Ο Μάιος ήταν ένας πολύ δύσκολος μήνας για τον Τούρκο ηγέτη. Η λίρα υποχωρούσε ανεξέλεγκτα και η ισοτιμία της προσέγγιζε τα επίπεδα της μεγάλης συναλλαγματικής κρίσης του 2018, που παραλίγο να προκαλέσει τον ξαφνικό θάνατο της τουρκικής οικονομίας. Τα «πυρομαχικά» για τη συγκράτηση της πτώσης της -τα δολάρια στο κρατικό θησαυροφυλάκιο- είχαν εξαντληθεί. Μαζί είχαν εξαντληθεί και οι ανορθόδοξοι τρόποι αναπλήρωσής τους: τα τεχνικά διατάγματα της κεντρικής τράπεζας που βάφτιζαν το ψάρι κρέας, οι αυθαίρετες απαγορεύσεις που έδεναν τα χέρια των διεθνών εμπόρων συναλλάγματος, η οικειοποίηση των καταθέσεων σε δολάρια των τουρκικών εμπορικών τραπεζών από την κεντρική τράπεζα της χώρας.
Επιπλέον, ο Τούρκος πρόεδρος είδε την πόρτα να κλείνει κατάμουτρα όταν η αμερικανική Fed συνήψε συμφωνίες με μεγάλες κεντρικές τράπεζες του κόσμου για ανταλλαγή συναλλάγματος μεταξύ τους, αφήνοντας όμως έξω την Τουρκία: ποιος θέλει να δανείσει σκληρό νόμισμα σε έναν αυταρχικό ηγέτη που θα το «κάψει» στην αγορά συναλλάγματος για να στηρίξει ένα νόμισμα το οποίο ταυτόχρονα σαμποτάρει με τις επιλογές του; Το πρόβλημα έλλειψης συναλλάγματος έγινε πιο έντονο καθώς οι παραδοσιακές πηγές δολαρίων στέρεψαν: τα έσοδα σε σκληρό νόμισμα από τουρισμό και εξαγωγές κατέρρευσαν λόγω κορωνοϊού.
Χωρίς δολάρια στο θησαυροφυλάκιο το τέλος έμοιαζε να πλησιάζει ακάθεκτο, αλλά την τελευταία στιγμή ο Ερντογάν έβγαλε -έναν ακόμη- λαγό από το καπέλο: στις 19 Μαΐου έσπευσε προς βοήθεια ο δανειστής τελευταίας ευκαιρίας και προσωπικός φίλος και σύμμαχος του Ερντογάν: ο εμίρης του Κατάρ, το για πολλούς… προσωπικό ΔΝΤ του Τούρκου προέδρου.
Η ανακοίνωση της τουρκικής κεντρικής τράπεζας έλεγε ότι το πλαφόν δανεισμού δολαρίων από το Κατάρ τριπλασιάστηκε από τα 5 δισ. στα 15 δισ. δολάρια. Αυτό πρακτικά σήμαινε ότι ο Ερντογάν αποκτούσε πρόσβαση σε επιπλέον 10 δισ. δολάρια.
Τι ακριβώς περιελάμβανε αυτό το μνημόνιο το γνωρίζουν μόνο ο εμίρης και ο «σουλτάνος», ωστόσο είναι γνωστό ότι η βασιλική οικογένεια του Κατάρ αγοράζει εσχάτως τα «ασημικά» της τουρκικής οικονομίας, τα φιλέτα του real estate και τον «αφρό» της τουρκικής βιομηχανίας με προνομιακές συμφωνίες. Οι θετικές επιδράσεις της ανακοίνωσης της συμφωνίας με το Κατάρ στο τουρκικό νόμισμα ήταν άμεσες, λες και η Τουρκία μπήκε σε πρόγραμμα διάσωσης – κατά μία άποψη, βέβαια, μπήκε. Οι πιέσεις στο νόμισμα αναχαιτίστηκαν. Με φρέσκα πυρομαχικά στον γεμιστήρα, οι παρεμβάσεις του τουρκικού καθεστώτος πήραν παράταση.
