Είναι γενικά δύσκολο να γίνει ουσιαστική πολιτική συζήτηση στα debates, σε όλο τον κόσμο, καθώς από τη φύση τους αυτές οι αντιπαραθέσεις έχουν περισσότερο τον χαρακτήρα του τηλεοπτικού σόου με στόχο την πετυχημένη ατάκα και τη δημιουργία εντυπώσεων. Στην Ελλάδα τα debates γίνονται ακόμα πιο ανούσια καθώς, λόγω των συντηρητικών αντανακλαστικών που έχουν οι πολιτικές δυνάμεις και των γραφειοκρατικών διαδικασιών διαλόγου που υιοθετούνται, επικρατούν τελικά η ξύλινη γλώσσα και τα στερεότυπα. Πέρα από συνθήματα και έναν γενικόλογο βερμπαλισμό, δεν γίνεται ουσιαστική συζήτηση για θέματα όπως η ανάπτυξη, η ανεργία, η εκπαίδευση, τα δημόσια αγαθά, η κοινωνική δικαιοσύνη.
Δεν είναι μόνο ότι απουσιάζουν το σχέδιο και οι προτάσεις, αλλά διαπιστώνεται και μια αδυναμία κατανόησης και προσδιορισμού των προβλημάτων. Είναι ενδεικτικό το θεμελιώδες ζήτημα της Παιδείας και ο τρόπος που συνδέεται με την οικονομία και την ανάπτυξη. Το θέμα συζητήθηκε μόνο φευγαλέα και επιδερμικά, ενώ ακούστηκαν και προτάσεις όπως αυτή για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, χωρίς να υπάρχει η παραμικρή τεκμηρίωση. Υπάρχει καταρχήν η θεμελιώδης παρανόηση που ξεκινά από την παραδοχή ότι «το εκπαιδευτικό σύστημα παράγει ανέργους» ή ότι «η εκπαίδευση δεν συνδέεται με την αγορά εργασίας». Πράγματι πολλοί -οι περισσότεροι πλέον- πτυχιούχοι δεν βρίσκουν εργασία.
Αυτό, όμως, δεν είναι εκπαιδευτικό πρόβλημα, αλλά οικονομικό. Το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι η ελληνική οικονομία δεν δημιουργεί θέσεις εργασίας υψηλής οικονομικής απόδοσης και όχι ότι τα πανεπιστήμια δεν παράγουν ικανούς και επαρκείς αποφοίτους.
Είναι λοιπόν λανθασμένη η προσέγγιση ότι τα πανεπιστήμια θα πρέπει να προσαρμοστούν στις ανάγκες της αγοράς εργασίας, αφού στην πραγματικότητα πρέπει να γίνει το αντίθετο.
Αν υποθέσουμε δηλαδή ότι είχαμε στην Ελλάδα το φημισμένο MIT, θα έβρισκαν εργασία οι απόφοιτοί του; Οχι, βέβαια, γιατί δεν υπάρχουν οι αντίστοιχες επιχειρήσεις στον χώρο της τεχνολογίας και της καινοτομίας. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι επειδή οι μοριακοί βιολόγοι ή οι ειδικοί στη νανοτεχνολογία και τη ρομποτική δεν βρίσκουν δουλειά στην Ελλάδα δεν χρειαζόμαστε αντίστοιχους πτυχιούχους. Με τη λογική αυτή, τα πανεπιστήμια στην Ελλάδα θα έπρεπε να βγάζουν… αεριτζήδες και υπαλλήλους στον κλάδο της εστίασης και του τουρισμού, γιατί αυτό είναι το σημερινό κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο.
Αντιθέτως, θα πρέπει να «φτιάξουμε» εκείνες τις θέσεις εργασίας που μπορούν να απορροφήσουν τους Ελληνες επιστήμονες. Δημιουργούνται επίσης άλλες παρανοήσεις, όπως η -φιλελεύθερης προέλευσης- άποψη ότι πρέπει να γίνουν ιδιωτικά πανεπιστήμια γιατί θα προσαρμόζονται καλύτερα στις ανάγκες της αγοράς εργασίας ή γιατί «θα μπορούν να απορροφήσουν τους φοιτητές που σήμερα φεύγουν στο εξωτερικό».
Σε αντίθεση με τον φιλελεύθερο μύθο, τα καλά πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο κοστίζουν πολύ, δεν αποφέρουν κέρδος και βασίζονται σε επιδοτήσεις (είτε από το Δημόσιο, είτε από δωρεές ιδιωτών) και όχι στη δράση επιχειρηματιών. Αλλωστε, τα ελληνικά δημόσια πανεπιστήμια, παρά τα υπαρκτά προβλήματα, έχουν υψηλό επίπεδο, ενώ η έξοδος των φοιτητών στο εξωτερικό, με όλα τα προβλήματα που εμπεριέχει, ανεβάζει το γενικό επίπεδο γνώσης των αποφοίτων.
Υπάρχει όμως και ο αριστερής προέλευσης μύθος ότι για να περάσουμε στην ανάπτυξη αρκεί να δοθούν κίνητρα και στήριξη στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Οσο πολύτιμες κι αν είναι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις για την οικονομία και την κοινωνία, το γεγονός είναι ότι χρειάζονται και οι μεγάλες επιχειρήσεις που μπορούν να σταθούν στον διεθνή ανταγωνισμό σε ανερχόμενους τομείς με υψηλή απόδοση (οικονομία της γνώσης, καινοτομία) και οι αντίστοιχες επενδύσεις από το εξωτερικό. Είναι καιρός να εγκαταλείψουμε τους μύθους και τη συνηθισμένη πολιτική πολυλογία, για να δούμε την ουσία των προβλημάτων και τις λύσεις.