Η πανδημία έδειξε ξεκάθαρα ορισμένα πράγματα, τα οποία είχαν κρυφτεί κάτω από ένα χαλί που έστρωσε η κυρίαρχη ιδεολογία της ασυδοσίας της αγοράς των τελευταίων δεκαετιών. Το κράτος, σύμφωνα με την κυρίαρχη προπαγάνδα, ισούται με αναποτελεσματικότητα, γραφειοκρατία και διαφθορά, επομένως χρειάζεται πάντα λιγότερο κράτος.
Τώρα, βέβαια, που το διακύβευμα είναι η ζωή και ο θάνατος, διαπιστώνουμε ότι και οι Εντατικές κράτος είναι. Και οι νοσοκόμες στο δημόσιο σύστημα υγείας κράτος είναι. Και οι καλοί αφοσιωμένοι γιατροί του ΕΣΥ, κι αυτοί κράτος είναι. Οπως κράτος είναι αυτό που -σε άλλες χώρες- μοιράζει δωρεάν μάσκες και τεστ για τον κορωνοϊό. Το κράτος είναι επίσης αυτό που πληρώνει τους μισθούς εκατοντάδων χιλιάδων εργαζομένων που έμειναν στον αέρα, ενώ εγγυάται και τη χρηματοδότηση ανάλογου αριθμού επιχειρήσεων.
Πιθανότατα, μάλιστα, θα διασώσει και πάλι από την κατάρρευση λόγω ύφεσης μεγάλες εταιρείες και τράπεζες. Και καλά θα κάνει.
Προβάλλεται, βέβαια, η άποψη ότι όλες αυτές οι παρεμβάσεις είναι έκτακτα μέτρα απέναντι σε μια έκτακτη κατάσταση. Και ότι μόλις περάσει αυτή η περιπέτεια θα πρέπει να επιστρέψουμε στα συνηθισμένα. Επομένως, δεν χρειαζόμαστε περισσότερο κράτος. Ούτε κάποια κοινωνική μεταρρύθμιση. Το σύστημα δουλεύει μια χαρά, μια αρρώστια είναι, θα περάσει, λένε οι υποστηρικτές του status quo.
Η αλήθεια, όμως, είναι ότι είναι αδύνατη η επιστροφή στο παρελθόν, διότι, αν μη τι άλλο, και η προηγούμενη κατάσταση ήταν εξόχως προβληματική. Το παγκόσμιο χρέος, δημόσιο και ιδιωτικό, έχει φτάσει να είναι τριπλάσιο από το παγκόσμιο ΑΕΠ και η χρηματιστηριακή φούσκα διογκώνεται εν μέσω πανδημίας – οι μετοχές ανεβαίνουν ενώ οι εταιρείες κλείνουν.
Οι ανισότητες διογκώνονται και η μεσαία τάξη χάνει σταδιακά και συστηματικά όσα προνόμια (αμοιβές, συντάξεις, κράτος πρόνοιας) κέρδισε μετά τη μεγάλη σφαγή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το σύστημα καμαρώνει για τη σχεδόν συνεχή οικονομική άνοδο των τελευταίων 70 ετών, αλλά αυτή οφείλεται σε μια αέναη υπερκατανάλωση, η οποία τραυματίζει ανεπανόρθωτα τον πλανήτη, ενώ τα τελευταία χρόνια αφήνει εκτός παιχνιδιού όλο και περισσότερα μέλη της κοινωνίας, τουλάχιστον στον λεγόμενο «ανεπτυγμένο κόσμο».
Επομένως, η πανδημία είναι μια στιγμή που η κοινωνία μας πρέπει να αναστοχαστεί και να επαναξιολογήσει τα αντικείμενα. Τι είναι πραγματικά σημαντικό και τι όχι.
Κυρίως, δε, πρέπει να αποφύγουμε την επιστροφή σε μια κανονικότητα, όπου οι εργαζόμενοι θα πνιγούν στους φόρους για να αποπληρώσουν τα κρατικά κονδύλια με τα οποία θα διασωθούν μεγάλες εταιρείες και τράπεζες – όπου θα μειωθούν οι μισθοί για να βγει ο προϋπολογισμός και να διατηρήσουν την ανταγωνιστικότητά τους οι επιχειρήσεις.
Αντίθετα, χρειάζεται ένα New Deal με έμφαση στα ισχυρά δημόσια αγαθά. Την Υγεία, την Παιδεία, την Κοινωνική Πρόνοια, την ισορροπία του περιβάλλοντος. Θα πρέπει αυτή τη φορά να καταλάβουμε ότι η αγορά δεν μπορεί μόνη της να εξασφαλίσει τα αγαθά αυτά, ούτε μπορεί κάποιος να ζήσει καλά σε μια κοινωνία που δεν παρέχει καλή δημόσια περίθαλψη, ελευθερία, κοινωνική ευημερία μέσα σε υγιές και ισορροπημένο φυσικό περιβάλλον.
Βέβαια, όλα αυτά τα δημόσια αγαθά και τα κοινωνικά προνόμια δεν θα δοθούν αυτόματα. Ποτέ δεν χαρίστηκαν. Το σύστημα που τροφοδοτείται από τις ανισότητες έχει την τάση να υπερασπίζεται τα δικά του κεκτημένα.
Τώρα είναι η στιγμή να τα ξαναδούμε όλα αυτά, προτού η αδράνεια του συστήματος μας επαναφέρει στο business as usual.