Ανώδυνες επαφές, καθημερινές εκδηλώσεις, ανυποψίαστες στιγμές. Και την ίδια στιγμή ένας φονικός ιός ήδη εξαπλώνεται ύπουλα, ανεξέλεγκτα , μεταλλάσσεται και υποτροπιάζει, ενώ ο αριθμός των θυμάτων αυξάνεται ραγδαία .
Έτσι ακριβώς ξεκινάει η ταινία του 2011 «Contagion», σε σκηνοθεσία Στίβεν Σόντερμπεργκ. Μια ,περίπου, προεικόνιση αυτού που συμβαίνει σήμερα. Το σπουδαιότερο, ίσως, σε αυτό φιλμ «επιστημονικής φαντασίας» δεν είναι τόσο η ανατριχιαστική εξιστόρηση της εφόδου μιας πρωτοφανούς απειλής από ένα άγνωστο ιό για τον οποίο δεν υπάρχουν πρωτόκολλα αντιμετώπισης και κανένα εμβόλιο θεραπείας. Το πιο σημαντικό είναι η διαπίστωση ότι τίποτα δεν εξαπλώνεται σαν τον φόβο. Ειδικότερα σε μια μουδιασμένη κοινωνία που σαστισμένη από το κίνδυνο, πυροδοτεί παραλυτικές συμπεριφορές που διαβρώνουν τη κοινωνική συνοχή και φλερτάρουν με το χάος.
Η μαύρη αλήθεια είναι πως η παγκόσμια εξάπλωση της πανδημίας του Covid-19 έχει δημιουργήσει συνθήκες εκτεταμένου συναγερμού. Κυρίως στις σύγχρονες πόλεις των οποίων οι πολυσύχναστοι καθημερινοί χώροι εργασίας και αναψυχής θεωρούνταν υπέρ-επωαστήρες τόσο μικροβίων όσο και μεταδοτικού τρόμου. Το κακό είναι ότι ο συλλογικός πανικός που αναπτύσσεται στο αστικό πληθυσμό μπορεί να γίνει τόσο γρήγορος, επικίνδυνος και επιθετικός όσο και η ίδια η μολυσματική επιδημία. Ο πανικός δεν λύνει προβλήματα,.
δημιουργεί μόνο καινούργια Το χειρότερο είναι ότι ο ανεξέλεγκτος φόβος, που παράγει παράλογες συμπεριφορές, παραληρηματική φρενίτιδα και διανοητική ανισορροπία, ωθεί περεταίρω την εξάπλωση της επιδημίας. Γιατί , κακά τα ψέματα, οι πιο τρομοκρατημένοι είναι αυτοί που συγκροτούν το δήθεν αδάμαστο τσούρμο της ανοησίας που περιφέρει αυτοκτονικά το ¨δεν τρέχει τίποτα» . Εξίσου πανικόβλητοι είναι και οι πάσης φύσεως συνομωσιολόγοι που ανακαλύπτουν άλλοθι στα εφιαλτικά σενάρια εστιάζοντας σε ασύλληπτες εργαστηριακές σκευωρίες. Τέλος, παρομοίως σοκαρισμένοι είναι και όσοι συμφιλιωμένοι με τη μεταθανάτιο ζωή επιμένουν δογματικά στο απροσπέλαστο των υπερβατικών τοτέμ τους από επίγειους κινδύνους. Αν όλοι αυτοί δεν είναι φορείς πανικού, θα είναι τουλάχιστον οι ηθικοί αυτουργοί μιας ενδεχόμενης κατάρρευσης της δημόσιας υγείας .
Το μόνο αισιόδοξο εν προκειμένω είναι ότι ο πανικός που προκλήθηκε από την προοπτική μιας επικείμενης καταστροφής δεν είναι καινούργιος. Η εκτιμώμενη ως αιτιατή σχέση του με τις ολέθριες κοινωνικές επιπτώσεις είναι γνωστή στο κρατικό μηχανισμό . Γεγονός που του επιτρέπει στις δραστικές παρεμβάσεις του υπέρ της δημόσιας υγείας να συμπεριλάβει μέριμνες ψυχολογικής συμπαράστασης αν όχι θεραπείας. Ήδη στις πρόσφατες επιδημίες παρατηρήθηκαν έντονα φαινόμενα πρωτόγονου μίσους και πλήρους ανορθολογισμού.
