«Ηθικός κίνδυνος» είναι η ελληνική απόδοση του αγγλικού όρου «moral hazard», και μάλλον είναι ατυχής. Η ακριβής έννοια του ηθικού κινδύνου είναι περίπλοκη και εκτείνεται σε πεδία νομικής, οικονομικής και ηθικής φύσεως.

Στον πυρήνα του ζητήματος όμως, σε κάθε περίπτωση επελεύσεως ηθικού κινδύνου, πάντα τίθεται και ένα θέμα αίσθησης δικαίου.

Ας πάρουμε ένα απλό παράδειγμα ηθικού κινδύνου: είναι σύνηθες οι τράπεζες να διευκολύνουν δανειολήπτες οι οποίοι αδυνατούν να εξυπηρετήσουν κανονικά τα δάνειά τους. Η διευκόλυνση συνήθως περιλαμβάνει αναδιάρθρωση των δόσεων αποπληρωμής του κεφαλαίου, τις οποίες η τράπεζα επεκτείνει σε μεγαλύτερο χρόνο από τον αρχικώς προβλεπόμενο, μείωση του επιτοκίου του δανείου και ακόμη διαγραφή μέρους του οφειλομένου υπολοίπου.

Είναι γνωστό ότι στα χρόνια της χρηματοπιστωτικής κρίσης οι τράπεζες μερικές φορές χάριζαν ακόμη και το 50% του εκκρεμούντος δανείου, σε μια προσπάθεια να εισπράξουν το υπολειπόμενο και να κλείσουν τον σχετικό φάκελο. Αλλά τι μήνυμα έστελναν προς τους συνεπείς δανειολήπτες, οι οποίοι εξυπηρετούσαν κανονικά τα δάνειά τους και τελικά τα εξοφλούσαν στο ακέραιο; Ότι συμφέρει να είναι κανείς ασυνεπής. Αποτέλεσμα ήταν, πέραν όσων αδυνατούσαν πραγματικά να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους, να δημιουργηθούν στρατιές δανειοληπτών οι οποίοι χαρακτηρίστηκαν ως «στρατηγικοί κακοπληρωτές». Πρόκειται περί δανειοληπτών που ενώ είχαν την δυνατότητα, επέλεγαν να μην εξοφλήσουν το δάνειό τους, για να επωφεληθούν της συγκεκριμένης πολιτικής των τραπεζών.

Ας έλθουμε όμως σε μία πρόσφατη και πολύ χαρακτηριστική περίπτωση ηθικού κινδύνου, η οποία συνδυάζει έντονα και το στοιχείο της αδικίας.

Είναι γνωστό ότι η Ελλάδα υποφέρει από το απεχθές φαινόμενο του «brain drain», που απομυζά την χώρα από τους καλύτερους επιστήμονές της και μάλιστα στην πιο παραγωγική τους ηλικία. Οι άνθρωποι αυτοί ενώ συνήθως σπουδάζουν στην Ελλάδα, όπου η ανωτάτη εκπαίδευση είναι φυσικά δωρεάν, μετά επιλέγουν να εργασθούν στο εξωτερικό για πολλούς λόγους, ο κυριότερος των οποίων είναι το ζήτημα των απολαβών. Βεβαίως υπάρχουν και άλλοι λόγοι όπως θέματα φορολογικά ή θέματα έρευνας και εξειδίκευσης, στα οποία η Ελλάδα υστερεί έναντι των προηγμένων δυτικών χωρών. Πρόσφατα η κυβέρνηση αναγνωρίζοντας το πρόβλημα του brain drain πήρε ορισμένα μέτρα σε μια προσπάθεια να το θεραπεύσει, προσφέροντας κίνητρα σε Έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού προκειμένου αυτοί να παλιννοστήσουν.

Εκ πρώτης όψεως η απόφαση είναι σωστή. Αν ένα σημαντικό μέρος των Ελλήνων αυτών επιστρέψει στην πατρίδα, τα οφέλη τόσο για την οικονομία όσο και για την κοινωνία θα είναι τεράστια. Δημιουργούνται όμως θέματα ηθικού κινδύνου καθώς διαχωρίζονται οι Έλληνες σε δύο κατηγορίες. Στους ευνοημένους οι οποίοι επιστρέφοντας στη χώρα αποκτούν ειδικά προνόμια και στους υπόλοιπους οι οποίοι παρέμειναν εδώ και συνεχίζουν να επιβαρύνονται με τις υποχρεώσεις τους εις το ακέραιον.

Δεν συνιστά αδικία να χορηγούνται φοροαπαλλαγές ή τυχόν άλλα προνόμια σε αυτούς που επιστρέφουν, έναντι όσων επέλεξαν να μη φύγουν από τη χώρα; Και δεν δημιουργεί αυτό το σύστημα οικονομικές και ηθικές στρεβλώσεις χωρίζοντας τους Έλληνες σε δύο κατηγορίες;

Ο διαχωρισμός αυτός παραπέμπει κατά κάποιο τρόπο στην περίοδο μετά την απελευθέρωση της χώρας από τον Οθωμανικό ζυγό όπου η ελληνική κοινωνία διαιρέθηκε σε αυτόχθονες και ετερόχθονες οι οποίοι άρχισαν κυριολεκτικώς να σκοτώνονται μεταξύ τους για το ποιος θα κυβερνήσει την χώρα ή ποιος θα πρωτοδιορισθεί στο Δημόσιο

Διαβάζοντας τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη διαπιστώνουμε για μια ακόμη φορά ότι η Ιστορία επαναλαμβάνεται.

Και ποια είναι η λύση; Να μην προσπαθήσουμε να φέρουμε αυτούς τους Έλληνες πίσω για να μη δημιουργηθεί ηθικός κίνδυνος;

Το βέβαιον είναι ότι αν η κυβέρνηση καταφέρει να δημιουργήσει ένα σταθερό και διαχρονικό πλαίσιο νόμων, ένα μόνιμο φορολογικό σύστημα με χαμηλή φορολογία και το μέγιστο δυνατό ποσοστό ανταποδοτικότητας των φόρων, και απλοποιήσει την τεράστια γραφειοκρατία του Δημοσίου που σήμερα διώχνει πολύ κόσμο, τότε πολλοί Έλληνες θα επιλέξουν να επανέλθουν στη χώρα τους.

Και φυσικά η ζωή όλων ημών που εξακολουθούμε να παραμένουμε εδώ, καθώς και η ζωή όλων όσοι αποφασίσουν να επιστρέψουν θα γίνει πολύ καλύτερη!