποίησης του πακέτου των 70 δισ. που πρέπει να αποτελεί έναν από τους βασικότερους άξονες της πολιτικής μας. Μετά την πολύ πετυχημένη διαπραγμάτευση πρέπει να δημιουργηθεί μια ομάδα υλοποίησης του προγράμματος αποτελούμενη από τον πρωθυπουργό και τρία-τέσσερα μέλη που ο ίδιος θα καθορίσει. Να δημιουργηθεί ομάδα τεχνοκρατών και πολιτικών με βάση τις Βρυξέλλες για αμεσότερη και ταχύτερη δράση. Μέχρι τέλος Αυγούστου να γίνουν ανάλυση των λαθών και παράθεση ευκαιριών στην απορροφητικότητα προγραμμάτων ΕΣΠΑ των τελευταίων 15 ετών, καθώς και benchmarking με τις πιο πετυχημένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Σε επίπεδο project management, να εκπονηθεί οδικός χάρτης ανά εβδομάδα με στόχο ποσοτικό και ποιοτικό, ο οποίος θα ανακοινώνεται δημόσια μέσω ειδικού ιστότοπου που θα δημιουργηθεί. Να δοθεί μεγάλη έμφαση σε κλάδους που άμεσα μπορούν να απορροφήσουν κονδύλια όπως ο αγροτουρισμός. Να ζητηθεί έως τέλος Αυγούστου η άποψη 100 πετυχημένων CEO της χώρας μας, και ιδιαίτερα να δοθεί έμφαση σε εταιρείες με έντονα αναπτυξιακά, επενδυτικά και εξαγωγικά προγράμματα. Φυσικά, η συνεισφορά των κοινωνικών εταίρων -πάντα με πρακτικά εφαρμόσιμες παρεμβάσεις- είναι πολύ σημαντική.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, ενώ έχουμε τη δυνατότητα ενός μεγάλου πακέτου ενίσχυσης της ελληνικής οικονομίας, το ίδιο έχουν και άλλα 26 κράτη της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η ανταγωνιστικότητά μας, αλλά και η επιβίωση της χώρας μας, θα εξαρτηθούν από τη δυνατότητα γρήγορης και αποτελεσματικής υλοποίησης μιας στρατηγικής που θα κοιτάει, κατ’ αρχάς, το αύριο, μετά το μεθαύριο και, τέλος, το μακρινό μέλλον.