Στο Χονγκ Κονγκ κατά τη διάρκεια της επιδημίας Sars το 2003, τα διαμερίσματα στα οποία ζούσαν τα θύματα του ιού, αναρτιόνταν στο διαδίκτυο με τη προειδοποίηση ότι ήταν “στοιχειωμένα» , παραβιάζοντας κάθε ιδιωτικότητα των ενοίκων τους και στιγματίζοντας όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους του κτιρίου. Στην έξαρση της επιδημίας Έμπολα στη Δυτική Αφρική μεταξύ 2014 και 2016 φημολογούνταν επίμονα, ακόμη και στις ΗΠΑ, ότι η ασθένεια ήταν αποτέλεσμα μαγείας και οι γιατροί ήταν υπεύθυνοι για τη διάδοση της νόσου, ενισχύοντας με δεισιδαιμονίες παλιότερες διακρίσεις , πολιτισμικούς αποκλεισμούς και φυλετικές προκαταλήψεις. Όλα αυτά, όχι στο μακρινό παρελθόν αλλά διανύοντας τον εικοστό πρώτο αιώνα.
Ποιος λοιπόν μπορεί να αποκλείσει σήμερα κατά την μεταδοτική επέλαση του νέου κορωναϊού την νευρωσική έξαρση δυσπιστίας, καχυποψίας και αμφισβήτησης; Ποιος θα ματαιώσει τη πιθανή εκδήλωση μεροληψίας εις βάρος των συγγενών και του περίγυρου των κρουσμάτων καθώς και την εκδικητική περιθωριοποίηση των ευπαθών ομάδων σ ε ένα κλίμα όπου το ένστικτο αυτοσυντήρησης θα μάχεται την ανθρώπινη αλληλεγγύη; Ποιος θα εμποδίσει , άραγε, σε ένα δυστοπικό περιβάλλον αναμενόμενης οικονομικής δυσπραγίας , τον στρεβλό συνδυασμό μηδενισμού, άγνοιας και αρνητισμού με τη σωρευμένη μισαλλοδοξία; Προφανώς, σε αυτή τη φάση η μόνη εγγυημένη ασπίδα σε μια πραγματική ή υποτιθέμενη αποδιοργάνωση του κοινωνικού ιστού είναι η επιστήμη.
Αρκεί και η ίδια να μην παρασυρθεί σε απερίσκεπτη βιασύνη υπό την αφόρητη πίεση του εκδηλωμένου πανικού. Δεδομένου ότι κατά τη πανδημία της Ισπανικής γρίπης του 1918 η Ιατρική επέσπευσε την παραγωγή ενός εμβολίου που κατέληξε να προκαλεί περισσότερες βλαβερές παρενέργειες από ότι ο ίδιος ο ιός. Αναμφίβολα, όμως, η εμπιστοσύνη στις τρέχουσες τεχνολογικές εξελίξεις διευρύνει τις προσδοκίες για αποτελεσματική αποτροπή της μόλυνσης από τον ιό. Φτάνει να μην επισπευτούν άστοχες προβλέψεις και δοθούν μάταιες υποσχέσεις.
Διότι , όπως σημείωνε ο Ρόμπερτ Λάντλαμ στο θρίλερ The Bourne Supremacy – που προβλήθηκε στην Ελλάδα ως «Στη Σκιά των Κατασκόπων» – «το πιο σκληρό πράγμα που μπορείς να κάνεις σε ένα άτομο που ζει μέσα στο πανικό είναι να του προσφέρεις μια απατηλή ελπίδα . Όταν αυτή αποδειχθεί ψευδής, η συντριβή καταφθάνει αφόρητη». Για την ώρα , πάντως, η πιο συγκρατημένη συμβουλή προέρχεται από μια σεκάνς του δυσοίωνα μετά-αποκαλυπτικού «Contagion», όπου μια γιατρός λέει: « Η καλύτερη άμυνά μας είναι η κοινωνική αποστασιοποίηση. Μένεις στο σπίτι, πλένεις συχνά τα χέρια και δεν χτυπάς παλαμάκια»