Η λίρα ενισχύθηκε και σταθεροποιήθηκε: η σχέση ανταλλαγής-φωτιά (7,18 λίρες/1 δολάριο) υποχώρησε μέσα σε λίγα 24ωρα (σε 6,7 λίρες/1 δολάριο) και τους επόμενους δύο μήνες παρέμενε ουσιαστικά αμετακίνητη στο 6,85/1. Ο ελιγμός Ερντογάν έμοιαζε επιτυχής, αλλά είχε -και αυτός- περιορισμένη διάρκεια ζωής
Το καταριανό μνημόνιο
Ο μηχανισμός ελέγχου της ισοτιμίας με τη βοήθεια του… καταριανού ιππικού φάνηκε να ρετάρει από την περασμένη Δευτέρα. Η σχέση ανταλλαγής ξεκόλλησε από το ασφαλές σημείο των 6,85 λιρών και έφτασε πάλι στο 7/1. Η ισοτιμία της τουρκικής λίρας είναι η κλωστή που κρατά την υπερθερμασμένη τουρκική οικονομία όρθια. Αν υποχωρήσει περαιτέρω από τα χαμηλά της συναλλαγματικής κρίσης του 2018 (7,2685), η βίαιη κατάρρευση του τουρκικού αξιόχρεου θα είναι ουσιαστικά μονόδρομος: τα τεράστια χρέη του ιδιωτικού τομέα, περίπου 100 δισ. δολάρια, θα γίνουν πανάκριβα στην εξυπηρέτησή τους, ανοίγοντας τον δρόμο σε χρεοστάσια, κατάρρευση του τραπεζικού τομέα, αλλά και του ίδιου του Ερντογάν, που δεν θα έχει άλλη επιλογή απ’ το να ζητήσει βοήθεια από το ΔΝΤ ή να παραιτηθεί.
Ο Ρόμπιν Μπρουκς του International Institute of Finance, που παρακολουθεί την Τουρκία, παρατηρεί ότι με βάση τις επίσημες ανακοινώσεις τα τουρκικά αποθέματα σε συνάλλαγμα υποχώρησαν τον Ιούνιο, όπου η λίρα παρέμεινε σταθερή, κατά 9,5 δισ. δολάρια. Ηταν το κόστος της σταθερότητας της ισοτιμίας, ένα ποσό πολύ κοντά στα επιπλέον δανεικά του καταρια- νού μνημονίου. Θα βάλει πάλι το χέρι στην τσέπη ο εμίρης του Κατάρ; Εξαρτάται από τις εξασφαλίσεις που θα λάβει από τον φίλο του. Το Κατάρ παίζει στρατηγικά: έχει πολύ μεγάλο πλούτο, αλλά είναι πολύ μικρή χώρα. Η Τουρκία θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ζωτικός χώρος για το εμιράτο του Κόλπου, επομένως το κίνητρο για συνέχιση των μνημονίων είναι ισχυρό. Ωστόσο, υπάρχουν όρια στο τι μπορεί να υποσχεθεί ακόμα και ο ίδιος ο Ερντογάν.
Αν η υποχώρηση της λίρας συνεχιστεί, οι πιθανότητες μιας νέας συναλλαγματικής κρίσης σαν αυτή του καλοκαιριού του 2018 αυξάνονται ραγδαία, καθώς η φούσκα της τουρκικής οικονομίας σήμερα αλλά και τα ελλείμματα είναι πολύ πιο μεγάλα. Ετσι, μια κατάρρευση της λίρας θα προκαλέσει μεγαλύτερη καταστροφή.
Τις προηγούμενες ημέρες η τιμή του χρυσού εκτοξεύτηκε σε επίπεδα-ρεκόρ. Στη συνέχεια υποχώρησε ραγδαία, καθώς κάποιος μεγάλος πωλητής προχώρησε σε αθρόες πωλήσεις.
Η φημολογία είναι ότι ήταν η Τουρκία ο μυστηριώδης πωλητής, η οποία από 250 τόνους χρυσού το γ’ τρίμηνο του 2018 βρέθηκε να κατέχει το α’ τρίμηνο του 2020 σχεδόν τη διπλάσια ποσότητα. Πώς αύξησε τον χρυσό της χώρας ο Ερντογάν όταν όλα του τα δολάρια «καίγονταν» την ίδια περίοδο στον βωμό της ισοτιμίας της λίρας; Η φημολογία φουντώνει. Είναι γνωστή η περίεργη σχέση του Ερντογάν με τον Νικολάς Μαδούρο, τον ηγέτη της Βενεζουέλας, η οποία έχει καταγραφεί εκτενώς: η Τουρκία προμήθευε το καθεστώς Μαδούρο με τρόφιμα τα οποία διανέμονταν σε όλη τη χώρα κατά τη διάρκεια της επισιτιστικής κρίσης. Εχει γραφτεί ότι ο Μαδούρο οργάνωσε σαφάρι στα μικρά χρυσωρυχεία της χώρας του και εικάζεται βασίμως ότι οι συναλλαγές του Λατινοαμερικανού ηγέτη, αποκλεισμένου από τις κανονικές διεθνείς συναλλαγές λόγω αμερικανικού εμπάργκο, έγιναν με αντιπραγματισμό. Ολα δείχνουν λοιπόν ότι η τελευταία «καβάτζα» του Ερντογάν είναι κίτρινη και λάμπει. Αυτό που παραμένει θολό είναι αν θα αποδειχθεί επαρκής για να του εξασφαλίσει την επιβίωσή του.