Το προσφυγικό αποκτά απειλητική διάσταση διότι τροφοδοτείται από μια πηγή, η οποία συνεχώς το τροφοδοτεί.
Όσο η κατάσταση σε Συρία, Ιράκ και Αφγανιστάν παραμένει έκρυθμη, η Ελλάδα θα υποβάλλεται σε ένα συνεχιζόμενο ανθρωπιστικό τσουνάμι. Το πάνω χέρι της διαχείρισης αυτού του τσουνάμι το έχουν οι ισχυροί παίκτες, η Τουρκία και η ΕΕ, αποσκοπώντας στις δικές τους σκοπιμότητες, άσχετες, τόσο με την μοίρα των προσφύγων, όσο και με την τύχη της χώρας μας. Αυτή η διαπίστωση καθιστά το προσφυγικό θέμα, πρωτίστως εθνικό. Η Τουρκία βλέπει την Ελλάδα ως μαλακό υπογάστριο της Ευρώπης, του οποίου τα χτυπήματά θα της αποδώσουν οικονομικά και πολιτικά οφέλη. Τα κράτη-μέλη της ΕΕ όμως, πλην εξαιρέσεων και πέρα από τα ανέξοδα καλά λόγια, θέλουν την Ελλάδα ως τάφρο όπου θα βυθίζονται οι ροές των προσφύγων.
Δυστυχώς η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει καταφέρει να λειτουργήσει πραγματικά ως «Ένωση». Οι πρόσφυγες που εισέρχονται στην Ευρώπη, μέσω της Ελλάδας, αντιμετωπίζονται ως πρόβλημα της Ελλάδας και όχι ως ευθύνη της Ένωσης. Ανταλλάσει κάποια κονδύλια με την δέσμευσή μας να μπλοκάρουμε τους πρόσφυγες στο έδαφός μας. Δηλαδή, η ΕΕ αντιμετωπίζει ουσιαστικά την Ελλάδα, όπως αντιμετωπίζει και την Τουρκία: «πάρτε χρήματα για να μην ασχοληθούμε εμείς με το προσφυγικό».
Η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα μεταξύ Τουρκικής σφύρας και Ενωσιακής άκμονος. Το πρόβλημα αφορά την χώρα μας ως σύνολο, και η αντιμετώπισή του ως αντικείμενο διακομματικής πολεμικής οδηγεί σε αδιέξοδο. Τόσο η προηγούμενη κυβέρνηση, όσο και η τωρινή υποβάλλονται στις ίδιες πιέσεις. Για να αντιμετωπίσει η Ελλάδα το προσφυγικό με κάποια πιθανότητα επιτυχίας, πρέπει να δυνατά μιλήσει με ενιαία φωνή. Το consensus των πολιτικών δυνάμεων είναι αναγκαίος όρος. Αλλά για να γίνει και ικανός, πρέπει να ενισχυθεί και από άλλους φορείς, όπως η Ύπατη Αρμοστεία, ο ΔΟΜ και οι ανθρωπιστικές οργανώσεις.
Το αίτημα της Ελλάδας πρέπει να συνοψίζεται σε μια απλή θέση αρχής και να ακολουθείται από την επεξήγηση της πρακτικής εφαρμογής της. Θέση αρχής είναι το γεγονός πως η ύπαρξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνεπάγεται την αντιμετώπιση των Ευρωπαϊκών προβλημάτων από την ίδια την Ένωση. Αν δεν υπάρξει κοινή, ισοβαρής αντιμετώπιση του προσφυγικού, τίθεται σε αμφιβολία η οντότητα της ΕΕ.
Η επίκληση της γεωγραφίας, που φέρνει τους πρόσφυγες να μπαίνουν στην ΕΕ από Ελληνικό έδαφος, δεν δικαιολογεί την ανισομερή κατανομή των βαρών. Ούτε αυτή αποκαθίσταται απλά με οικονομικές καταβολές. Διότι οι χρηματικές ενισχύσεις, αδυνατούν να λύσουν όλες τις πτυχές του προβλήματος. Ισοβαρής αντιμετώπιση σημαίνει οικονομική συμμετοχή αναλογική με το μέγεθος κάθε χώρας (συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας), αλλά ταυτόχρονα συμμετοχή όλων στην εκπλήρωση του έργου. Το να πληρώνουν ορισμένοι για να «σηκώνουν τα μανίκια» αποκλειστικά κάποιοι άλλοι, δεν είναι ούτε ισοβαρές, ούτε δίκιο, αλλά ούτε και αποτελεσματικό.
Τίθεται βέβαια το ερώτημα: πως μπορεί πρακτικά να εφαρμοστεί η ισομέρεια; Στις γενικές γραμμές, η απάντηση είναι αυτονόητη. Οι πρόσφυγες που εισέρχονται στο Ενωσιακό έδαφος, πρέπει να υπόκεινται άμεσα σε Ενωσιακή διαχείριση. Οι αιτήσεις ασύλου πρέπει να κατανέμονται εξαρχής μεταξύ των χωρών-μελών. Όποια αρχική διαδικασία αφορά πρόσφυγες σε κλειστές δομές ολοκληρώνεται σε Ελληνικό έδαφος, με Ενωσιακή διαχείριση. Οι δικαιούχοι διεθνούς προστασίας, που φιλοξενούνται σε ανοιχτές δομές, κατανέμονται στις Ευρωπαϊκές χώρες αναλογικά με τον πληθυσμό τους, μέχρι να κριθεί η αίτησή τους. Βέβαια, η θέσπιση αυτών των διαδικασιών χρειάζεται πιθανότατα, νομοθετικές ρυθμίσεις. Οι Ελληνικές αρχές, σε συνεργασία με τους διεθνείς φορείς και τις ανθρωπιστικές οργανώσεις, έχουν κάθε λόγο να προωθήσουν μια τέτοια πρόταση.
Θα ήταν βέβαια αφελές να πιστέψουμε, ότι μια τέτοια λύση, επειδή είναι σωστή και δικαιώνει την ιδέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα γίνει εύκολα αποδεκτή. Όμως, ο αγώνας για την επίτευξή της, ακόμα και αν δεν είναι πλήρως επιτυχής, θα ενισχύσει την θέση της Ελλάδας στο γίγνεσθαι των διεθνών διαπραγματεύσεων.
*Ο Οδυσσέας Βουδούρης διετέλεσε πρόεδρος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, Γενικός Γραμματέας Υποδοχής των προσφύγων και είναι επικεφαλής του Κοινωνικού ΕΚΑΒ