Ας αναλογιστούμε λοιπόν τι συμβαίνει όταν, αντί για κρίση, εμφανίζεται μπροστά μας ένα φαινόμενο που προκύπτει το πολύ μία φορά στον αιώνα. Αυτά όσον αφορά τα κακά νέα.
Γιατί υπάρχουν και τα καλά νέα. Παρότι έχουμε συνηθίσει να λοιδορούμε και να απαξιώνουμε (τις περισσότερες φορές δικαίως…) το κράτος και το πολιτικό σύστημα, στο στοίχημα της διαχείρισης μιας παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης χωρίς προηγούμενο οι ενδείξεις είναι ευοίωνες. Τίποτα δεν κερδήθηκε οριστικά ακόμη, γιατί οι δρόμοι είναι αχαρτογράφητοι. Αλλά ευτυχώς και τίποτα δεν χάθηκε…
Η κυβέρνηση έδειξε ότι διαθέτει σχέδιο και διαχειριστική επάρκεια. Σε γενικές γραμμές, γιατί στο εκκλησιαστικό ζήτημα εμφανίστηκαν οι γνωστές παθογένειες. Ομως στον συνολικό (μέχρι στιγμής) απολογισμό, η βαθμολογία των επιδόσεων είναι ικανοποιητική. Πολύ περισσότερο όταν είναι εύκολη η σύγκριση με διπλανές χώρες, κατά τεκμήριο πιο υπεύθυνες.
Σε αυτό τον άτυπο διαγωνισμό ευθύνης, εκτός από την κυβέρνηση, πέρασαν τον πήχη και τα κόμματα της αντιπολίτευσης – ειδικότερα ο ΣΥΡΙΖΑ. Χωρίς κραυγές, με στήριξη και εποικοδομητική κριτική, με κατάθεση θετικών προτάσεων. Ελπίζω να μη με διαψεύσει η συνέχεια, αλλά είναι πιθανό ο ΣΥΡΙΖΑ να έχει καταφέρει στην πράξη και χωρίς συνέδρια και ιδεολογικές τυμπανοκρουσίες σημαντικά βήματα στην πορεία μετασχηματισμού σε ένα εναλλακτικό, αλλά κανονικό κόμμα εξουσίας και διακυβέρνησης.
Η συνισταμένη για ολόκληρο το κομματικό σύστημα είναι η ανάδυση μιας νέας πολιτικής κουλτούρας. Με ορατές τις αντιθέσεις, αλλά επίσης καθαρό και το πλαίσιο. Μια τομή με την πολιτική κουλτούρα των εμφύλιων διχασμών και της σύγκρουσης που επικράτησε στη χώρα ολόκληρη την προηγούμενη δεκαετία.
Είναι προφανές ότι στη νέα πολιτική κουλτούρα οι μετακινήσεις θα είναι πολλές και ενδιαφέρουσες τόσο στο πεδίο της διακυβέρνησης όσο και στο επίπεδο των αξιών και των ιδεολογιών.
Μετά την κρίση δύσκολα θα κόβουν εισιτήρια οι διάφοροι «Ευαγγελιστές» της Αγοράς. Αλλωστε όσοι επέμειναν μέχρι τέλους στην πολιτική της «αυτορύθμισης» με εξέχοντες εκπροσώπους τα δύο ανεκδιήγητα καρτούν, τον Ντόναλντ Τραμπ και τον Μπόρις Τζόνσον, γρήγορα αναγκάστηκαν να κατεβάσουν την παράσταση. Αλλιώς θα έπεφταν ντομάτες…
Παρεξηγημένες έννοιες, όπως το δημόσιο συμφέρον, το «γενικό καλό», η κοινωνική αλληλεγγύη και η συνοχή, ανεβάζουν τις μετοχές τους στο χρηματιστήριο των ιδεών και των πολιτικών.
Ασφαλώς δεν είναι τυχαίο ότι αρκετοί οικονομολόγοι και λοιποί αξιωματούχοι, ούλτρα οπαδοί της παντοδυναμίας των αγορών, άρχισαν να ρίχνουν κλεφτές ματιές στα βιβλία και τις συνταγές του Τζον Μέιναρντ Κέινς. Ισως γιατί, όπως έλεγε παλιότερα ο νομπελίστας οικονομολόγος Ρόμπερτ Λούκας, «στα χαρακώματα είμαστε όλοι κεϊνσιανοί».
Πάντως, καθώς θυμηθήκαμε τους κλασικούς, να επισημάνουμε μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση από το παρελθόν. Ο Γιόζεφ Σουμπέτερ, κοντινός του Κέινς, περιέγραφε τις κρίσεις ως στιγμές δημιουργικής καταστροφής. Οπου, εκτός από τον μηχανισμό της καταστροφής, αναδύονται επίσης οι ανανεωτικές δυνάμεις της δημιουργίας. Μακάρι να είναι έτσι…