Η προώθηση της ένταξης της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κάτι το σουρεαλιστικό. Όχι μόνο γιατί διεξάγεται εν μέσω πολέμου. Αλλά και γιατί, παρά τις εκατέρωθεν καλές προθέσεις, όλοι γνωρίζουν ότι μόνο ο συμβολικός της χαρακτήρας έχει κάποιο νόημα, όχι όμως κοινό για τις δυο πλευρές: το σύμβολο αρκεί στην Ευρώπη, ενώ δημιουργεί διάθεση για το ανέφικτο στην Ουκρανία.
Την περασμένη εβδομάδα έλαβαν χώρα, στο Κίεβο, συναντήσεις στο υψηλότατο επίπεδο μεταξύ αξιωματούχων της Ένωσης -πρόεδρος της Επιτροπής, πρόεδρος Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ύπατος αρμοστής εξωτερικών υποθέσεων, 15 Επίτροποι- και της ουκρανικής ηγεσίας, με επικεφαλής, φυσικά, τον πρόεδρο Ζελένσκι. Και μόνο το ότι έγινε τέτοια συνάντηση, τη συγκεκριμένη στιγμή -σχεδόν στο κλείσιμο ενός έτους πολέμου κι ενώ ετοιμάζεται νέα ρωσική επίθεση- και σε αυτή την πόλη, έχει τεράστια αξία. Σε πρακτικό επίπεδο, η συμφωνία για πρόσθετη, οικονομική και στρατιωτική, βοήθεια στην Ουκρανία, για 10ο πακέτο κυρώσεων κατά της Ρωσίας και για ενίσχυση των ηλεκτρικών και ενεργειακών υποδομών της αμυνόμενης χώρας, ενισχύουν αναμφίβολα και τα μέσα και το ηθικό της Ουκρανίας. Σε τέτοιον βαθμό που να έρχεται σε δεύτερη μοίρα το ζήτημα της ένταξης.
Δεν μπορεί να ξαφνιάζει κανέναν -ούτε τους Ουκρανούς, κι ας επιθυμούσαν άλλο “σήμα”- που η ευρωπαϊκή αντιπροσωπεία δεν παρεξέκλινε ούτε στο ελάχιστο από τη γραμμή που είχε χαραχτεί, αν και όχι ανακοινωθεί, από την πρώτη στιγμή που λήφθηκε, και πάλι για συμβολικούς κυρίως λόγους, η ομόφωνη απόφαση για το άνοιγμα της ενταξιακής διαδικασίας της Ουκρανίας. Οι τρεις βασικές αρχές, που, από θεσμική/νομική άποψη, αποτελούν μονόδρομο, επιβεβαιώθηκαν με πιο επίσημο τρόπο στις συναντήσεις του Κιέβου: όχι ειδικό και πιο γρήγορο χρονοδιάγραμμα (“fast track”), διαπραγματεύσεις ανά θέμα και βάσει προόδου, εκπόνηση μεταρρυθμίσεων σε κάθε στάδιο. Στη φάση που βρισκόμαστε, 7 μεταρρυθμίσεις, γύρω κυρίως από ζητήματα κράτους δικαίου, καταπολέμησης της διαφθοράς, μείωσης του ρόλου των ολιγαρχών, αποτελούν προαπαιτούμενα για να εκπονηθεί και υποβληθεί στο Συμβούλιο η έκθεση με βάση την οποία θα ανοίξει επισήμως η ενταξιακή διαδικασία (αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε προστάδιο). Η Ένωση αφήνει να εννοηθεί ότι, αν γίνουν τα απαιτούμενα βήματα, η έκθεση μπορεί να υποβληθεί “κάποια στιγμή μέσα στην άνοιξη”. Ούτε έτσι όμως -ακόμα κι αν ξεχάσουμε τις εξελίξεις στο πολεμικό μέτωπο και τη δυσκολία να καταπολεμηθεί η διαφθορά με “έναν νόμο κι ένα άρθρο”- είναι δυνατό να ικανοποιηθεί η φιλοδοξία του προέδρου Ζελένσκι για ένταξη της Ουκρανίας ως το 2026. Πιο κοντά στην πραγματικότητα βρίσκεται ο υπολογισμός του Γάλλου Προέδρου, που έκανε λόγο για “δεκαετίες”.
Για τρεις κυρίως λόγους η ενταξιακή διαδικασία δεν μπορεί παρά είναι αργόσυρτη: γιατί έτσι προβλέπεται από τις συνθήκες και το εν γένει πλαίσιο της Ένωσης, γιατί δεν μπορεί να φανεί ότι αδικούνται οι άλλες χώρες που επίσης βρίσκονται σε παρόμοια κατάσταση αναμονής (έχοντας ξεκινήσει είτε πολύ πριν -Τουρκία, Σερβία, Βόρεια Μακεδονία, Αλβανία- είτε σχεδόν συγχρόνως -Μολδαβία, Γεωργία) και γιατί η ίδια η Ουκρανία ξεκινά από πολύ χαμηλά. Λίγες μέρες πριν τη συνάντηση στο Κίεβο, έγιναν γνωστά σκάνδαλα διαφθοράς (χρηματισμός αξιωματούχων, υπερτιμολόγηση προμηθειών στρατιωτικού υλικού), που ανάγκασαν τον Ουκρανό πρόεδρο να απολύσει και αντικαταστήσει 5 τοπικούς άρχοντες, 4 υφυπουργούς (συμπεριλαμβανομένου του υφυπουργού Δικαιοσύνης), 2 επικεφαλής κρατικών αρχών, ενώ χτες έγινε γνωστό ότι επίκεινται αλλαγές και στη στρατιωτική ηγεσία.
Γιατί λοιπόν η Ευρωπαϊκή Ένωση ενθαρρύνει την ένταξη γνωρίζοντας ότι είναι εξαιρετικά δύσκολη και πάντως μακρόχρονη; Για δυο κυρίως λόγους: έναν ηθικό -την ένδειξη ότι και πολιτικά και για το μέλλον η Ευρώπη στέκεται στο πλευρό του αγωνιζόμενου ουκρανικού λαού- κι έναν οικονομικό: το άνοιγμα μιας κάποιας επίσημης διαδικασίας διευκολύνει μέτρα βοήθειας σαν αυτά που λήφθηκαν προ ημερών και που αποτελούν, τη στιγμή που μαίνονται οι μάχες και διακυβεύεται η έκβαση του πολέμου, την ουσία της ευρωπαϊκής συμβολής.